معبد اژدها، یادگاری از روزگار ایلخانیان

یکی از راه‌های آشنایی با تاریخ پررمز و راز کشورمان بازدید از یادمان‌های باستانی پابرجاست. یادمان‌هایی که یاری می‌رسانند تا شناخت بهتری از فرهنگ و تاریخ کشورمان داشته باشیم. یکی از این ساختارها که دور از چشم مانده، معبد اژدها یا «داشکسن» است که بازدید از آن می‌تواند یادآور یکی از آیین‌های ایران‌زمین باشد.

معبد اژدها در پنج کیلومتری روستای «ویر» در استان زنجان است که برای رسیدن به آن، از روستا، دو راه هست. راه میان‌بر را اگر برمی‌گزینید، همراهی بومیان را از یاد نبرید.

این معبد با نقش‌برجسته‌ی اژدهایی که خود دارد، به معبد اژدها نامور شده است. معبد اژدها مانند بسیاری از سازه‌ها که در روزگاران دیگر با کمی دگرگونی، کاربرد داشته‌اند، در زمان ایلخانان کاربرد آیینی داشته است. نقش‌های برجسته‌ی اژدها، دو تاق و مهراب و برخی آذین‌ها، از دگرگونی‌هایی است که هنرمندان، به‌ویژه در روزگار ایلخانان به آن افزوده‌اند. اما درباره‌ی کاربرد دوره‌ی پیش از اسلام این معبد، یافته‌هایی به دست آمده که نشان می‌دهد این معبد از آن مهری‌ها بوده است.

این معبد بر بلندی‌ها است و برای رسیدن به آن باید از کشتزارهای بسیاری، به‌ویژه کشتزار گندم گذر کرد. سازه‌ای که سه تاق دارد که در دل صخره کنده شده‌اند.

دو تاق و نقش‌برجسته‌ی اژدها قرینه و روبه‌روی یکدیگر هستند که با توجه به تیزی نوک تاق‌ها چنین می‌نماید که در روزگار اسلامی به این معبد، افزوده شده‌اند. اما تاق اصلی که بسیار بزرگ‌تر از دو تاق دیگر است، به‌گونه‌ی نیم‌دایره است که از ویژگی‌های مهرازی(:معماری) ایران باستان است. در سطح معبد، جوی‌هایی پیچ در پیچ کنده شده که شیب آن‌ها به سوی کشتزارها است.

گفتنی است جایگاه پرستش مهر در غارهای دست‌کند و طبیعی یا جاهایی غارمانند بوده است. غار، نشانه‌ی گنبد آسمان است و تاق را با نگاره‌ی ستاره‌ها می‌آراستند.

در بیشتر نگاره‌های یافت‌شده در مهرابه‌ها، نگاره‌ی مهر با گاو درآویخته و او را همراه خود به غار می‌کشد. گاه، گاو را به دوش گرفته و به غار می‌برد و گاه دستی بر شاخ او گرفته و با دست دیگر به کمک خنجری گاو را می‌کشد.

در نسک‌ها این‌گونه آمده است که میترا به گاو یورش برده، سپس به پشت گاو می‌نشیند و شاخ‌های او را گرفته و به غار می‌برد. گاو می‌گریزد و میترا از جایگاه گاو آگاه نیست. سپس خورشید، پیک خویش (کلاغ) را برای آگاهی میترا از جایگاه گاو می‌فرستد. میترا وارون(:برخلاف) میل خویش و به تشویق خورشید، گاو را دستگیر کرده و او را می‌کشد. سپس خون گاو را روی کشتزارهای گندم ریخته و مایه‌ی نیرومندی کشتزارها می‌شود.

معبد اژدها جایگاهی بوده که پیروان آیین مهر در روزگار پیش از اسلام، در آن گرد می‌آمدند و برای باروری گیاهان، این آیین را انجام می‌دادند و پس از قربانی گاو، خون آن را به‌سوی کشتزارها روانه می‌کردند.

یاری‌نامه: ماه در ایران، مهرانگیز صمدی