مرمت بخش دیگری از آرامگاه خشیارشا در نقش رستم

خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
1399-04-06
16:49

کارگاه مرمت آرامگاه خشیارشا در نقش رستم، یکی از کارگاه‌های فعال مرمتی است که از تابستان سال 1396 خورشیدی آغاز به کار کرده و هم‌چنان در حال فعالیت است. در تازه‌ترین اقدام‌های مرمتی، بیش از 13 نگارکَند (:نقش‌برجسته) در این آرامگاه هخامنشی در قالب طرح مرمت اضطراری، مرمت شده‌اند.
به گزارش اَمرداد، بخش بزرگی از نگارکَندهای آرامگاه خشیارشا (خشایارشاه نادرست است) در اثر ترک، رویش گیاهان، نهان شکفتگی، انقباض و انبساط و فشار درونی سنگ دچار ناهنجاری‌هایی از جمله، تکه‌تکه شدن، شکستگی و خوردگی شده است. از همین‌روی، کارگروه دفتر فنی مجموعه‌ی تاریخی-فرهنگی نامدار به نقش رستم، فعالیت‌های مرمتی بر روی نگارکَندها را با اولویت پرخطر آغاز کرده و بیش از 13 سنگ‌نگاره از جمله، پیکره‌ی پادشاه، ماه، آتشدان، گوی بالدار (فرَوَهَر)، نیزه‌داران، پیکره‌ی بزرگان و بلندپایگان جبهه‌ی خاوری (:شرقی)، نقش‌های بابلی، هَراتی، خوزی و پارسی و … را در قالب طرح مرمت اضطراری، مرمت کرده‌اند.
کارگاه مرمتی آرامگاه خشیارشا، همواره فعال است
سرپرست کارگاه مرمت محوطه‌ی باستانی نامدار به نقش رستم در همین زمینه به اَمرداد گفت: «در این مجموعه‌ی باستانی با یادگارهایی از دوره‌های ایلامی، هخامنشی، ساسانی و اسلامی رو‌به‌رو هستیم که پاسداری و نگهداری و حفاظت از آن‌ها از خویشکاری‌های (:وظایف) ما است. در این محوطه‌ی تاریخی به گونه‌ی دوره‌ای بر روی یادمان‌ها نظارت و پایش (مانیتورینگ) انجام می‌گیرد. همچنین در آرامگاه خشیارشا، با رگه‌های انحلالی بسیار فراوانی روبه‌رو هستیم. ما در سال گذشته، توانستیم رگه‌ها را شناسایی کنیم. امسال نیز، جُستار مسدود کردن آن رگه‌ها را در دستور کار داریم که بتوانیم رطوبت‌ها را کم کرده و به حداقل رسانده و مرمت‌های نوین را آغاز کنیم».
مدیر داخلی مجموعه‌ی تاریخی-فرهنگی نامدار به نقش رستم در پاسخ به برطرف‌سازی و دفع آب‌هایی که از بالای کوه و بالای سر آرامگاه خشیارشا در زمان بارندگی‌ها رُخ می‌دهد، گفت: «ما رگه‌ها را شناسایی کرده و پاک‌سازی کرده‌ایم و موضوع مسدود کردن آن‌ها را دنبال می‌کنیم. از همین‌روی، آب‌ها را به سمت چپ و راست منحرف کرده و مانع سرازیر شدن آب‌ها به سمت پایین (آرامگاه) شده‌ایم. همچنین یک سری رگه‌هایی که در عمق صخره وجود دارد را به زودی مسدود خواهیم کرد.

