«سده» جشن باستانی و پايدار ايرانيان

جشن سده،
بر همه‌ی ایرانیان
و پاسداران فرهنگ ایران باستان
 فرخنده باد

امروز مهر ایزد از ماه بهمن به سالمه‌ی 3757 زرتشتی، پنج‌شنبه 10 بهمن‌ماه 1398 خورشیدی، 30 ژانویه 2020 میلادی

دهم بهمن برابر است با جشن سده، آیین هزاران ساله ایرانیان. در ایران باستان از آغاز آبان تا پایان اسفند را دوره سرما می‌خواندند كه صد روز پس از آغاز این دوره و پنجاه روز مانده به نوروز «سده» و جشن آتش بود. هنوز در روستاهای جنوب شرقی ایران اصطلاح «صد به سده، پنجاه به نوروز» شنیده می‌شود؛ یعنی جشن سده صد روز پس از یکم آبان و 50 روز به نوروز برپا می‌شود. برخی از پارسیان هند و تاجیکیان «سده» را جشن آدور (آدور = آذر، و هنوز در روستاهای شرق ایران، افغانستان و آسیای مرکزی بوته خشک را آدور می‌خوانند. از سده به بعد، از میزان شدّت برودت كاسته می شود.
آیین جشن با هزاران سال پیش تفاوت نكرده است. مردم، هركس برحسب توان خود، مقداری هیزم اهداء می‌كند و در زمینی باز آتش برپا می‌شود و حاضران بر گرد آن به شادی می‌پردازند.
نظامی در توصیف شرکت‌کنندگان در جشن سده گفته است:
رخ آراسته دست‌ها پرنگار ـــ به شادی دویدند از هر كنار.
آریایی‌های آسیا و اروپا همیشه روشنی و گرمی را كه خورشید و آتش به وجود آورنده آن بوده‌اند نشانه‌ی بخشش خدا دانسته و احترام گذارده‌اند.
فردوسی جشن سده را آتش پرستی نمی‌داند و برپاكنندگان آن را چنین توصیف كند:
….. مپندار كاتش (كه آتش) پرستان بدند (بودند – کنایه از این که جشن سده را آتش‌پرستان به وجود نیاورده‌اند).
جشن سده را به هوشنگ پیشدادی نسبت دهند . فردوسی در این زمینه گوید :
به هوشنگ ماند، این «سده» یادگار ـــ بسی باد چون او دگر شهریار
سده را قبلا «سدک» می گفتند. ابوریحان نوشته است كه صد روز پس از آغاز سرما (یکم آبان)، «سده» و پنجاه روز بعد از سده، نوروز است و از سده تا درو كردن جو و به دست آمدن گلابی بهاره (موسوم به «جو رس») نیز صد روز است.
اهمیت جشن سده برای ایرانیان كه آن را در ردیف آیین‌های نوروز و مهرگان قرار می‌دادند به حدی بود كه در دوران ساسانیان، شاهان وقت بدون تشریفات در میان مردم در این مراسم شركت می‌كردند. پس از حمله‌ی تازیان، «مرداویز» را احیاكننده‌ی این جشن در قرون وسطا خوانده‌اند كه در اصفهان آن را از سر گرفت.
چراغانی و روشن كردن شمع را به آیین «سده» نسبت می‌دهند. در افسانه‌هاي كهن ايران آمده است كه متهمان برای اثبات بيگناهی از روی آتش شعله‌ور عبور می‌كردند و هزار سال پيش از ميلاد، سياوش هم كه متهم شده بود برای اثبات بی‌گناهی خود از آتش عبور كرد. (برگرفته از روزنامک)

در فرهنگ‌های فارسی مهر را ایزدی نشان بر مهر و دوستی و خرد در کارهای مینوی و معنوی دانسته‌اند که در ماه مهر (ماه هفتم از سال خورشیدی) و روز مهر (روز شانزدهم هر ماه) بدو پیوند یافته است و شمارآفریدگان از نیکی و بدی به دست اوست..مهر که در اوستا « میثرَ» خوانده می‌شود، از ایزدان بزرگ پیش از زرتشت است که ایزد فروغ و روشنایی خوانده می‌شود. ایزد مهر نگهبان مهر، محبت، دوستی و عشق، تدبیر برای یافتن دارایی و خواسته‌ها است. مهر به دیگر چم (:معنی) گردونه آفتاب یا خورشید است.

مهر ایزد موکل بر فعالیت‌های است که دو طرف دعوا دارند. هر کجا دو طرف دعوا باشد ایزد مهر به دادگستری، دوستی، قول و قرار، پیمان‌ حاضر است.

مهر یکی از برجسته‌ترین ایزدان در دین زرتشتی است. یکی از سه ایزدانی است که نامش در دوازده ماه سال آمده است. یکی از طولانی‌ترین یشت‌ها به مهریشت ویژه شده است.

فردوسی می‌سراید:

«دو مهر است با من که چو آفتاب / بتابد شب تیره چو بیند آفتاب».

ایزد مهر نماد عشق و زندگی است و به زندگی خانوادگی گرمی می‌دهد. مهر نام آتشکده‌ای نیز بوده است.

فردوسی پیرامون آن می‌سراید:

«چو آذرگشسب و چو خوراد و مهر / فروزان به کردار گردان سپهر»

نماد این روز در دین زرتشتی گل «همیشه بشکفته» است.