وقتی که زرتشت لبخند زد؛ به یاد زادروز پیامبر آریایی

به گونه ترادادی (سنتی) از هنگامی که کودک بودیم به ما می‌گفتند که یکی از شگفتی‌ها یا معجزات اشو زرتشت پیامبر و آموزگار بزرگ آریایی این بود که به گاه زادن می‌خندید. این پرسش همواره برای من مطرح بوده است که چرا؟ آیا این خندیدن یک نوزاد به  راستی یک شگفتی نایاب (معجزه) بوده است یا این تنها یک افسانه است؟ این نوشتار برای روشن ساختن این رویداد است.

زمان زاده‌شدن اشو زرتشت در غبار زمان گم شده به این ترتیب که از یک سو پیرامون ۶۰۰ سال پیش از لشکرکشی خشایارشاه به یونان و از سویی ۶۰۰۰ سال پیش از ولادت مسیح یاد شده است و در نهایت به وسیله موبدان و اندیشمندان دینی زرتشتی به گونه بیش از ۱۷۰۰ سال پیش از زایش مسیح پیامبر  پذیرفته شده است. این زمانی است که در سالنامه‌های ما زرتشتیان دیده می‌شود. در نتیجه این یک واقعیت که باید در نظر داشت.

جای زاده‌شدن اشو زرتشت پیامبر و آموزگار بزرگ ناحیه جنوب باختری آسیا نیز از شهر اورمیا (اورمیه یا ارومیه کنونی) در آذربایجان، تا راگا یا رگه یا ری در جنوب البرز^[1] و بلخ (بهل و بکده و باکده در گویش‌های گوناگون) در افغانستان کنونی ذکر شده است.  این دو موضوع یعنی زمان و مکان زاده‌شدن یک پیامبر باستانی هیچ مساله یا پیچیدگی با بار منفی با خود ندارد چرا که حتا پیامبران و آموزگاران اندیشه‌ای بزرگی که بسیار سپس‌تر به کره زمین پانهادند هنوز زادروز و مکان زاده‌شدن برخی از آنها زیر پرسش است به نحوی که بین شاخه‌های گوناگون یک دین حتا بر سر آنها اختلاف وجود دارد.  درباره‌ی اشو زرتشت با نگاه به کهن‌بودن دوران آن پیامبر و سرچشمه‌های گفتاری یا نوشتاری جوراجور (منابع باستانی، تاریخی، علمی و غیر علمی)، چنین گوناگونی‌های زمانی و مکانی به هیچ‌وجه ناهنجار (غیر طبیعی) به حساب نمی‌آید.

اما سخن من در باره چگونگی و چرایی خندیدن نوزاد است. در این رابطه دو موضوع مطرح می‌شود: یک. خانواده اشو زرتشت که بوده‌اند و چگونه رفتارهایی داشته‌اند؟ دو. علوم و نوشتارهای تازه علمی در این باره چه می‌گویند؟

در مورد نکته اول، از آن چه از نوشته‌های برجای مانده آشکار است پدر اشوزرتشت، پوروشسپ از طایفه بنام (مشهور) اسپیتمه (اسپیتمان) و مادر او دوغدوی بوده است که باز هم بنا بر این نوشته ها^[2] پدر و مادر او یکدیگر را دوست می‌داشته‌اند و پدر بسیار مراقب همسر خویش و سلامتی او بوده است. در این مورد تنها سرچشمه این نگرش نوشته‌های باقیمانده ترادادی و تاریخی است. بنابراین آن چه ما می‌توانیم با گمان بالا بپنداریم این است که پدر و مادر اشو زرتشت از خاندانی بنام و ارزشمند در زمان خود بوده‌اند که می‌توانسته‌اند از فرزندان خویش به‌خوبی پرستاری و پشتیبانی کنند.

در مورد نکته دوم یعنی خنده یک نوزاد؛ بسیار به‌ندرت یک نوزاد به هنگام زاده‌شدن ممکن است بخندد و سپس‌تر جایی خواندم که از هر یک میلیون انسانی که زاده می‌شوند یک نفر می‌خندد. بیشتر جست‌وجو کردم تا برخوردم به این که در ۱۸۷۲ میلادی، چارلز داروین دانشمند طبیعت‌شناس و زیست‌شناس انگلیسی معتقد بود ابراز احساسات یک واقعیت طبیعی و ذاتی به‌شمار می‌رود و او نخستین لبخندهای فرزند خودش را چهل‌وپنج روز پس از زایش او ثبت کرد (نی گی[3]، ۲۰۱۸). نی گی روانشناس دانشگاه داندی (اسکاتلند) پس از درخواست از حدود ۹۶۰ تن از پدر و مادرها جهت ثبت نخستین لبخند نوزاد تازه دنیا آمده آنها متوجه شد که نخستین لبخند معنادار نوزادان به طور میانگین چهار هفته پس از زایش آنها دیده شده بود. با این وجود گاهی نوزاد تازه دنیا آمده لبخندی به مادر یا پدر می‌زند که بسیار معجزه‌آسا می‌نماید اما برخی افراد این لبخند را جدی و واقعی به‌شمار نمی‌آورند. حتا دانشمندان تا نیمه دوم قرن بیستم، رفتارهای نوزاد را در ساعات نخستین تولد بیشتر از نوع واکنشی به نیازهایش برداشت می‌کرده‌اند و نوزاد را از نظر احساس غم یا شادی بسیار کم‌توان فرض می‌کردند. از حدود اواخر قرن بیستم این نوع برداشت دچار تغییر گردید (نی گی، ۲۰۱۸).

در قرن بیست‌ویکم با شروع پژوهش‌های تازه با روش‌های مدرن‌تر، این انگاره (تصور)‌ و این نگاره (تصویر)‌ دچار دگرگونی شد. به‌عنوان مثال، پروفسور ناجا ریسلند از دانشگاه دارهام انگلستان، با به کارگیری اسکنرهای چهاربعدی (سه بعد فضایی و یک بعد زمانی) موفق به ثبت چهره جنین‌های چندماهه (بین ۲۴ هفتگی تا ۳۵ هفتگی) شدند. این نگاره‌ها (تصاویر) نشان می‌دهند که جنین در حال کامل‌شدن در شکم مادر هم واکنش‌هایی مانند مکیدن، پلک‌زدن، خمیازه‌کشیدن، لبخندزدن، گریستن و انگشت مکیدن از خود نشان می‌دهد و به شرایط و وضعیت فیزیکی و عاطفی مادر واکنش نشان می‌دهد (ریسلند و همکاران، ۲۰۱۱).

حال چگونه احتمال دارد که نوزادی تازه‌به‌دنیاآمده به روی پدر و مادر خود لبخند بزند؟ این را در کتابی از دکتر هارویل به نام «به دست آوردن عشقی که می‌خواهی» دیدم. دکتر هارویل می‌نویسد: «نخستین دختر ما سه ساعت زودتر از موعد به جهان آدمیان پا نهاد و من این افتخار را داشتم که از همان ثانیه‌های نخست او را در آغوشم بگیرم و به چشمانش نگاه کنم. من (دکتر هارویل) حتا در زمان تولدش کنار همسرم بودم و  کمک کردم که بندناف او جدا شود و برای سی دقیقه دخترم را در آغوش گرفتم. ما بر اساس آنچه در کتاب‌های استاندارد نوزادپروری خوانده بودیم آماده بودیم که نوزادی را ببینیم که گریه می‌کند، شیر می‌خواهد، آروغ می‌زند و باد رد می‌کند و باز گریه می‌کند! اما با کمال تعجب نوزادی لطیف را دیدم که به چشمان من خیره شده و با لبخند من، شروع به لبخندزدن کرد! این موضوع مرا شوکه کرد. و هنگامی که انگشتم را برابر چشمانش حرکت می‌دادم او هم چشمانش را با این حرکت می‌گرداند! و باز با هر لبخند من او هم لبخند می زد!” (هندریکس و لاکلی هانت، ۲۰۲۰).   چرا چنین رفتارهای رشد یافته ای از نوزادی تازه دنیا آمده دیده می‌شود؟ آن چه که پدر و مادر این نوزاد (نویسندگان کتاب) با جست‌وجو و مطالعه بیشتر یافته‌اند موضوعی است که به‌تازگی کشف شده است. این کشف این است که: «هنگامی که نوزاد پس از دردکشیدن طولانی مادر و نیاز به داروهای ضددرد (همراه با یک بارداری پیچیده) به دنیا می‌آید از آنجا که بدنش با آن داروها از درون شکم مادر بی‌حس شده است و در واقع ناهشیار شده، وقتی به این جهان وارد می‌شود دچار حالتی است که خود را موجودی جدا از جهان پیرامون حس نمی کند. در واقع او به دلیل بی‌حسی (بیهوشی نسبی) خود را هنوز با بدن مادر یکی حس می‌کند که به این حالت “همزیگری” یا simbiosis می‌گویند. او هنوز حس نمی‌کند که از مادر جداشده و موجودی یگانه است. درمقابل اگر مادر با دارو و قرص و آمپول بی‌حس نشده باشد، نوزاد هم زمان با به‌دنیاآمدن کاملا هشیار و آگاه و کنجکاو است و به‌خوبی مشاهده و حس می‌کند و در نتیجه به سرعت به جهان پیرامون واکنشی متقابل نشان می‌دهد مثلا در مقابل لبخند می‌خندد یا در مقابل موضوع جابجا شونده چشمان را حرکت می‌دهد» (هندریکس و لاکلی هانت، ۲۰۲۰).

به این ترتیب آنجا که نوزادی از مادر خویش (دغدوی)‌ پا به عرصه گیتی می‌نهد و به مادر و پدر توان لبخند زدن دارد می‌تواند نشانه نیکویی باشد از رفتارهای بهنجار و آرامش‌بخشی که در زمان جنینی و در شکم مادر در خانمان و در محیط زندگی ایشان روی می‌داده است. نتیجه‌ای که می‌خواهم بگیرم این است که این برداشت درست بر خلاف آن قصه‌ها و داستان‌های خیالی است که از تلاش کاوی‌ها  و کرپن‌های اهریمن سرشت برای نابودی اشو زرتشت حتا پیش از زاده‌شدن او  ساخته‌شده و آن داستان‌ها را ساختگی و نادرست جلوه می‌دهد.

داریوش مهرشاهی

اشتاد روز سوم بهمن ۳۷۶۱ مزدیسنایی

سرچشمه‌ها

Hendrix, Harville and LaKelly Hunt, Helen (2020): Getting the Love you want. A guite for couples. Simon and Shuster UK Ltd, London.

Nagy, Emese (2018, 30^th October): Is newborn smiling really just a reflex?  Online Link: https://theconversation.com/is-newborn-smiling-really-just-a-reflex-research-is-challenging-the-textbooks-105220.

Reissland N, Francis B, Mason J, Lincoln K (2011): Do Facial Expressions Develop before Birth? PLoS ONE 6(8): e24081. doi:10.1371/journal.pone.0024081

[1]  در منابع مختلف مکان این ری یا رگه از حدود خوارزم و نزدیک آمو دریا تا نواحی آذربایجان کنونی و نیز سرزمین هایی دیگر نیز آمده است.

[2]  به نمونه مانند گات ها، زادسپرم و دینکرد از یک سو و کتاب های پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی مانند پورداوود و بهرام فره وشی از یک سو و شرق شناسان آلمانی، انگلیسی و روسی از سوی دیگر.

[3] Emese Nagy (Reader of psychology, University of Dundee)