از سویی، اگر ما بتوانیم رطوبت‌ها را از بالای کوه کنترل کرده، ورود آب و رطوبت‌ها به فضای درون آرامگاه و بخش گوردَخمه‌ها را هم به کمترین اندازه برسانیم، پس از آن، می‌توانیم راه ورودی را مسدود کنیم. پس از این کارها با آسودگی می‌توان اقدام‌های مرمتی درون آرامگاه را نیز، آغاز کرد».
مصطفا رَخشنده‌خو در دنباله‌ی سخانش درباره‌ی مرمت نگارکَندهای تراشیده شده بر روی فضای بیرونی آرامگاه خشیارشا گفت: «در سال گذشته و در قالب طرح مرمت اضطراری بیش از 13 سنگ‌نگاره را مرمت کردیم. از جمله مرمت نگارکَندهای پادشاه، آتشدان، ماه، گوی بالدار (فرَوَهَر) و اورنگ‌بران و … را به پایان رساندیم».
رخشَنده خو در بخش دیگری از سخنان خود افزود: «همچنین در برنامه‌های آینده، هنگامی که پژوهش‌ها و بررسی‌های ما در بخش‌های دیگر آرامگاه از جمله فضای درونی و گوردَخمه‌ها به پایان رسید، نتیجه‌های علمی آن را منتشر خواهیم کرد».
مدیر داخلی مجموعه‌ی تاریخی-فرهنگی نامدار به نقش رستم در پایان گفت: «کارگاه مرمت آرامگاه خشیارشا یکی از کارگاه‌های فعال مرمتی است که هم‌زمان با آغاز فعالیت‌های حفاظتی و مرمتی در نقش رستم از تابستان سال 1396 خورشیدی آغاز به‌کار کرده و هم‌چنان در حال فعالیت است و نمی‌توان تاریخ روشنی را برای پایان کار مرمت آن اعلام کرد. زیرا در کارهای مرمتی، کیفیت کار مهم است».
پرونده‌ی جهانی نقش رستم در حال آماده شدن است
فضل‌الله حبیبی، کارشناس باستان‌شناسی پایگاه میراث فرهنگی نقش رستم درباره‌ی اقدام‌های انجام شده در مجموعه‌ی باستانی نامدار به نقش رستم نیز به اَمرداد گفت: «کارهای انجام شده در این محوطه‌ی باستانی بیشتر با آرمان کامل شدن پرونده‌ی جهانی نقش رستم و پیوست (:الحاق) آن به پرونده‌ی میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) صورت می‌گیرد. در همین راستا، ما همه‌ی داده‌ها و اطلاعات دوره‌ی ایلامی، هخامنشی و ساسانی مجموعه را گِردآوری کرده‌ایم.
همچنین محدوده‌ی حَریم نقش رستم که بسیار مهم و با اهمیت بوده و نقش به‌سزایی در زمینه‌ی حفاظت از این محوطه‌ی باستانی را دارد، پیگیری کرده و در حال انجام آن هستیم. از سویی، برخی از یادمان‌های تاریخی در نزدیکی و حریم محوطه‌ی نقش رستم جای دارد که برای آن‌ها تابلو شناسایی (:معرفی) طراحی کرده‌ایم. زیرا این یادگارهای تاریخی و فرهنگی دارای ارزش و اهمیت فراوانی بوده و پاسداری و حفاظت از آن‌ها اَمری بایسته (:ضروری) است و به نوعی هویت منطقه به‌شمار می‌آید. از جمله، اُستودان‌های نامدار به شاهزاده اسماعیل که در گذشته، گِرداگرد آن را نرده‌کشی کرده تا از گزند سودجویان در اَمان بماند».
اهمیت نقش رستم
نقش رستم یکی از مهم‌ترین و زیباترین مجموعه آثار باستانی سرزمین همیشه جاوید پارس است که یادگارهای برجسته‌ای را از دوران ایلامی، هخامنشی و ساسانی در خود نگه داشته است. در دل کوه نیز، آثار بسیار بزرگی کَنده‌اند که شهریاران هخامنشی در آنجا آرمیده‌اند. این آرامگاه‌ها از راست به چپ از آنِ خشیارشا، داریوش بزرگ (یکم) ، اَردشیر یکم و داریوش دوم است.
با براُفتادن شاهنشاهی بزرگ ساسانیان، آرام‌آرام یادمان‌های باستانی ایران از جمله نقش رستم رو به خاموشی رفت و یا آگاهی‌ها درباره‌ی آن‌ها کم و ناچیز شد و در دوران اسلامی رنگ اَفسانه گرفت.
اما با خواندن سنگ‌نبشته‌های پهلوی و میخی در اواخر سَده‌ی هیجده و اوایل سده‌ی نوزده میلادی تاریخ راستین این یادگارها روشن شد. همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه در سال 1316 خورشیدی از سوی «اِریک اف اِشمیت» وابسته به مرکز مطالعات، تحقیقات شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو آغاز شد و پس از وی، به وسیله‌ی دانشمندان ایرانی تا سال 1337 خورشیدی، دنباله یافت.
این منطقه از زمان‌های کهن به عنوان یکی از مهم‌ترین منطقه‌های وَرجاوَند (:مقدس) مورد توجه بوده است. اَنگیزه‌ی اصلی آن، موقعیت با شکوه طبیعی آنجا است که کوه و آب و راه، در کنار هم جای گرفته‌اند و هرگاه این سه عامل کنار هم جمع بودند، جایگاه آن‌ها محترم و حتا وَرجاوند شمرده می‌شد. از همین‌روی، می‌توان پنداشت که اینجا در زمان هخامنشیان به عنوان ارزشمندترین (:معتبرترین) جایگاه مورد بهره بوده است و به اَنگیزه‌ی نگهداری آرامگاه شاهان تقدس هم داشته است.
پس از آن، ساسانیان که خود را جانشین هخامنشیان می‌دانستند، تقدس آنجا را ادامه داده‌اند و دژ استواری در آن جایگاه ساخته‌اند که نگارکَندهای بسیار مهمی از تاجگذاری، پیروزی و دیگر کارهای آن‌ها را دربرداشته و سنگ نبشته‌های (:کتیبه‌ها) بسیار با اهمیتی هم در آنجا تراشیده و به جا گذارده‌اند. ( با اَندکی افزوده و ویرایش، جستاری از زنده‌یاد پروفسور شاپور شهبازی)
محوطه‌ی باستانی نامدار به نقش رستم در 5 کیلومتری میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) و در شمال شهر مَرودشت جای دارد.