شوربختانه آمار تولید ظرف‌ها و کیسه‌های پلاستیکی در کشور ما چندان خوشایند نیست و پسماند آن‌ها بالاتر از میانگین جهانی است. کیسه‌های پلاستیکی و رهاکردن‌شان در زیست‌بوم، زیان‌های جبران‌ناپذیری به طبیعت ما و چهره‌ی شهرها و روستاهایمان زده است. به‌آسانی می‌توان دید که برخی از مردم توجهی به این زیان‌ها ندارند و در مصرف کیسه‌های پلاستیکی مرز و اندازه‌ای نمی‌شناسند.
ایران در میان کشورهای جهان جایگاه هفدهم تولیدکننده‌ی بزرگ پلاستیک را دارد (گزارش خبرگزاری ایسنا- 21 تیر 1402). پیداست که چنین جایگاهی چه پیامدهای ناسودمندی دارد. در ایران، شمار بسیار کمی از پسماندهایی که از پلاستیک‌ها به دست می‌آید، وارد چرخه‌ی بازیافت می‌شود و نزدیک به 60 درصد پلاستیک‌ها در طبیعت رهاسازی می‌شوند یا در جایی تل‌انبار می‌شوند که محل دفن پسماندهاست.
مدیر کل دفتر پسماند درباره‌ی آلودگی‌های پلاستیکی و میکروپلاستیک‌ها در محیط زیست کشورمان گفته است: «در حال حاضر حدود 185 هزار تُن پلاستیک، سالانه در کشور تولید می‌شود که قابلیت برگشت به طبیعت را ندارند. بنابراین باید در بخش جمع‌آوری پسماندهای پلاستیکی و بازیافت آن‌ها توجه بیشتری داشته باشیم تا با تبدیل شدن به مواد اولیه صنایع، در محصولات دیگر استفاده شوند. از سوی دیگر، هیچ‌گونه حدود مجاز برای آلاینده‌های میکروپلاستیک‌ها درمحیط های آب، خاک وهوا همچنین استاندارد ملی و یا بین‌المللی وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان گفت چه مقدار از آلودگی‌های محیط زیستی ما را شامل می‌شوند. محققان براساس تحقیقات و پایش‌های انجام‌شده‌ی بین‌المللی معتقدند مقدار غلظت این آلاینده‌ها در منابع حیاتی در حال افزایش است» (گزارش ایسنا- 21 تیر 1402).
کیسه‌های پلاستیکی‌ای که اکنون در ایران تولید می‌شود، ضخامتی 40 میکرونی و حتا بالاتر دارند. این کار زیان‌آور است. در حالی که می‌توان آن کیسه‌ها را با ضخامت افزون‌تری تولید کرد. هرچه ستبری و ضخامت کیسه‌های پلاستیکی بیش‌تر باشد بازیافت آن‌ها آسان‌تر خواهد بود. تولید کیسه‌هایی با درصد میکرونی بیش‌تر، افزایش قیمت چندانی هم بر دوش فروشگاه‌ها نخواهد گذاشت. از سویی که باید شیوه‌نامه‌ای برای افزایش ستبری کیسه‌های پلاستیکی، یا حتا ممنوعیت عرضه‌ی آن‌ها در فروشگاه‌ها، به‌کار گرفته شود تا از اندازه‌ی زیان مصرف بی‌رویه‌ی کیسه‌های پلاستیکی جلوگیری شود.
پیش‌تر اشاره کردیم که تولید پسماند در کشور بالاتر از میانگین جهانی است. این را هم از زبان رییس کمیته‌ی سلامت شورای شهر تهران بیافزاییم که: «10 درصد از زباله تولید شده در شهر تهران کیسه‌های پلاستیکی است» (روزنامه تعادل؛ 20 تیر 1402). باز به این نکته‌ی تاسف‌بار باید دقت کرد که روزانه 4 میلیون کیسه‌ی فریزر تنها در مدرسه‌ها استفاده می‌شود! (روزنامه اعتماد؛ 28 خرداد 1402). بهای ارزان تولید ظرف‌ها و کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف، انگیزه‌ی بیشتری برای استفاده از آن‌ها به دست می‌دهد و بر آلودگی‌های زیست‌بومی می‌افزاید.
