ما در جهانی زندگی می‌کنیم که «مصرف‌گرایی» یکی از نشانه‌های آشکار آن است. این رفتار، زندگی انسان‌ها و جانداران را با خطرهایی روبه‌رو ساخته و زیست در کره‌ی زمین را با چالش‌هایی حل‌نشدنی درگیر کرده است. تولید انبوه کیسه‌های پلاستیکی یکی از رفتارهای مصرف‌گرایانه‌ای است که زیان‌هایش روزبه‌روز نمایان‌تر می‌شود؛ به‌ویژه آن‌که بخش بسیاری از آن کیسه‌ها و تولیدهای پلاستیکی بازیافت نمی‌شوند و رهاشده در زیست‌بوم می‌مانند. اکنون باید باریک‌بینانه‌تر به این پرسش پاسخ داد که: چرا استفاده از کیسه‌های پلاستیکی خطرناک است؟
برپایه‌ی آمار دفتر برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل، آلودگی پلاستیکی یکی از 10 دشواری اصلی و چالش‌برانگیز جهان کنونی ماست. موادی که از پلاستیک ساخته می‌شوند، جنگل‌ها، اقیانوس‌ها، کویرها، رودخانه‌ها و دشت‌ها را انباشته از پلاستیک می‌کنند و در چرخه‌ی طبیعت زندگی جانداران و گیاهان را به‌خطر می‌اندازند. به‌ویژه آن‌که مواد پلاستیکی روند تجزیه‌پذیری بسیار کُندی دارند. بسنده است بدانیم که کیسه‌هایی که کمتر از 25 میکرون تولید می‌شوند و بسیار نازک‌اند، زمانی میان 300 تا 900 سال در زیست‌بوم می‌مانند و از میان نمی‌روند! اندازه‌ی هر میکرون، یک‌هزارم میلی‌متر است.
از دیگر یافته‌های پژوهشی که دانشمندان را به شگفتی انداخت آن است که زباله‌های پلاستیکی (که بخش بزرگی از آن‌ها را کیسه‌های پلاستیکی شکل می‌دهند)، سبب سیل‌های سهمناک و مهیب می‌شوند. یک نمونه از این زیان، در سیل هولناک سال 2005 در شهر بمبئی هندوستان رُخ داد و هزار تَن را به کام مرگ کشید و ویرانی‌های فراوانی به‌جا گذاشت. بررسی‌ها نشان داد که کیسه‌های پلاستیکی سبب بسته‌شدن (انسداد) زه‌کش سیلاب و تخلیه آب شهر بمبئی شده بود و همین بی‌توجهی سیل را جاری کرده بود (گزارش ایسنا- 4 خرداد 1402). بررسی‌های سپس‌تر نشان داد که بیش از 200 میلیون تَن از مردمان تهیدست جهان در خطر سیل‌هایی قرار دارند که به‌سبب رهاشدن کیسه‌های پلاستیکی روان می‌شوند. می‌دانیم که هنگام سیل، کودکان، سالخوردگان و معلولان در خطر مرگ‌ومیر بیش‌تری هستند. در بسیاری از کشورهای آفریقایی و برخی کشورهای آسیایی (مانند بنگلادش و اندونزی)، به‌سبب انبوهی تولید کیسه‌های پلاستیکی و بسته‌شدن زه‌کشی‌ها و ناتوانی اقتصادی دولت‌های‌شان برای تخلیه آب‌ها، هر سال در آستانه‌ی سیل‌های مرگ‌آور قرار دارند.
اقیانوس‌ها و دریاها، قربانیان تولید کیسه‌های پلاستیکی
دانشمندان در دهه‌ی هفتاد سده‌ی بیستم در‌یافتند که آلودگی‌های پلاستیکی ممکن است چه بلایی بر سر زیست‌بوم جهان بیاورد. پژوهش‌های آن‌ها به فهم این نکته انجامید که اقیانوس‌ها و دریاها بیش‌ترین آسیب را از آلودگی‌های پلاستیکی می‌بینند. آن‌ها گمان می‌زدند که چیزی نزدیک به 300 هزارتُن ذره‌ی پلاستیکی درون آب‌های اقیانوس‌ها و دریاها شناور باشد. پستانداران آب‌ها، این ذرات را می‌بلعند و چیزی نمی‌گذرد که بر اثر آن می‌میرند! ماهی‌ها، لاک‌پشت‌ها و دیگر حیوانات دریایی، قربانیان ذرات پلاستیکی‌ای هستند که ما انسان‌ها تولید می‌کنیم. دستگاه گوارش آن‌ها را ویران می‌سازیم و چنان بیمارشان می‌کنیم که دیگر توان غذاخوردن ندارند و با دردی جانکاه می‌میرند! پژوهشی که در سال 2008 میلادی انجام شد نشان داد که هرساله 267 گونه‌ی دریایی با زباله‌های پلاستیکی زندگی خود را از دست می‌دهند (گزارش تارنمای موسسه‌ی مبتکران شیمی). این است دستاورد آسوده‌خواهی ما انسان‌ها! از آن اسف‌بارتر آن که اگر این روند ادامه پیدا کند و ذره‌های پلاستیکی در دریاها و اقیانوس‌ها شناور شوند شمار آن‌ها از تعداد موجودات دریایی بیش‌تر خواهد شد «و این یک فاجعه است» (گزارش تارنمای روزنامه‌ی اعتماد؛ 28 خرداد 1402).
از این بحران بزرگ زیست‌بومی دریاها که بگذریم به این نکته هم باید اشاره کرد که میکروپلاستیک‌ها در آب‌های زیرزمینی و سطحی رخنه می‌کنند و به همراه فراورده‌های کشاورزی بر سر سفره‌ی خوراک ما قرار می‌گیرند و ندانسته و ناآگاهانه آن‌ها را می‌بلعیم. پس نه‌تنها آبزیان، بلکه خودِ ما انسان‌ها هم قربانیان تولید کیسه‌های پلاستیکی هستیم!
دوباره‌خوانی آمارها و هشدارها
– آلودگی پلاستیکی یکی از 10 دشواری اصلی و چالش‌برانگیز جهان کنونی ماست؛
– زباله‌های پلاستیکی (که بخش بزرگی از آن‌ها را کیسه‌های پلاستیکی شکل می‌دهند)، سبب سیل‌های سهمناک و مهیب می‌شوند؛
– بیش از 200 میلیون تَن از مردمان تهیدست جهان در خطر سیل‌هایی قرار دارند که به‌سبب رهاشدن کیسه‌های پلاستیکی روان می‌شوند؛
– چیزی نزدیک به 300 هزارتُن ذره‌ی پلاستیکی درون آب اقیانوس‌ها و دریاها شناور هستند؛
– پژوهش سال 2008 میلادی نشان داد که هرساله 267 گونه‌ی دریایی با زباله‌های پلاستیکی زندگی خود را از دست می‌دهند.
*یاری‌نامه: تارنمای موسسه‌ی مبتکران شیمی: جستار «خطرات پلاستیک در محیط زیست»؛ «کیسه‌های پلاستیکی تهدیدی برای محیط زیست» (ایسنا- 21 تیر 1402)؛ «زباله‌های پلاستیکی و خطر وقوع سیلاب‌های مهیب در جهان» (ایسنا- 4 خرداد).
دیگر نوشتارها در پیوند با چالش کیسه‌های پلاستیکی و زیست بوم را در نشانی زیر بخوانید:
