بازار به عنوان نهادی اقتصادی ـ شهری در دوره ساسانیان، در شهرهای بازرگانی ـ تولیدی کشور شکل گرفت. واژهی «بازار» در زبان پهلوی به گونه «واکار» بهکار میرفته و در پارسی باستان بهگونه «آبا کاری» بهچَم (:معنی) مکان گردهمامدن، خریدوفروش بودهاست. این واژه بهوسیله پرتغالیها به زبان فرانسه راه مییابد.
به گزارش تارنمای امرداد، بازار تنها ویژه شهرها نبوده بلکه در روستاها به گونه «بازارهای موقت» وجود داشته که بنا به بزرگی و کوچکی، اندازه تولید و پیوند با روستاهای دیگر سالانه یا هر چند ماه یکبار انجام میشد زیرا روستاییان دسترسی کمتری به شهرها داشتند.
هسته نخستین بازار در شهرها بیشتر در نزدیکی دروازهها که بسیار پر رفتوآمد بود و سپس در راستای راههای اصلی به درون شهر گسترش مییافت.
شکلگیری عناصر بازار و روند گسترش آن بستگی به کارکرد اصلی شهر، رشد اقتصادی و جمعیت آن داشت. بازارها در شهرهای کوچک به گونه خردهفروشی بودهاست ولی در شهرهای بزرگ که دارای جمیعت بالا و تولیدات صنعتی بوده بازار میبایست همه نیازهای شهروندان را برآوردهسازد.
بازارها در آغاز پوششی نداشتند ولی پس از گسترش بسیار با کوشش برخی بزرگان و بازرگانان سقفی ساخته شد تا بازاریان و رهگذراندر برابر سرما یا گرمای سخت در امان باشند و با گذاشتن روزنهایی در بام نور مورد نیاز را تامین میکردند.
یکی از عناصری که در کنار بازارهای بزرگ بهچشم می خورد کاروان سراها هستند که بیشتر نزدیک دروازههای شهر و بخش آغازین بازار جای داشتند. کاروانسراهای کوچکتر با نام سرا (خان) در درازای بازار بنا میشد و در آنها دفاتر تجاری و انبار کالا پدید میآمد.
بازار سنتی کرمانشاه یکی از اساسیترین بخشهای بافت کهن شهر، بازگو کننده تاریخ، خاطرات و اندیشههای شهر کرمانشاه در درازای دورههای گوناگون تاریخ است و همواره مورد توجه گردشگران بهویژه در نوروز بوده است.
این بازار آمیختهای از فعالیتهای تولیدی، بازرگانی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبیاست و بهعنوان آثار برجسته معماری کشور بهشمار میآید.
وجود بناهایی مانند مسجدها، حمامها، زورخانهها ، کاروانسراها ، سراها و انبارها موجب شده که زندگی در این بازار همواره جریان یابد و بهراستی هنگام گذر از این بازار میتوان آن را گنجینه زنده و پویای مردمشناسی نامید.
در این بازار پیشههای گوناگونی که امروز روبه فراموشی است را میتوان دید، از سوغاتیهای همجون نان برنجی، کاک و نان خرمایی، گیوه کرمانشاهی و تنپوشهای گوناگون بهویژه پارچههایی زری و رنگی تنپوش بانوان کرد بهرهمند شد.
بازار کرمانشاه را در سه دوره تاریخی میتوان مورد بررسی قرار داد که شامل دورههای زندیه، قاجاریه و پهلوی است.بررسی چگونگی پدید آمدن بازار بزرگ کرمانشاه جدای از چگونگی شکل گیری بافت تاریخی شهر کرمانشاه نیست که این بافت تاریخی به دوره زندیه باز میگردد.
گفته میشود مردم شهر کرمانشاه پس از سختیهای بسیار در دوره زندیه بهناچار از کنار رودخانه «قرهسو»کوچ کرده و در کنار رودخانه «آبشوران» در کوی فیض آباد، کرمانشاه کنونی را از نو بنا نهادند.
با کوچ مردم بیشتر به دو روستای فیض آباد و برزه دماغ، روستای «چنانی» در پیوند با کوی فیضآباد در دوره زندیه شکل میگیرد. پیشتر درون کوی فیض آباد بازار تجاری بزرگی وجود داشته که از فیض آباد آغاز و تا سربازخانه شهری ادامه پیدا کردهبود، در این بازار بناهای مذهبی، تجاری، فرهنگی و… بهچشم میخورد و از آن به عنوان تاریکه بازار یاد میشود.
در تاریکهبازار شهر کرمانشاه بیشتر پارچههایی که بانوانکرد برای پوششهای بومی از آن بهره میبرند، بهچشم میخورد. فروشندگان پارچههای زیبا از بیرونقی بازار فروش میگفتند زیرا پیشتر این پارچههای برای تنپوشهای روزانه بانوان به کار میرفت ولی امروز بیشتر در آیینهای شادی پوشیده میشود.
چندین حجرهدار عکسهایی از پدران خود را بهنمایش گذاشته بودند و نشان از ادامهدار بودن این پیشه در خاندانشان است.
برخی هم صنایعدستی کرمانشاه نیز بهفروش می رساندند ولی دارندگان این پیشه از اینکه مردم بیشتر به سوی کالاهای کشورهای دیگر تمایل و کمتر به صنایع دستی توجه دارند،گلهمند بودند. بنابراین بسیاری که این پیشه را چندین نسل ادامه دادهاند بایستی کنار گذارند و بر این باور بودند که بایستی چندماه دیگر همه چیز را بفروشند تا بتوانند هزینه خانواده را برآورد سازند در حالیکه این کالاها در گذشته به عنوان بخشی از کارکرد روزانه مردم بود.
میراث فرهنگی کرمانشاه از چند سال پیش بازآرایی(:مرمت) بازار را آغاز کرده و هنوز بهپایان نرسیدهاست. سازمان میراث فرهنگی بازار قدیمی کرمانشاه را در سال ۱۳۷۶خورشیدی با شماره ۱۹۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساند.عکسهایی از تاریکه بازار به عنوان بخشی از بازار بزرگ کهن کرمانشاه در پایین به نمایش گذاشته شدهاست.
عکس از مارال آریایی است.
0114