به هر روی، آمارها نکته‌های دیگری را بازگو می‌کنند که باید دانست تا شاید از آلودگی زیست‌بوم‌مان، تا آ‌نجا که شدنی است، کاسته شود. یک برآورد آماری چنین است که ایرانیان سالانه یک‌میلیون تُن از انواع ظرف‌های پلاستیکی را مصرف می‌کنند. با این حساب، سهم هر ایرانی، روزانه نزدیک به 32 گرم مصرف پلاستیک است (گزارش خبرگزاری رکنا؛ 21 تیر 1401). به سخن دیگر، هر کدام از ما روزانه یک کیلوگرم کیسه‌ی پلاستیکی، بشقاب، لیوان و دیگر ظرف‌های پلاستیکی را در شهر و روستا رها می‌کنیم. همان آمارها نشان می‌دهند که سالانه 250 تا 350 هزار تُن پلاستیک در ایران رها می‌شود و هر سال نیز 400 تا 500 هزارتُن پلاستیک سوزانده می‌شود (گزارش خبرگزاری رکنا).
در خبری دیگر، از زبان مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفته شده است که: «میزان تولید کیسه‌های پلاستیکی در کشور بیش از 177 هزار تُن در سال تخمین زده می‌شود که این رقم معادل 490 تُن در روز است (گزارش خبرگزاری ایمنا- 4 خرداد 1401). آمار دیگر کشورهای هم در همین اندازه‌هاست. این نکته نشان می‌دهد که زیست‌بوم جهان با چه بحران بزرگی روبه‌روست؛ بحران و دشواری‌ای که نه‌تنها تندرستی انسان و جانداران دیگر، بلکه زندگی در کره‌ی خاکی ما را به‌خطر انداخته است.
به این سخن مدیر کل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز دقت کنیم تا زیان مصرف کیسه‌های پلاستیکی بیش‌تر دانسته شود. او گفته است: «مطابق یک طرح پژوهشی انجام شده که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در سال‌های 95- 1394 انجام شد، روزانه حدود 21 تُن و سالیانه حدود هفت‌هزار و 500 تُن کیسه پلاستیک، تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود و فقط چهار درصد از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، فشرده‌سازی و در زمین دفن می‌شود و مابقی در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کند» (ایمنا- 4 خرداد 1401). البته نزدیک به 50 تا 60 درصد طرف‌های پلاستیکی، در کشور بازیافت می‌شود (خبرگزاری رکنا؛ 21 تیر 1401). اما پدیده‌ی زباله‌گردی چنان است که بخش بسیاری از ظرف‌ها و کیسه‌های پلاستیکی توسط زباله‌گردها گردآوری می‌شود و چون بهای گرانی دارند، فروخته می‌شوند.
یک نکته‌ی دیگر آن است که سوزاندن کیسه‌ها و ظرف‌های پلاستیکی چاره‌ی ناگزیری است، نه راهکاری مناسب. چرا که سوزاندن پلاستیک‌ها سبب انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود که خود زیان‌های آشکاری دارد.
دوباره‌خوانی آمارها و هشدارها
– تولید پسماند در کشور بالاتر از میانگین جهانی است؛
– ایران در میان کشورهای جهان جایگاه هفدهم تولیدکننده‌ی بزرگ پلاستیک را دارد؛
– نزدیک به 60 درصد پلاستیک‌ها در طبیعت کشور رهاسازی می‌شوند یا در جایی تل‌انبار می‌شوند که محل دفن پسماندهاست؛
– اکنون نزدیک به 185هزار تُن پلاستیک، سالانه در کشور تولید می‌شود که قابلیت برگشت به طبیعت را ندارند؛
– هر کدام از ما به‌گونه ی میانگین روزانه یک کیلوگرم کیسه‌ی پلاستیکی، بشقاب، لیوان و دیگر ظرف‌های پلاستیکی را در شهر و روستا رها می‌کنیم؛
– روزانه نزدیک‌به 21 تُن و سالیانه نزدیک‌به هفت‌هزار و 500 تُن کیسه پلاستیک، تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود.
*یاری‌نامه: روزنامه تعادل، گزارش «نبرد با کیسه‌های پلاستیکی مخرب»- مهرماه 1401؛ گزارش «کیسه‌های پلاستیکی تهدیدی برای محیط زیست» (ایسنا- 21 تیر 1402).
دیگر نوشتارها در پیوند با چالش کیسه‌های پلاستیکی و زیست بوم را در نشانی زیر بخوانید:
