پس از انتشار فیلمی درباره سرقت، ویرانی و قیمت‌گذاری سنگ‌نگاره تاریخی «خونگ اژدر» در ایذه، مسوولان می‌گویند بزرگترین اشتباه درباره‌ی یادمان‌های میراث فرهنگی گذاشتن قیمت روی آن و انتشار آن در سطحی گسترده است؛ چرا که حساسیت‌ها را بالا می‌برد و این گمان برای دزدان و کاوشگران غیرمجاز پدید می‌آید که در درون این نقش‌برجسته‌ها، گنج یافت می‌شود.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، مدتی است فیلمی در صفحات مجازی دست‌به‌دست می‌شود که در آن از فاجعه‌ای در بخش میراث فرهنگی سخن به میان آمده است. امین داوودی، دبیر انجمن علمی تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، با انتشار فیلمی از ویرانی و از میان رفتن نقش‌برجسته اشکانی “خونگ اژدر” ایذه، گفت: «اینجا یک سایت تاریخی است که در میانه‌ی آن سنگی وجود دارد که در یک‌سوی آن نقش‌برجسته‌ی دوران اشکانی و در سوی دیگر آن کتیبه ی ایلامی نقش شده است. یک قلعه و قبرستان تاریخی نیز در این محوطه قرار دارد».
او ادامه داد: «باتوجه به شرایط جوی منطقه و عدم حفاظت از این نقش‌برجسته‌ها، امروز شاهد از میان رفتن آن‌ها هستیم. شاید شکل‌گیری یک شکاف در بالای نقش‌برجسته اشکانی که سبب شده تا آب باران مستقیم روی این نقش‌برجسته بریزد، یکی از عوامل اصلی در تسریع محو شدن این نقش برجسته باشد».
دست روی دست گذاشتن مسوولان میراث فرهنگی
داوودی با اشاره به آنکه دو سال پیش نامه‌نگاری‌هایی برای رسیدگی به وضعیت نقش برجسته خونگ اژدر با معاون میراث فرهنگی کشور و مدیرکل میراث و گردشگری استان خوزستان انجام داده است، گفت: «در آن دوران این نقش برجسته هنوز شفاف بود و تا این اندازه آسیب ندیده بود. از مسوولان امر درخواست کردیم تا سایبانی روی این نقش برجسته قرار دهند تا آب باران و عوامل جوی آسیب کمتری را متوجه آن کند؛ با این وجود هیچ اقدامی طی این سال‌ها انجام نشد و بعد از گذشت دو سال شاهد از بین رفتن این نقش‌برجسته اشکانی هستیم».
دبیر انجمن علمی تاریخ دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به بازگشت نقش‌برجسته سرباز هخامنشی که چندی پیش در سفر رییس‌جمهور به‌دست آمد، گفت: «این نقش‌برجسته که حدود ۲۰ در ۳۰ سانتیمتر است، در بازار سیاه فروش اشیای عتیقه ۴ میلیارد دلار قیمت‌گذاری شده بود. اگر بخواهیم مقایسه‌ای انجام دهیم، می‌توان گفت نقش برجسته خنگ اژدر که ابعاد آن چندین برابر نقش‌برجسته‌ی سرباز هخامنشی است، ده‌ها میلیارد دلار ارزش دارد، با این وجود به حال خود رها شده و حتی یک سایه‌بان ندارد. باد و باران خطری بسیار جدی برای این نقش‌نگاره تاریخی است، این درحالی‌ست که سنگ‌نگاره کوچک‌تری در نزدیکی این سنگ‌نگاره وجود داشت که طی یک دهه گذشته به سرقت رفته است».
او با اشاره به نقش برجسته دوران ایلامی‌ها که در روی دیگر این سنگ وجود دارد، گفت: «کتیبه‌ای وجود دارد که به دلیل محو شدن مشخص نیست. البته نکته قابل توجه آن است که در پای این سنگ‌نگاره شاهد انجام حفاری هستیم و این‌گونه به نظر می‌رسد چیزی که در آن وجود داشته را از بین برده یا برداشته‌اند. البته مسوولان میراث‌فرهنگی می‌گویند این منطقه توسط هیات ایرانی و ایتالیایی کاوش شده اما هنوز گزارش‌های این کاوش منتشر نشده است. آیا می‌توان حفاری کرد و بعد گودال را پرکرد آن هم بدون هیچ نشان یا تابلو و محوطه را بدون نگهبان به حال خود رها کرد؟».
به گفته داوودی ده متر آن‌سوتر نیز گودال‌هایی حفاری شده که بنابر گفته مردم محلی کاملا تازه هستند و نشان از حضور حفاران غیرمجاز در منطقه دارند. بخشی از این نقش‌برجسته نیز به سرقت رفته است، با این وجود نه از حفاظت آن خبری هست نه از نگهبان.
نقش برجسته خونگ اژدر یکی از آثار باستانی استان خوزستان است که در ۱۵ کیلومتری ایذه در گستره‌ی طایفه نوروزی در شرق روستای خونگ اژدر جای دارد و در سال ۱۹۶۱ میلادی به کوشش «لویی واندنبرگ» کشف شد. این سنگ‌نگاره دارای دو نقش‌برجسته است که یکی به دوره‌ی ایلامیان بازمی‌گردد و دیگری به زمان اشکانیان. نقش‌برجسته ایلامی تا حدود زیادی محو شده اما مشخص است که موضوع آن بارعام به حضور پادشاه است. در دومین نقش برجسته (سنگ‌نگاره اشکانی) تصویر یک مرد سوار بر اسب، یک مرد در وسط، سه مرد به صورت ایستاده و دو کبوتر دیده می‌شود. گفته می‌شود مرد سوار بر اسب «مهرداد دوم اشکانی» است و پشت سر او فردی به عنوان همراه (:ملازم) دیده می‌شود. در زمان ایلامی‌ها کتیبه‌ای روی این سنگ نقش می‌کنند که امروزه آن را با نام نقشه شماره ۱ خونگ اژدر می‌شناسیم. بعدها در دوره الیماییان نقش بزرگتری در سمت دیگر این سنگ تصویر می‌کنند که آن را به نام نقش شماره ۲ متعلق به دوره الیماییان (همزمان با دوره سلوکی و اشکانی) می‌شناسیم.
مسوولان میراث فرهنگی انکار می کنند
مهدی فرجی، رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه، درباره‌ی وضعیت سنگ‌نگاره خونگ اژدر گفت: «این تکه سنگ بیش از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد از بخش اصلی کوه جدا شده و به همین شکل روی زمین می‌افتد و باقی می‌ماند».
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه با اشاره به آنکه محلی که از آن به عنوان حفاری یاد و گفته می‌شود گنج در آن پیدا کرده و برده‌اند صحت ندارد، گفت: «در سال۱۳۸۷ در این محل گمانه‌های باستان‌شناسی زده شد و از آنجا که هیچ لایه‌ی باستانی در آنجا پیدا نشد به همان شکل باقی ماند. در همان سال برای اولین‌بار در ایران اسکن لیزر هوشمند سه بعدی دستی نقش الیمایی و کاوش در روبروی نقش نیز انجام شد. نتایج این تحقیقات به‌صورت یک کتاب به چاپ رسیده و نسخه‌هایی از آن در اختیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و استان قرار گرفته است و ادعای وجود نداشتن گزارش و منتشر نکردن آن درست نیست. بر همین اساس هم عملیات بازسازی صورت می‌گیرد تا عوامل آسیب‌‌رسان و چگونگی شکل‌گیری نقش‌برجسته مشخص شود. درنهایت ما متوجه شدیم سنگ‌نگاره نسبت به زمان کشف تا حدودی فرسایش پیدا کرده است. این مطالعات همچنان ادامه دارد. همچنین می‌توان گفت در زیر نقش ایلامی، پناهگاه طبیعی یا یک جان‌پناه سنگی قرار داد که هیچ حفاری در آن نقطه انجام نشده و این موضوع که در این منطقه حفاری صورت گرفته تا گنجی به دست بیاید و به یغما برده شود، درست نیست!».
با وجود آنکه پژوهش روی نقش ایلامی و نقش‌برجسته خونگ اژدر از سال 1386 در حال انجام است اما به گفته فرجی تا این پژوهش‌ها پایان نیابد و به نتیجه‌ی روشنی دست پیدا نکند، نمی‌توان نتیجه مطالعات را بازگو کرد. البته آگاهی‌های درخور توجهی در این دو نقش برجسته وجود دارد. چراکه یکی از قدیمی‌ترین نقش‌برجسته‌های دوران الیمایی- پارتی با حضور مهرداد اول شاه بزرگ اشکانی است که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی از این دوره در اختیار ما بگذارد.
تخریب آثار تاریخی از هزاران سال پیش وجود داشته است!
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه با اشاره به آنکه همواره حفاظت و نگهداری نقش‌برجسته‌ها یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های بخش حفاظت و مرمت در جهان بوده و هست، گفت: «نقش برجسته‌ها و سنگ‌نگاره‌هایی که از دوران مختلف به خصوص دوران هخامنشیان و اشکانیان باقیمانده چه در بیستون، نقش رستم و چه در جاهای دیگر، همواره در طی سالیان سال در معرض تخریب و آسیب قرار داشته و دارند و ما همواره شاهد تاثیر عوامل جوی بر این نقش برجسته‌ها و سنگ‌نگاره‌ها هستیم. چنان که در بیستون کرمانشاه نقش برجسته داریوش در چندین نقطه به دلیل آسیبی که دیده بود، توسط خود هخامنشیان مرمت شده است. می‌توان گفت تخریب آثار سنگی بر اثر فرسایش و عوامل جوی موضوعی است که از هزاران سال پیش تاکنون وجود داشته و دارد ما نیز منکر تاثیرات عوامل جوی مانند باد و باران بر نقش‌برجسته‌ها و سنگ‌نگاره‌ها نیستیم اما باید راهکارهایی اندیشیده شود تا کمترین آسیب‌ها متوجه این میراث تاریخی بشود».
او درباره‌ی این پیشنهاد که می‌توان نقش‌برجسته‌ها را در محفظه شیشه‌ای جای داد، گفت: «نباید فراموش کرد که نقش برجسته‌های تاریخی هزاران سال است که در محیط‌های طبیعی قرار دارند و با شرایط آبوهوایی خو گرفته‌اند اگر آن‌ها را در یک محفظه شیشه‌ای قرار دهیم به دلیل تغییرات دما و درصد افزایش رطوبت تخریب سنگ‌ها تسریع شده و شاهد رشد جلبک و گلسنگ خواهیم بود. از این‌رو نیاز هست تا با مطالعات پیش برویم. با این وجود به زودی یک سایه‌بان متناسب با شرایط آبوهوایی منطقه روی نقش‌برجسته خونگ اژدر نصب خواهد شد».
تخریب آن چنانی صورت نگرفته!
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه افزود: «از سال ۸۶ تاکنون که همواره وضعیت این نقش‌برجسته را رصد می‌کنیم شاهد آن هستیم که تخریب آنچنانی صورت نگرفته اما به دلیل بارندگی از روی منافذی که بر روی نقش برجسته قرار دارد آب باران بر روی نقش برجسته‌ها جاری می‌شود. این موضوع جدیدی نیست. حتا در گزارش‌های واندنبرگ آثار ریزش آب مشخص است. در فصل زمستان تا اواخر بهار آثار این آب‌ها بر روی نقش‌برجسته مشخص است که به صورت یک لایه تقریبا خاکستری رنگ است و در فصل‌های بعد، رنگ سنگ به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. با این وجود امیدوار هستیم طی دو سه ماه آینده اداره کل میراث فرهنگی خوزستان بر اساس مطالعات انجام گرفته حفاظ مناسب روی نقش برجسته نصب کند».
فرجی در پاسخ به این پرسش که چرا تاکنون درصدد نصب سایه‌بان روی این سنگ‌نگاره تاریخی برنیامده‌اند، گفت: «به دلیل کمبود اعتبار و اینکه باید پیش از انجام هر کار مطالعات مربوطه انجام شود تاکنون این سایه‌بان نصب نشده است. بدون انجام مطالعه نمی‌توان روی نقش برجسته و انواع و اقسام سایه‌بان‌ها را نصب کرد. به طور مثال چندین سال قبل شاهد نصب سایه‌بان‌های فلزی در کول فرح بودیم. وقتی آب روی این سایه‌بان ریخته می‌شد زنگ می‌زد و این آبزنگ، تبدیل به خوره سنگ شده بود؛ بعد از برداشتن این سایه بان شاهد تنفس سنگ‌نگاره و کند شدن خوردگی آن بودیم. این تجربیات به ما ثابت کرده است که باید در انتخاب سایه‌بان‌ها با دقت و مطالعه عمل کنیم».
به گفته‌ی وی، نقوش ایلامی عمق کمی دارند. هرچند در بالای کتیبه ایلامی، عمقی شبیه به ابرو برای هدایت آب باران به طرفین نقش و جلوگیری از تخریب آن طراحی شده اما باتوجه به کم عمق بودن این کتیبه بیشتر در معرض آسیب قرار دارد.
این مقام مسوول یادآور شد: «اینکه ادعا شده یک نقش دیگر در کنار این مجموعه قرار داشت و طی یک دهه اخیر به سرقت رفته است، درست نیست. هرچند درست است که این نقش برجسته سرقت شده اما این ماجرا متعلق به بیش از ۳۵ سال قبل و در سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. همچنین بررسی‌های باستان‌شناسی سال ۱۳۸۶ نزدیکترین گورستان و قلعه را در بیش از ۳ کیلومتری این نقش نشان می‌دهد و نه در کنار آن!».
قیمت‌گذاری نکنید، سوداگران به طمع می‌افتند
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه با پافشاری بر آنکه در این فیلم درباره‌ی ارزش این نقش‌برجسته و قیمت‌گذاری آن سخن گفته شده، گفت: «بزرگترین اشتباه در خصوص یادمان‌های میراث فرهنگی گذاشتن قیمت روی آن و انتشار آن در سطح وسیعی است چراکه وقتی چنین کاری انجام می‌شود، حساسیت ایجاد می‌شود و کسانی که به دنبال رمالی، پیدا کردن عتیقه و حفاری غیرمجاز هستند، این تصور برایشان ایجاد می‌شود که در بطن این نقش برجسته‌ها گنج وجود دارد. اصولا قیمت‌گذاری روی نقش برجسته‌ها سبب می‌شود تا عده‌ای به این باور برسند در داخل این نقش برجسته‌ها گنج وجود دارد و برای کشف آن درصدد تخریب نقش‌برجسته برآیند. این امر چند ماه پیش در شهسوار ایذه اتفاق افتاد و برخی روی شیرهای سنگی قیمت‌گذاری کردند این امر سبب شد تا عده‌ای از سوداگران اشیای عتیقه به منظور کشف گنج درصدد تخریب شیرهای سنگی برآیند تا شاید در میان این شیرهای سنگی گنج پیدا کنند این در حالی‌ست که چنین تصوری اشتباه است».
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایذه، در ادامه گفت: «بیشترین آثار سنگی و سنگ‌نگاره‌ها دور از دسترس و در محل‌های صعب‌العبور قرار دارند و باتوجه به تعداد کم نیروهای حفاظت فیزیکی میراث فرهنگی شهرستان امکان حفاظت و نگهبانی از تمام آثار وجود ندارد و ما نیاز داریم تا مردم محلی در نگهداری و حفاظت از این آثار ما را یاری دهند. ضمن آنکه طی دوران شیوع ویروس کرونا و کاهش گردشگران در محوطه‌های تاریخی شاهد افزایش تعداد حفاری‌های غیرمجاز و حتا درگیری‌های مسلحانه و کشف باندهای سودگران اثار تاریخی هستیم».
