مناره؛ راهنمای رهروان از روزگار باستان

یکی از مهم‌ترین عناصر مهرازی(:معماری) که جایگاه ویژه‌ای در آیین اجتماعی و فرهنگ مهرازی ایران دارد، «میل و مناره» است. منار یا مناره به چم(:معنی) جایگاه نور و نار (آتش) و در اصطلاح بنایی است بلند و باریک که در کنار مساجد و آرامگاه‌ها، برای اذان‌گویی یا به عنوان میل راهنما در کنار جاده‌ها، مساجد، کاروان‌سراها و مدارس ساخته می‌شد و به شوند(:سبب) روشن کردن آتش بر فراز آن برای راهنمایی در شب، مناره یا جایگاه نور نامیده شده است.

در فرهنگ عمید مناره به عنوای جای نور و روشنایی، ساختمانی برج‌مانند که در کنار راه می‌سازند، برای روشن کردن چراغ یا راهنمایی تعریف شده و در لغت‌نامه‌ی دهخدا به چم چراغ‌پایه آمده است که برای راه‌یابی مسافران چراغی بر مناره می‌افروختند.

با توجه به به تعریف‌های بالا می‌توان گفت که واژه‌ی منار و مناره برگرفته از نخستین کاربردی بود که این بنا داشته است. از این‌رو، پیش از آن‌که مناره برای اذان‌گویی در کنار مساجد ایجاد شود، برج‌های راهنمایی بوده که مسافران را در روز و شب تار هدایت می‌کرده است.

از مناره‌های پیش از اسلام که شمار بسیار اندکی در ایران بر جای مانده، نشانه‌هایی یافت شده که مناره با هدف راهنما بودن در این دوره ساخته می‌شده است. هم‌اکنون در کنار مناره‌های پیش از اسلام نشانه‌ای از ساختمان دیده نمی‌شود، ولی می‌توان گفت که مناره‌ها نشان از وجود آتشکده‌ها و آتشگاه‌های بزرگ بوده‌اند.

کهن‌ترین مناره یا برج راهنمای موجود، میل نورآباد، نامور به میل «اژدها» و در پیوند با دودمان اشکانیان است که در باختر(:غرب) نورآباد مَمَسَنی فارس جای دارد. این میل دارای هفت متر بلندا بوده، پایه و همه‌ی بدنه‌ی آن با سنگ‌های سفید‌تراش و منظم ساخته شده است. پلکان میل اژدها در درون برج جای دارد و بر فراز آن آتشدانی سنگی وجود داشته است.

از زمان ساسانیان نیز مناره‌ای همانند با مناره‌ی یاد شده در بالا، ولی با ویژگی‌های گوناگون وجود دارد که اکنون در شهر باستانی فیروزآباد فارس به گونه‌ی توده‌ی بزرگی از سنگ و گچ خودنمایی می‌کند. مناره به گونه‌ی چهارضلعی بوده با پلکانی که بر بدنه‌ی بیرونی آن ساخته شده است. بلندای این مناره 33 متر بوده که هم‌اکنون 26 متر است و هر اندازه که بدنه‌ی مناره بالاتر می‌رود از پهنای آن کاسته می‌شود. این بنا از این دید که تنها مناره‌ی برجای مانده از دوران پیش از اسلام با همه‌ی ویژگی‌هایش است و همچنین از دید تاریخ مهرازی، بی‌همتا و دارای اهمیت فراوانی است.