امروز آذر ایزد از ماه تیر سال 3758 زرتشتی، آدینه ششم تیرماه 1399 خورشیدی، 26 ژوئن 2020 میلادی
ساتراپ (استان) كرمان 27 ژوئن سال 967 میلادی (ششم تیرماه) به قلمرو فناخسرو دیلمی پیوست. در آن زمان ساتراپ كرمان كه جنوب آن را خلیج فارس و دریای عُمان را دربر داشت، بارها گسترده‌تر از امروز بود که امروزه هم بزرگترین استان ایران در جایگاه گستردگی است.
با پیوستن كرمان به قلمرو دیلمیان، سراسر ایران دارای فرمانروایی ایرانی شد كه سامانیان و آل‌بویه (دیلمیان ـ گیلانیان) سهم بیشتری داشتند. قلمرو عضدالدوله (فناخسرو) پس از پیوستن كرمان، شامل سراسر جنوب و مركز ایران بود.
فناخسرو نامور به عضدالدوله پسر ركن‌الدوله در اصفهان زاده شده بود. پدر و دو عموی او از دیلمان (گیلان) برخاسته بودند كه به همراه «ماكان كاكی» و مردآویز پای بر جای پای یعقوب لیث نهاده، پرچم استقلال ایران و جدا ساختن آن را از قلمرو خلفای عباسی برافراشته بودند و موفق به این كار مهم شدند. بغداد به تصرف علی بویهِ دیلمی (عماد الدوله) درآمد و از آن زمان، خلفای عباسی تحت نفوذ و اقتدار ایرانیان قرار داشتند.
هدف بوئیانِ دیلمی این بود که ایران را کاملا از عرب دور سازند و ایرانیان راضی به جنگ با تازیان شوند. بوئیان خود را از فرزندان بهرام گور و ساسانیان می‌دانستند كه در زمان ساسانیان نیز آیین زرتشت ستون بنیادین ملی‌گرایی ایرانی بود و فرمانروایی ایران 8 سده یكی از دو اَبَرقدرت جهان و پیش از آن ـ قرن‌ها تنها اَبَرقدرت بود.
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
«آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یکی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است که ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.
در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
شادمان کن مرا به می که جهان
شادمان شد به فر دولت شاه
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
به راه شو و نان مپز چه گناه گران است
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه
