پرونده‌ی «منظر فرهنگی اورامانات »در حالی برای فرستاده شدن به یونسکو و جای گرفتن در فهرست میراث جهانی، آماده می‌شود، که ساختوسازهای نازه در این گستره به چشم‌انداز فرهنگی آن آسیب رسانده و چه‌بسا اورامانات در میانه‌ی راه جهانی شدن بازبماند.
به گفته‌ی مدیر «پایگاه ملی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات»، در اورامانات، زندگی پویا و کارآمد است و به سرعت ساخت و سازهای نو در این گستره درحال انجام است. می‌توان گفت این بزرگ‌ترین چالش ثبت جهانی اورامانات است.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، در آغازسال 1399 خورشیدی بود که محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور، با حضور در نخستین نشست خبری سال نو، از آماده شدن پرونده منظر فرهنگی تاریخی اورامانات برای ثبت در فهرست میراث‌جهانی یونسکو خبر داد.
زمانی که موضوع ثبت منظر فرهنگی به میان کشیده می‌شود، میراث ملموس و میراث ناملموس همراه باهم درنظر گرفته می‌شوند و باید زبان، لباس، هنر، صنایع دستی و تاریخ، فرهنگ و طبیعت به عنوان یک منظر در نظر گرفته شود که با پیچیدگی‌های ویژه‌ی خود همراه است.
پویا طالب‌نیا، مدیرپایگاه ملی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات، که این روزها راه جهانی شدن را می‌پیماید در این‌باره گفت: «از سال ۱۳۹۵ فعالیت‌ها برای ثبت جهانی اورامانات آغاز شد. طی ۴ سال گذشته با توجه به مفهومی که در خصوص منظرفرهنگی داریم، مطالعات مختلفی در حوزه‌هایی ازجمله مردم شناسی، شناخت علوم طبیعی شامل گونه‌های جانوری، گیاهی، معماری، آثار تاریخی و باستان‌شناسی و نمونه‌های دیگر، در دو استان کردستان و کرمانشاه انجام شد. حتا اطلاعات تکمیلی درخصوص برخی ویژگی‌ها مانند کوچ‌نشینی (هوارنشینی) انجام دادیم و سعی کردیم نواقص پرونده را رفع و تکمیل کنیم».
بافت ارزشمند اورامانات در ایران کم‌مانند است
او با اشاره به آنکه پرونده منظر فرهنگی اورامانات دو استان کردستان و کرمانشاه را دربرمی‌گیرد، یادآوری کرد: «بخشی از اورامانات شامل شهرستان‌های پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه است. بخشی از اورامانات نیز در شهرستان‌های مریوان، سروآباد و کامیاران استان کرمانشاه واقع شده. در این محدوده جغرافیایی بیش از ۵۰۰ پارچه روستا قرار دارد. با این وجود سعی کردیم روستاهایی را که بافت و ویژگی‌های معماری شاخص دارند شناسایی و ثبت کنیم چنانکه در این محدوده جغرافیایی، ۱۲ روستا در استان کرمانشاه و ۲۴ روستا در استان کردستان به عنوان روستاهای دارای بافت باارزش ثبت ملی هستند. کمتر پرونده‌‌ای از ایران وجود دارد که در چنین محدوده جغرافیایی دارای این تعداد بافت باارزش باشد. ضمن آنکه همه این روستاها دارای ساختار پله‌کانی هستند».
طالب نیا درباره‌ی ویژگی‌های مردم‌شناسی و آیین‌های ویژه‌ی گستره‌ی اورامانات نیز گفت: «مراسم پیرشالیار، جشن‌های نوروز، گردهمایی دراویش، جشن‌ها و آیین‌هایی که در منطقه برگزار می‌شود، پوشاک مردم منطقه و نمونه‌های دیگر، در این پرونده مورد توجه قرار گرفته. در این میان، برای تمام روستاهایی که ثبت ملی شده‌اند بانک اطلاعات ابنیه شکل گرفته و این اطلاعات وارد شده، همچنین نقشه‌برداری سه بعدی و مانیتورینگ در حال انجام است».
