ترکان و مغولان صحراگرد، از سده‌های نخستین میلادی تا زمان ایلغار مغولان، بازرگانان باختری را که با آنان به بازرگانی می‌پرداختند با نام «اُرتاق» می‌‌نامیدند. ریشه‌ی واژه‌ی اُرتاق از واژه‌ای ترکی به معنی دوست و همباز می‌آمده و استفاده از آن برای نامیدن بازرگانان در زمان فرمانروایی خانان مغول در سرتاسر آسیا، آن‌چنان رواج یافته که از این واژه به گونه‌ای ویژه برای نامیدن بازرگانان، شرکت‌های بازرگانی و بازرگانان ایرانی که بیشتر بازرگانان این دوره را شامل می‌شدند به کاربرده شده است. این بازرگانان در سراسر سرزمین‌های گسترده استپی از منچوری در شمال خاوری چین تا اولین واحه‌های مسکون در باختر ترکستان، کلونی‌های گوناگونی را تشکیل داده بودند تا بر کار دفترهای پرشمار بازرگانی که در سراسر این راه بازرگانی جای داشته، بازرسی کنند.
تشکیل این کلونی‌ها و همچنین ارتباط همیشگی آن ها با قبایل پرشمار ترک و مغول باعث انتقال تجربیات فرهنگ یکجانشینی که برای نمونه می‌توان به ریشه‌های نوشتار اشاره کرد، به این کوچ‌نشینان شد. باشندگی این بازرگانان در چین نیز کمابیش هم‌زمان بوده است با بودن آن‌ها در سرزمین‌های استپی، به‌گونه‌ای که بر پایه‌ی مستندات برجای‌مانده از دوره امپراتوران «هان»، می‌توان به نقش این بازرگانان در ایجاد روابط بازرگانی میان چین و دنیای غرب از این دوره پی برد. باشندگی این بازرگانان را در استان‌های شمالی چین که هم‌مرز با نواحی استپی بوده، به گونه‌ی پیوسته از دوره امپراتوران هان تا پایان دوره یوآن می‌توان پیگیری کرد. این باشندگی آن‌چنان ریشه‌دار بوده که چینیان، دفترهای بازرگانی را که به دست ایرانیان اداره می‌شده و به‌همین‌گونه در دوره یوآن، دفترهای دولتی بازرگانان وابسته به دربار را که آن‌ها نیز به شیوه ایرانیان مدیریت می‌شده را با عنوان «وو-ال-تو» (wo-eul-to) که برگردان چینی واژه اُرتاقی است، می‌نامیده‌اند. بر پایه‌ی مستنداتی که تاکنون به دست آمده، می‌توانیم بگوییم که بیشتر این بازرگانان بیگانه را ایرانیانی تشکیل می‌دادند که از سغد و خوارزم و در طی چندین نسل تا به دورترین سرزمین‌های خاوری آسیا رهسپار شده بودند. بودن این بازرگانان یا همان ارتاقان با مستندات گوناگونی که تاکنون به دست آمده است در جای‌جای سرزمین‌های استپی و استان‌های شمالی چین ثابت شده است. یکی از واپسین کشفیاتی که به بودن بازرگانان ایرانی در بخش‌های شمالی چین امروزی اشاره دارد، مجموعه آرامگاه‌هایی است که در دو دهه گذشته باستان‌شناسان بررسی کرده‌اند.
آنچه در بالا آمده بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «نگاهی به مانایی یاد زرتشت در تاریخ»، به خامه‌ی اردلان کوزه‌گر، که در واپسین شماره امرداد در سال 1402، آمده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) شماره‌ی 482 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 482، از چهارشنبه، 23 اسفند‌ماه 1402 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرارگرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی فایل پی‌دی‌اف شماره‌ی 482 هفته‌نامه امرداد
فروش اینترنتی نسخه‌ی چاپی شماره‌ی 482 امرداد
اشتراک ایمیلی هفته‌نامه‌ی امرداد
