یکی از نبشتههای پارسی کهن که بسیار کم مورد توجه قرار گرفته، لوحهی منقوش اوتان ( Otanes Plaque ) است. گرچه همچون کتیبههای کهن پارسی مانند نبشتهی آریارمنَ، ارشام و کتیبهی خارک، برای این نبشتهی ارزشمند نیز صدای اعتراضهای به نظر تنگنظرانهی غربی درآمد و فردی به نام رودیگر اشمیت، با دلایل تکراری برای سه کتیبهی یادشده، این لوحه را نیز جعلی خواند، ولی از سوی پژوهشگرانی چون ابوالعلا سوداور پاسخ درخوری را دریافت کرد.
به هر روی خواننده باید خردمند باشد. آنچه در مطالعات سودآور دربارهی این لوحه دیده میشود، بسیار جالب است. متن آن به درستی تاییدکنندهی گزارش هرودوت و نیز گزارش کتسیاس (برگرفته از بایگانی دربار هخامنشی ) دربارهی چگونگی کشته شدن گئومات و شهریار شدن داریوش است. در یک نبشتهی جالب، اوتانَ، نخستین انگاره پرداز فرمانروایی مردمسالارانه در تاریخ، چنین نوشته است: «من اوتانَ، ریشهبرافکن آن مرد بی خانواده. من از مردان پارسی هستم. من به وسیلهی این فرمانها، اعلام میکنم که داریوش، شاه بزرگ است. داریوش شاه گوید : من باید مردان نیرومند راستکردار را پاداش دهم و دروغگوی شورشی را پادافره کنم. با پشتیبانی اهورامزدا و من (اوتان)، داریوش (اکنون) شاه بزرگ است» (Soudsavar, 2018: 34). ترجمهی دیگری با مقداری تغییرات (من … دستورهای داریوش : داریوش شاه گوید:) در صفحهی 31 از همین کتاب در دست است که نسبت به ترجمهی پیشین، قدیمیتر است و پس از اصلاحاتی، ترجمهی نهایی که آورده شد، ارائه شده است.
پیرو گزارش هرودوت به پاس یاری اوتان، سرزمینی در اختیار او و خانوادهاش قرار داده شد تا به دور از سامانهی شهریاری به زیر فرمانیک شاه، تحت حالتی از یک دموکراسی و حکومتی رایمحورانه او و خانوادهاش آزاد باشند (هدایت، 1384، ج3: 181). در این نبشته، همراستا با گزارش هرودوت، اوتان نقش پررنگی در غلبه بر گئومات غاصب دارد. این که او این گونه آزادانه چنین درونمایهای را منتشر ساخته است، خود نمایانگر اثرات پیمان او و شش تن دیگر در آزاد بودن اوتان از دستورها و اوامر شاهانه و تاییدگر گزارش دربار (خلاصهی فوتیوس از تاریخ کتسیاس، کتب 15) و هرودوت دربارهی رخدادهای نشست هفتتن و ادامهی آن است.
در ادامه، نویسنده (سودآور)، ساخت لوحه را به پیش از ساخت تختجمشید نسبت داده و آرامگاه تاتارلی را برای اوتان گمانهزنی کرده است.
* سورنا فیروزی، کارشناس ارشد باستانشناسی