گستره‌ای پویا که زندگی در آن جاری است
او درباره‌ی چالش‌هایی که در ثبت پرونده منظر فرهنگی تاریخی اورامانات با آن روبه‌رو هستند، گفت: «باتوجه به گستردگی منطقه و تفاوت‌هایی که با سایر پایگاه‌های میراث ملی و جهانی دارد، چالش‌های متعددی پیش رو داشتیم. هرچند پرونده‌هایی مانند جنگل‌های هیرکانی، بیابان لوت، باغ‌ها و قنات‌های ایران نیز ازجمله پرونده‌هایی هستند که چندین استان را درگیر کرده‌اند و گسترده هستند، اما نباید فراموش کرد که در پرونده منظر فرهنگی تاریخی اورامانات با منطقه‌ای روبه‌رو هستیم که زندگی در آن جریان دارد. این درحالی است که در پرونده ثبت بیابان لوت، زندگی در حاشیه آن و درخصوص جنگل‌های هیرکانی، زندگی در محدوده خاصی جریان دارد. اما در اورامانات، زندگی کاملا پویاو فعال است و به سرعت ساختوسازهای جدید در این مناطق درحال انجام است».
او در ادامه گفت: «با بنیاد مسکن چالش‌هایی داریم چراکه ضوابط آنها متفاوت است. در این پرونده نیز طرح هادی و طرح جامع باید همسان‌سازی شود و معاون گردشگری کشور درصدد آن است تا در طول سال جاری، کمیته‌ای ویژه شکل دهد تا بتوانیم مدیریتی یکپارچه ایجاد کنیم. درواقع می‌توان گفت، پویا بودن و جریان زندگی در اورامانات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در پرونده ثبت جهانی است چراکه وقتی در یک منطقه زندگی جریان دارد، نیازمند تامین امکاناتی ازجمله راه، برق، گاز و غیره است و تامین این امکانات نیازمند ایجاد تغییرات در منطقه است. درعین حال طرح‌های مختلف عمرانی در روستاها اجرا می‌شود. به طور مثال از اداره گاز درخواست کردیم تا برای لوله‌‌کشی، لوله‌ها را از زیر زمین رد کنند اما آنها می‌گویند این منطقه سنگی‌است و نمی‌توانند بکنند. به بنیاد مسکن می‌گوییم که ساختار معماری باید سنتی باشد اما آنها می‌گویند که باید صددرصد آیین‌نامه زلزله رارعایت کنند. در تمام این موارد، نیازمند شکل‌گیری مدیریت یکپارچه هستیم».
به گفته‌ی او، ساختوسازهای غیرمجاز و البته پروژه‌های عمرانی که به سبب پویا بودن منطقه اورامانات در جریان است، حدود ۵۰ درصد از چالش‌های پرونده ثبت جهانی را دربرمی‌گیرد: «سعی ما بر آن بود تا منظر اورامان براساس دره‌های فرهنگی تعریف شود که همه موارد در آن در نظر گرفته شده. شاید بتوانیم با گنجاندن تمام جوانب فرهنگی اعم از آثار باستانی، جغرافیا، محیط زیست، گیاهان، جانوران، فرهنگ، آداب و رسوم، روش زندگی، معماری، جشن‌ها و آیین‌ها و غیره تا حدودی ساخت و سازهای جدید و تغییراتی که در بافت روستایی شاهد هستیم را جبران کنیم».
کرونا جلو آمدن بازرسان یونسکو را گرفت
وی یادآور شد: «باتوجه به شیوع ویروس کرونا، حضور بازرسان یونسکو به تعویق افتاده است. البته سعی ما بر آن است تا در سال 1399 وارد فاز اجرایی شویم و فضاها را ساماندهی و مرمت کنیم تا با حضور ارزیابان با مشکلی روبه‌رو نباشیم. در نهایت نیازمند مدیریت یکپارچه و حمایت استان‌های کردستان و کرمانشاه از پرونده ثبت جهانی اورامانات هستیم. قطعا این ثبت می‌تواند رونق اقتصادی را برای مردم منطقه به همراه داشته باشد. با این وجود اعتبارات پایگاه ملی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات بسیار اندک است. امید است کمیته مدیریت مشترک به زودی شکل گیرد».
