انسان‌های کمان‌دار و شکارگر، در روزگاران پیش از تاریخِ پارینه‌سنگی، تصویرگرانی چیره‌دست بودند. آن‌ها گمان‌ها و باورهای آیینی خود را با ابزارهایی ساده بر سنگ‌ها و صخره‌های صاف نقش می‌زدند، یا می‌کوشیدند نگاره‌ای از رقص‌های آیینی، حیات وحش پیرامون‌شان و نبرد با جانوران را بکِشند. این کار بی‌گمان با تلاش و کوشش بسیار شدنی بود، اما چنین به‌گمان می‌رسد که نگارگری بر سنگ‌های سخت و صخره‌های ستبر را با دل‌بستگی و پیگیری شگفت‌آوری انجام می‌دادند؛ همانند آن‌چه که اکنون در روستای «بیژائم» از آن دوران تاریک و ناروشن پیشاتاریخی به‌جا مانده است و نمایانگر هنر انسان‌های بسیار دیرینه و کوشنده است.
بیژائم از روستاهای شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی است. جاده‌ای که سربیشه را به بیرجند پیوند می‌دهد، راه دسترسی به سنگ‌نگاره‌های بیژائم است. چند کیلومتر دورتر از آن جاده، نقش‌های بسیار کهن روستا پیداست.
نگاره‌های بیژائم پانزده‌گانه است و روی 9 تخته‌سنگ کشیده شده‌اند. نقش‌ها از هم دور نیستند و مجموعه‌ای پیوسته را شکل می‌دهند. تصویرهای انسانی، جانوران و شکل‌های هندسی و نمادین، نگاره‌های بیژائم را می‌سازند. به‌ویژه باید از نقش بُز کوهی با شاخ‌های بزرگ‌وکوچک یاد کرد که نمونه‌های پُرشماری در دیگر نگاره‌های سنگی ایران دارد. بُز کوهی برای انسان‌های پیش از تاریخ نقشی نمادین و با کارکردی آیینی داشت. شاخ این جانور نیز به شکل هلال ماه کشیده می‌شد که خود از نمادهای مهم پیشاتاریخی و باستانی است. نگاره‌های بُز کوهی بیش‌تر ایستا هستند و هیچ‌گونه حرکتی در آن‌ها دیده نمی‌شود، یا تحرک آن‌ها بسیار اندک است که این نیز نکته‌ای درخور اندیشه است. نقش این جانور را در غارها، سنگ‌ها و صخره‌ها و در دوران تاریخی بر روی سفال‌ها به فراوانی می‌توان یافت. یک حیوان نیز شکل کم‌وبیش ناآشنایی در نگاره‌های بیژائم دارد و گمان می‌رود تصویری از گرگ، یا جانوری مانند آن، باشد. این‌که همه‌ی جانوران نگاره‌های بیژائم از نیم‌رُخ نشان داده شده‌اند، خود پرسش دیگری است.
نقش‌های شکار، چراگاه، نبرد با جانوران، انسان تیرانداز، رقص‌های آیینی و قربانی کردن، همگی در بیژائم دیده می‌شوند. نقش جانورانی مانند اسب، شتر، شیر، خرگوش، روباه و پرندگان، در آن میان یافتنی است و خزندگان و گاو کوهان‌دار نیز دیده می‌شود و از همه شگفت‌تر فیل و جانوران خیالی یا استوره‌ای. همه‌ی این‌ها نشان از توان خیال‌پردازی و انگارشی (:تجسم) انسان‌هایی دارد که هنوز شهرنشین نشده بودند و کار کشاورزی را نمی‌شناختند و زندگی‌شان با شکار و گذران در درون غارها، می‌گذشت.
نگاره‌های بیژائم نقش انسان‌ها را گروهی نشان می‌دهد. آن‌ها سوارکاران و شکارگرانی هستند که سرگرم نبرد با جانوران‌اند یا آیینی را برگزار می‌کنند. شناخت چگونگی و معنای رقص آیینی آن‌ها ناشدنی است اما گواه باورهای ابتدایی آن‌ها است و گمانی که از جهان و سازوکار آن داشته‌اند. از سوی دیگر، آن‌ها دربردارنده‌ی پیام‌ها و نمادهایی هستند که بخش تاریک زندگی انسان پارینه‌سنگی را تا اندازه‌ای روشن می‌کنند و زمینه‌ای برای پژوهش‌های مردم‌شناسی، نمادشناسی، باستان‌شناسی، زیست‌شناسی و نمونه‌هایی از این گونه را فراهم می‌سازند. از این‌رو ارزش نگاره‌ها هم‌سنگ آثار باستانی و تاریخی است.
انسان‌های شکارگر پیش از تاریخ بیژائم، نگاره‌ها را با ابزار سنگی می‌کشیدند و ضربه‌هایی بر تخته‌سنگ‌ها می‌زدند تا نقش تصور شده‌ی خود را بکِشند. ژرفای آن کنده‌کاری‌ها میان یک سانتی‌متر است.
بیژائم گنجینه‌ای مهم از دوران پارینه‌سنگی بخشی از ایران ماست. نگاهبانی از آن نگاره‌های پُرارزش، بایستگی‌ای است که نیاز به یادآوری ندارد و مانند هر میراث تاریخی و فرهنگی دیگری باید دلسوزانه مراقبت شوند.
*یاری‌نامه: جُستار «تحلیل نقوش سنگ‌نگاره‌های محدوده‌ی تاریخی خراسان بزرگ در استان خراسان جنوبی» نوشته‌ی حمیدرضا قربانی و دیگران (فصل‌نامه‌ی خراسان بزرگ- زمستان 1394).
با دیگر نگاره‌ها و نوشته‌های سنگی ایران باستان آشنا شوید:
