خواب ناآرام مردگان در گورستان اَرمنیان هفتوان

گورستان تاریخی اَرمنیان در روستای هفتوانِ سَلماس در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد و در گوشه‌ای به حال خود رها شده است. مردگان خُفته در این گورستان از بی‌مهری دست‌اندازی‌های گوناگون، خواب آسوده‌ای نداشته و در گور خود می‌لرزند!

به گزارش اَمرداد، شاید کمتر کسی نام روستای هَفتوان در سَلماسِ آذربایجان غربی را شنیده باشد. روستایی که دست‌کم پیشینه‌ای 3 هزارساله دارد و تپه‌های باستانی هفتوان گواه این سخنان است. کلیسای تاریخی اَرمنیان و گورستان بی‌همتا و ارزشمند آن از دیگر یادمان‌های تاریخی و فرهنگی این روستای تاریخی به شمار می‌آید. اما بی‌گمان سهم این یادگارهای تاریخی و فرهنگی  از گردشگری، هیچ و یا بسیار ناچیز و اَندک است. در تابستان گرم و سوزان امسال، هنگامی که راهی روستای هفتوان شهرستان سَلماس شدم تا از یادمان‌های تاریخی آن بازدید کرده و پژوهش‌های میدانی خود را دنبال کنم، هرگز گمان نمی‌کردم با چُنین گورستان بی‌همتا و ارزشمندی از دید فرهنگی و پژوهش‌های تاریخی روبه‌رو شوم. گورستانی بزرگ با سنگ گورهای بی‌مانند (:منحصربه‌فرد) که جایگاه ویژه‌ای از دیدگاه مطالعه‌ی تاریخی، اجتماعی، هنری، مِهرازی (:معماری)، باستان‌شناسی، دینی و حتا سیاسی منطقه دارد.

 اما برای ورود به گورستان تاریخی اَرمنیان روستای هَفتوان که درِ اصلی آن سال‌های سال است بسته بوده، باید از پشت آن و بخش دیوار گورستان که ریزش کرده است وارد شوید! درهمان آغاز ورود و نگاه به سنگ گورها و وضعیت اندوه‌بار گورستان، بی‌گمان برجای خود میخکوب خواهید شد. سنگ گورهای ارزشمندی که هرکدام رو به سویی دارند و بر روی‌هم انباشته‌شده و بیشتر آن‌ها از سوی افراد نابخرد و فرومایه به انگیزه‌ی پوچ و نادرست یافتن گنج آن‌هم در سنگ گور مردگان؟ که جای شگفتی فراوان دارد، شکسته شده است. کندوکاوهای گسترده‌ی غیرمجاز سودجویان اَموال فرهنگی در این گورستان تاریخی چیزی جز افسوس و دریغ برجای نمی‌گذارد و بیانگر رها شدن گورستان در چندین سال گذشته و رسیدگی نکردن و بی‌تفاوتی سرپرستان سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سَلماس و استان آذربایجان غربی است. دست‌اندازی‌های انسانی و گذشت زمان به همراه عوامل محیطی، بیولوژیکی (گل‌سنگ‌ها) و طبیعی همانند برف و باران‌های تندآسای منطقه و باد و … انگیزه‌ی پوسیدگی و نابودی سنگ گورها در این گورستان شده است. اَنبوه زباله و بوی بد و ناخوشایند آن‌که از سوی خانه‌های پیرامون گورستان در آن ریخته شده است از دیگر دشواری‌های این یادمان تاریخی است. گفتمانی که در اینجا بسیار مهم بوده و باید به آن اهمیت داده شود، گفتمان گورستان جمعیت اَرمنیان است که بیانگر هم‌زیستی آشتیانه به همراه سازش با مسلمانان در درازای تاریخ ایران و به‌ویژه منطقه است. زیرا اَرمنیان با آسودگی و اطمینان خاطر می‌توانستند در کنار مسلمانان و دیگر هم‌میهنان خود، آیین‌ها و آداب خود را به‌جا آورده و به نیایش بپردازند. نزدیکی گورستان با کلیسا نیز، نمایانگر پیوند باهم بوده است. از سویی، طرح، نمادها و دبیره های (:خط‌ها) اَرمنی تراشیده شده بر روی سنگ گورها دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان و پژوهشگران است. همچنین گفتمان گردشگری از گونه‌ی آرامستان گردی برای افراد ویژه و علاقه‌مند در این زمینه، می‌تواند انگیزه‌ی پدیداری کار و رونق اقتصادی در منطقه شده و از مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ و برون از مرزهای کشور پیشگیری کند. موضوعی که به نظر می‌رسد در میان مدیران و سرپرستان فرهنگی شهری و استانی جایگاهی نداشته و مورد غفلت جای گرفته است. گفتمان دیگر این است که می‌توان با ساماندهی این گورستان زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی و رسیدگی کردن به آن و ثبت در سیاهه‌ی (:فهرست) ملی آثار تاریخی ایران، شرایط را برای بازدید گردشگران و حتا برگشت اَرمنیان ایرانی به این منطقه فراهم کرد. با آماده‌سازی و ساماندهی آن، راه برای بازدید گردشگران برون‌مرزی نیز، گشوده خواهد شد.

به گزارش اَمرداد، در میان سازه‌ها و یادمان‌های تاریخی، آرامگاه‌ها و گورستان‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی را در برگرفته که از جنبه‌های گوناگون مِهرازی، هنری، تاریخی، اجتماعی و دینی قابل پژوهش و بررسی هستند. باور به حیات پس از مرگ در میان دین‌ها و تمدن‌های گوناگون گذشته، نمونه‌هایی گوناگون از سازه‌های آرامگاهی و همچنین گورستان‌های تاریخی را به یادگار گذاشته است. استان آذربایجان غربی به انگیزه‌ی برخورداری از جمعیت‌ها و تبارهای گوناگون دینی و مذهبی و جایگیری بر سر راه تمدن و فرهنگ‌های باستانی، آثار گوناگونی از گورستان‌ها از هزاره‌ی یکم پیش از میلاد تا سده‌ی گذشته در گروه آثار باارزش خود جای داده است که شماری (:تعدادی) از آن‌ها به ثبت ملی رسیده است.

گورستان هفتوان با گستره‌ی (:وسعت) دو هکتار در درون روستای هَفتوان شهرستان سَلماس جای گرفته و با کلیسای تاریخی هفتوان در پیوند است. سنگ گورهای موجود در این گورستان، دو نمونه‌اند : سنگ‌های بازالت آتشفشانی و سنگ‌های صاف تخته‌ای. از ویژگی‌های گورستان تاریخی اَرمنیان هفتوان، نمادها و طرح‌های تراشیده شده بر روی سنگ گورها است که تاکنون کمتر دیده شده است. همچنین گوناگونی (:تنوع) نمادها و نشانه‌ها از دیگر ویژگی‌های این گورستان تاریخی است. بر پایه‌ی شواهد سطحی و بازدیدهای میدانی نگارنده و با نگرش به پیشینه‌ی کلیسا که به دوره‌ی صفویه وابسته است، شاید گورستان تاریخی هفتوان را بتوان وابسته به این دوره‌ی تاریخی دانست. هرچند می‌توان سنگ گورهای 150 تا 200 ساله را به فراوانی در این گورستان دید. به‌هرروی باید با بررسی و پژوهش‌های بیشتر و هدفمندتر سازمان میراث فرهنگی دیرینگی دقیق آن روشن شود و تا آن زمان نمی‌توان با استواری و محکمی سخنی گفت. روستای هَفتوان در 3 کیلومتری جنوب شهرستان سلماس جای دارد. 

وضعیت غم بار و دردناک گورستان ارامنه روستای هفتوانِ سلماس که هیچ متولی ندارد!؟

کندوکاوهای غیرمجاز که آسیب فراوانی به سنگ گورها زده است

یکی از نمادهای ویژه و بسیار زیبا که در کمتر جایی دیده شده و درحال نابودی است

طرح ها، نماد و تراش های بسیار زیبا بر روی سنگ گورها ارزش فراوان مطالعاتی دارند و باید حفظ شوند

وضعیت اندوه بار سنگ گورها دل هر دوستدار میراث ایرانی را به درد می آورد

سنگ گورهایی که شکسته شده و هرکدام در جایی رها شده و رو به نابودی هستند

سنگ گورهایی با کتیبه های ارمنی که حفظ و نگهداری آنها بسیار ضروری است

نمادهای بسیار زیبا و کمیابی که بر روی سنگ گورها تراشیده شده و درحال حذف از صفحه تاریخ است

جنس سنگ گورها از بازالت آتشفشان است و از ویژگی های آن ها به شمار می آید

انبوه زباله هایی که از سوی خانه های پیرامون گورستان در آنجا ریخته شده و بوی بد و ناخوشایندی بجا گذاشته است

فرتور از سیاوش آریا است.
6744