هنجن ؛ فرزند ناشناخته‌ی کویر

روستای هنجن جنگلی دارد كه مردم بومی به آن بیشه می‌گویند. بسیار با‌صفا و خرم و باغ‌هایی كه میوه‌های گوناگون انار، گردو، بادام، آلو در آن عمل می‌آورند. مردم هنجن بسیار مهربان و دوست داشتنی و مهمان‌نوازند. در انتهای روستای هنجن راهی است كه نیم ساعته شما را به روستای تاریخی ابیانه می‌رساند. اما صد افسوس که در در برابر نام‌آوری ابیانه، این هنجن است که قربانی شده است.

از میان این روستا رودخانه‌ای می‌گذرد كه اكنون به نهری دیگرگون شده اما هنوز هم آب آن مظهر پاكی، زلالی و شیرینی است. باغ‌های سبز و در هم این روستا در امتداد رودخانه، قرار دارد و اهالی هر كدام نوبت آبی دارند. غیر از رود، چشمه‌ای هم در هنجن جریان دارد كه تعریف نمی‌كنیم تا به دیدن آن تشویق بشوید. اما برخی از اهالی شهرهای پیرامون مانند نطنز، قم، كاشان و حتا تهران از زمانی‌ که با این مكان آشنا شده‌اند روزهای تعطیل این مكان مسكونی و کهن را تبدیل می‌كنند به پاركینگ خودروهای خود و مشغول تفریح و به گفته‌ی خودشان پیک نیک می‌شوند. این افراد بدون اجازه، میوه‌های باغ‌ها را به تاراج می‌برند، شاخه‌های درختان كهنسال را می‌شكنند، چشمه و رودخانه را آلوده می‌کنند و البته روستاییان مهربان هنجنی شرم می‌كنند آن‌ها را واخواست كنند.

روستای هنجن از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز، با ویژگی جغرافیایی 51 درجه و 44 دقیقه طول خاوری و 33 درجه و 67 دقیقه عرض شمالی، در 20 کیلومتری شمال باختری نطنز و 150 کیلومتری اصفهان جای دارد. این روستا در بلندای 1560 متری از سطح دریا قرار دارد و آب و هوای آن سرد و کوهستانی است.

«هنجن» در گویش رایج روستا از واژه ی هنجیدن به معنای آب از چاه كشیدن یا آب را فراگیر كردن گرفته شده است. بنابراین می‌توان معنای هنجن را به جایی تعبیر كرد كه آب از زمین می‌جوشد، چنان‌كه در دو سوی روستای هنجن دو رودخانه‌ی «برزرود» و «چیمه رود» جاری است. روستای هنجن دارای آب و هوای معتدل و خشك است و رودخانه‌ی برزرود از شمال آن و رودخانه‌ی «چیمه رود» از میان روستا می‌گذرد. كوه «لاوزه» در جنوب و كوه «برزقو» در باختر روستا قرار دارد.

برزرود كه مهم‌ترین رودخانه در حومه‌ی شهرستان نطنز است از كوه «كلاه‌برفی» در باختر آبادی ابیانه سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری آبادی‌های ابیانه، طره، كمجان، یارند و هنجن با نام رود هنجن ادامه‌ی مسیر می‌دهند و در بخش خاوری نطنز به زمین‌های پیرامون بادرود می‌رسد. در فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران آمده است هنجن دهی است از بخش‌های شهرستان نطنز كه 9 رشته قنات در آن جاری است. روستای هنجن دارای محله‌های گوناگونی است مانند محله بالا، محله پایین، عصارخانه، درب گنبد، سینه ختا، سرگریه و زمین‌های كشاورزی، باغ‌هایی با نام‌های «مایرون، باغ هنجن، برخوان، واجنان، بالامیر، مزرعه سنجیته، گل پل و سنگ سفید» است. این روستا دارای یک چشمه آب به نام «چشمه گلستان»است که از جنوب باختری روستا در جایی به نام «مزرعه بیشه» سرچشمه می‌گیرد.

 حیات وحش منطقه حكایت از  وجود گونه‌هایی از حیوانات مانند گرگ، روباه، شغال، خرگوش، بزكوهی، گرازوحشی و گونه‌های پرندگان است.

آثار به جا مانده از دوره‌های گوناگون تاریخی مانند قلعه تاریخی پیش از اسلام، خانه‌های بافت قدیم و بقعه‌ی امام‌زاده سید داوود، پیشیینه‌ی تاریخی این روستا را به دوره‌های پیش از اسلام پیوند می‌دهد. روستای هنجن در دوره‌ی صفویه و قاجاریه نیز از رونق خوبی برخوردار بوده است. اما در دوره‌ی پهلوی و دهه‌های کنونی رو به فروشد(:افول) گذاشته است.

مردم روستای هنجن به زبان «راجی‌ هنجنی» سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. و در سال 1385 جمعیت این روستا 213 نفر گزارش شده است.

در جنگ هشت ساله نیز، شماری ازجوانان این روستا در راه پاس‌داری از میهن جان سپردند كه نامشان گرامی باد: سیداسماعیل موسوی، عباس شفیعی، مرتضی ابراهیم ولوجردی، حمیدرضا و علی‌رضا ایران دوست، اكبر ولوجردی، فرج اله طاهری، حجت‌اله شیخ زاده، مرتضی شیخیان، حسن ربیعی، حمید جمالی، محمد زید هنجنیی

اهالی روستای هنجن در اقدامی خودجوش با همكاری یک‌دیگر یک شركت تولید محصولات كشاورزی به نام «شركت زراعی هنجن» بنیادگذای كردند، كه از سوی یک رشته قنات به نام قنات «كهق» آبیاری می‌شود و محصولات گوناگون كشاورزی و باغی را تولید می‌كند. افزون ‌بر این افراد خیری  هم درعمران و آبادانی روستا کوشش وتلاش بسیاری داشته‌اند.

 ویژگی‌های معماری و گردش‌گری

باغ‌های پیرامون روستا که میوه‌های گوناگونی در آن‌ها به عمل می‌آید از جمله دیدنی‌ها و تفرج‌گاه‌های همگانی است، که در فصل‌های بهار و تابستان مورد توجه گردش‌گران قرار می‌گیرند. پیامون رودخانه‌ی روستا، با انبوهی از درختان سرسبز، جلوه و زیبایی ویژه‌ای به روستا بخشیده است.

بافت کهن روستای کوهستانی هنجن به گونه‌ی متمرکز شکل گرفته است. در ساخت واحدهای مسکونی بیش‌تر مصالح بومی مانند گل، سنگ و چوب به‌کار برده شده است. پنجره‌ها و در خانه‌های قدیمی از چوب و بیش‌تر ورودی‌ها در اندازه‌های کوچک گزیده شده‌اند تا از ورود هوای سرد و خشک به درون خانه جلوگیری شود. جهت واحدهای مسکونی جنوبی است و ایوان آن‌ها عامل تعدیل هوا است. عبور رودخانه از میان روستا سرسبزی و سیمای روستا را موجب شده است.

بافت تاریخی روستا نیز دربردارند‌ی بناهایی از روزگار  قاجار است. که در شمار زیباترین سکونت‌گاه‌های ییلاقی تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آیند.

امامزاده زینب خاتون

آرامگاه دیگری درمیان روستای هنجن قرار دارد كه به امامزاده خاتون نام‌ور است. درگوشه‌ای از فضای كوچك جلوی آرمگاه روبه‌روی در ورودی، چناری كهنسال جای دارد كه بیش‌تر فضای فبالای  محوطه را در بر گرفته است. نمای خارجی آرامگاه از ایوانی با سقفی بلند وچهار صفه زیر و رو در كنار آن تشكیل شده است كه صفه‌های زیرین دارای طاق ضربی است وصفه‌های رویی با تیر وتخته مسقف شده است. ایوان یاد شده كه ورودی آرامگاه نیز به شمار می‌آید سقف آن از مقرنس های گچی ونقاشی پوشیده شده است. پوشش گچی سه جبهه این ایوان بالای در ورودی آرامگاه را سروده‌هایی باخط نستعلیق طغرایی به رنگ قرمز آرایش داده شده است. این بنا تاكنون به ثبت آثار تاریخی نرسیده است.

 قلعه استوار و خاموش هنجن

قلعه هنجن برفراز تپه‌ای مشرف برروستا و كشتزارهای پیرامون آن بنا شده است. درازای آن خاوری و باختری و مساحت آن در نزدیک به 2600 مترمربع (40×65 متر) است. در این قلعه مجموعه‌ای از گونه‌ها دارای یك اتاق وجود دارد كه به دلیل تراكم زیاد در 3 یا 4 طبقه ساخته شده. راه حل‌های به كار گرفته شده برای جبران نابرابری سطح در این قلعه بسیار جالب است. شمار اتاق‌های آن بیش از یكصد است كه طبقه‌های رویی با گذشت زمان ویران و غیر قابل استفاده شده‌اند. بخش شمال باختری قلعه كه تا اندازه‌ای سالم‌تر برجای مانده است پس از سال‌های 1300 خورشیدی ساخته شده است. این قلعه از دوره‌های ناامنی در تاریخ منطقه حکایت دارد و مردم روستا در دوران حمله‌ی مغول و پس از آن حمله افغان‌ها به ایران و در هنگام حمله آنان به روستا در این قلعه پنهان می‌شدند و گاه ناچار بودند زمان‌های درازی را در این قلعه سپری كنند، بنابراین هر خانواده افزون‌بر بر خانه‌ی خود در روستا، اتاق یا اتاق‌هایی نیز در داخل قلعه داشتند و برخی از روستاییان هنوز هم از اتاق‌های قلعه برای نگه‌داری از محصولات خود بهره می‌برند. پیشینه‌ی این بنای تاریخی به پس از دوره سلجوقیان باز می‌گردد كه در تاریخ 25/ 12 1379 خورشیدی به شماره  3479  به ثبت آثار تاریخی رسیده است.

قلعه‌ی تاریخی روستا در سده هشتم مهی از قلاع مسکون و آباد بوده است. حمدالله مستوفی درباره‌ی آن می‌گوید: «که این قلعه بر کوه سرسختی ساخته شده و امکانات زندگی در آن فراهم بوده است که در آن آسیاب بادی نیز وجودداشته است. شوربختانه این قلعه هم‌اکنون رو به ویرانی است.

امامزاده داوود

بقعه و بارگاه امامزاده داوود در محوطه‌ی خوش منظر و باصفایی قرار گرفته و به وسیله‌ی باغستان‌های انبوه و سرسبز محصور شده است.

بنای بقعه از آثار دوره صفوی است. در میانه‌ی صحن این زیارتگاه محوطه‌ای پهناور وجود دارد. در چهار جانب محوطه، ایوان‌های بلند و در گوشواره‌های آن، اتاق‌های همسان با جزرهای کاشی‌کاری شده، ساخته‌اند. از میان هر ایوان، در جداگانه‌ای به صفه‌های داخلی حرم گشوده می‌شود. گنبد کاشی فیروزه‌ای رنگ این زیارتگاه، جلوه‌ی گیرایی دارد. آرامگاه با صندوق چوبی مشبک و کاشی‌کاری کهن آذین شده است.

 آرامگاه امامزاده داود دارای دو حیاط جداگانه با سه ورودی است. ورودی سمت قبله كه ورودی اصلی به‌شمار می‌آید، به یك هشتی با طاق ضربی آجری اتصال دارد و این هشتی با سه پله به دالانی شمالی – جنوبی كه مشرف به حیاط نخستین است متصل  است و با راهرویی كوتاه به ایوانی بزرگ دارای سقف بلند از نوع طاق ضربی آجری اتصال دارد، در سمت دیگر ایوان راهرو ودالان قرینه سازی شده، این ایوان كه روبه روی حیاط نخستین است، رواق در پشت دیوار شمالی آن قرار دارد. در قسمت بالای دیوار این ایوان سه پنجره چوبی مشبك بزرگ در سه سویه نصب شده است. در زیر این پنجره‌ها سروده‌هایی به خط نستعلیق طغرایی به رنگ سفید در زمینه قرمز گچ‌بری شده كه در سه سوی ایوان ادامه دارد، دیده می‌شود. روبروی این ایوان و دالان‌های پیرامون آن حیاطی است كه در سطحی پایین جای دارد و در این حیاط حوض آب و درخت چنار كه‌نسالی وجود دارد . ایوان به فضای محصور دیگری می‌رسد كه هم‌چون ایوان بزرگی است كه در جنوب آن حیاطی دیگر، در سطحی پایین‌تر قرار گرفته است ورودی رواق در سوی قبله این تراس قرار دارد ورودی شمالی و شرقی  رواق با این ایواندر پیوند است. رواق دارای سقف آجریِ طاق ضربی با مقرنس‌های گچی ساده است به استثنای دیوار سمت جنوب خاوری كه دارای پوشش كاشی گل و بوته‌دار کهن است. بقیه دیوارهای پیرامون رواق تا بلندی 80 سانتی‌متر با كاشی‌های ساده آبی چهارگوش و سپس با اندود گچ پوشش داده شده است كه در گوشه‌های چهار سوی آن نقاشی‌های گل و بوته دیده می‌شود. کارهای نخستین برای ثبت این بنا صورت گرفته ولی شماره ثبت آن در دسترس نیست. 

فرتور از فرشید ابراهیمی است.

0114