برپایه‌ی پژوهش‌ها، هر انسان سالانه میانگینی برابر با 50 کیسه‌ی پلاستیکی را می‌خورَد! چگونه چنین چیزی شدنی است؟ سبب آن آشکار است: میکروپلاست‌ها؛ میکروپلاست‌ها درون آب و مواد خوراکی می‌شوند و ما آن‌ها را مصرف می‌کنیم. این‌که چنین رویدادی تا چه اندازه بیماری‌زا است و تولید حجم گسترده‌ای از کیسه‌های پلاستیکی زیست‌بوم مردم جهان را با چه چالشی سهمناک و ویرانگری روبه‌رو کرده است؟ دشواری‌ای است که باید درباره‌ی آن سخن گفت.
آیا می‌دانستید که عمر استفاده از کیسه‌های پلاستیکی‌ای که هر روز به شمار بسیار آن‌ها را به‌کار می‌بریم، تنها 12 دقیقه است؟ این کیسه‌ها بی‌درنگ درون سطل‌های زباله ریخته می‌شوند و مصرف دوباره‌ای نمی‌یابند، اما چنان آسیبی به زیست‌بوم می‌زنند که کره‌ی خاکی ما را با بحرانی انسانی و محیط زیستی روبه‌رو کرده‌اند؛ افزون بر این که سلامت انسان‌ها را به خطر انداخته و بلای جان هر زیست‌مندی شده‌اند که در کره‌ی زمین زندگی می‌کند. این کیسه‌ها با تبدیل‌شدن به میکروپلاست‌ها وارد چرخه زندگی می‌شوند و از راه روان‌آب‌ها و رودخانه‌ها به دریاها می‌ریزند و در زنجیره و فرآیندی غذایی، به درون بدن ما راه می‌یابند. این که کیسه‌های پلاستیکی چه زیان جبران‌ناشدنی‌ای به خاک می‌زنند، خود داستان جداگانه و ترسناکی‌ست که دانستن درباره‌ی آن اندازه‌ی زیان‌آوری مصرف کیسه‌های پلاستیک را نشان می‌دهد و چهره‌ی هولناک آن را نمایان می‌سازد.
یک نمونه‌ی بارها یادآوری‌شده‌ی زیان استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، نگه‌داری خوراک و مواد داغ یا مرطوب در آن‌هاست. گذاشتن نان داغ درون کیسه‌های پلاستیکی کار روزانه‌ای است که بیش‌تر ما انجام می‌دهیم. کارشناسان بهداشت می‌گویند این کار سلامت انسان را به شکل بیماری‌زایی به خطر می‌اندازد. اما شوربختانه کیسه‌های پلاستیکی در نانوایی‌ها به فراوانی دیده می‌شوند. این، رفتار اشتباهی است که در هر گوشه و کناری می‌بینیم.
در سده‌ی بیستم بود که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی رواج پیدا کرد. ساخت کیسه‌های پلاستیکی از آن زمان آغاز شد و راهکاری نوین برای آسان‌ساختن خرید و جابه‌جایی مواد دانسته شد. افسوس که بسیار زمان بُرد تا انسان دریابد با این کشف و ساخت، چه زیانی به خود و زیست‌بوم‌اش زده است؛ بدان اندازه که اکنون استفاده از کیسه‌های پلاستیکی به چالشی بزرگ برای زیست‌بوم جهان تبدیل شده و جان انسان‌ها و حیوانات را به خطر انداخته است. از همین‌روست که دانشمندان جهان به این می‌اندیشند که چه جایگزینی برای کیسه‌های پلاستیکی بیابند؟ راه‌حل‌هایی که پیشنهاد شده است، هرچند تا اندازه‌ای کارساز هستند اما فرهنگِ تادرست استفاده از کیسه‌های پلاستیکی چنان در سراسر جهان همگانی شده است که شاید انسان‌ها به‌سادگی نخواهند کیسه‌های پلاستیکیِ آسان‌دستیاب را کنار بگذارند و از نمونه‌های جایگزین و بهینه استفاده کنند؛ مگر آن که نسبت به زیان استفاده از کیسه‌های پلاستیکی آگاه شوند.
انبوهی از زباله‌های پلاستیکی
با گسترش شهرنشینی و رشد اقتصادی در جهان بود که الگوهای مصرف انسان که سده‌ها وهزاره‌ها ادامه داشت، به‌یکباره دگرگون شد و جهان با کوهی از زباله روبه‌رو شد. بسنده است بدانیم که 350 تُن از این حجم زباله را کیسه‌های پلاستیکی شکل می‌دهند! بی‌سبب نیست که زباله‌های پلاستیکی که گونه‌های (انواع) پُرشماری دارند، خود یکی از سبب‌های بحران زیست‌بومی جهان شده‌اند. پلاستیک‌ها در برابر ازمیان‌رفتن، پایداری (مقاومت) سرسختانه‌ای دارند و چنان ماندگارند که اکنون در همه‌جا، از شهرها و روستاها گرفته تا اقیانوس‌ها و جنگل‌ها و کوه‌ها، به فراوانی دیده می‌شوند.
اما این را هم باید یادآوری کرد که همه‌ی پلاستیک‌های تولیدشده زیان‌آور نیستند. بخشی از آن‌ها که به نام پلاستیک‌های طبیعی شناخته می‌شوند (مانند ابریشم و لاستیک‌ها) در زیست‌بوم پایدار نمی‌مانند و آلودگی جدی‌ای برای جهان ما شناخته نمی‌شوند. آن‌چه خطرآفرین است، پلاستیک‌های مصنوعی است که تجزیه‌ی آن‌ها سده‌ها زمان می‌برد و به همان شکل نخست در طبیعت به‌جا می‌ماند. بیش‌ترین آلودگی‌ها از این گونه پلاستیک‌ها پدید می‌آید. تنها بازیافت آن‌هاست که می‌تواند جلو ورود کیسه‌های پلاستیکی به چرخه‌ی طبیعت را بگیرد؛ کاری که در سراسر جهان بسیار اندک انجام می‌گیرد.
به هر روی، تنها با خواست و اراده‌ای جهانی است که می‌توان از مصرف بی‌رویه‌ی کیسه‌های پلاستیکی جلوگیری کند و زیست‌بوم جهان را از خطری بزرگ و مرگ‌زا نجات دهد. مدیریت زباله‌ها کاری‌ست که می‌تواند به این خواست زیست‌بوم جهان کمک کند.
رشته نوشتارهای «کیسه‌های پلاستیکی؛ چالش زیست‌بوم» که از این پس آورده خواهد شد، یادآوری دیگربارِ زیان استفاده از این مواد است و چاره‌ای که همه‌ی جهان باید برای آن بیندیشد.
دوباره‌خوانی آمارها و هشدارها
– هر انسان میانگین سالانه‌ای برابر با 50 کیسه‌ی پلاستیکی می‌خورَد!
– عمر استفاده از کیسه‌های پلاستیکی‌ای که هر روز به شمار بسیار آن‌ها را به‌کار می‌بریم، تنها 12 دقیقه است؛
– گذاشتن نان داغ درون کیسه‌های پلاستیکی سلامت انسان را به شکل بیماری‌زایی به خطر می‌اندازد؛
– 350 تُن از حجم زباله‌های جهان را کیسه‌های پلاستیکی شکل می‌دهند؛
– پلاستیک‌ها در برابر ازمیان‌رفتن، مقاومت سرسختانه‌ای دارند؛
– تجزیه‌ی پلاستیک‌های مصنوعی سده‌ها زمان می‌برد و آن‌ها به همان شکل نخست در طبیعت به‌جا می‌مانند، مگر آن که بازیافت شوند.
*یاری‌نامه: تارنمای روزنامه تعادل، جستار« نبرد با کیسه‌های پلاستیکی مخرب» (مهر 1401)؛ گزارش روزنامه اعتماد با عنوان «هر یک از ما 50 کیسه‌ی پلاستیکی در سال می‌خوریم» (28 خرداد 1402)؛ گزارش خبرگزاری ایسنا (15 امرداد 1402)؛ تارنمای موسسه مبتکران شیمی: جستار «خطرات پلاستیک در محیط زیست».
1- تجزیه‌ناپذیری 900 ساله‌ی کیسه‌های پلاستیکی!
3- ایران؛ هفدهمین تولیدکننده‌ی بزرگ پلاستیک در جهان
4- راهکارهایی برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی
