از غار علیصدر که بگذریم، «قوری قلا» را بزرگ‌ترین غار آبی آسیا برشمرده‌اند. این غار در 25 کیلومتری شهر روانسر، در استان کرمانشاه، در دامنه‌ی کوه شاهو جای گرفته است و در گستره‌ای که اورامانات نامیده می‌شود. کُردهای روانسر به این غار دیدنی «گورا قِلا» می‌گویند؛ یعنی قلعه‌ی بزرگ. در گذشته‌ها، دژی بزرگ در یک کیلومتری غار ساخته شده بود و از این‌رو مردم بومی، غار را به همان نام می‌شناساندند. اما آنچه بیشتر آوازه دارد، همان قوری قلا است. این نام از آن‌جا می‌آید که می‌گویند دژ کهن نزدیک غار، به شکل قوری ساخته شده بود!
آنچه درباره‌ی کشف غار قوری قلا می‌گویند با سفر گروهی از غارشناسان انگلیسی در سال 1355 خورشیدی، پیوند می‌خورَد. می‌گویند آن‌ها بودند که برای نخستین‌بار از بودن غاری در دامنه‌های کوه شاهو باخبر شدند و خبر کشف آن را به دیگران رساندند. اما این همه‌ی آن چیزی نیست که درباره‌ی کشف غار قوری قلا می‌توان گفت. گویا بومی‌ها خیلی پیش‌تر از گروه غارنوردان انگلیسی، غار را پیدا کرده بودند و می‌دانستند که در کوه پیرامون شهر و زیست‌بوم‌شان چه پدیده‌ی طبیعی نهفته است؛ هر چند آن اندازه ابزار غارنوردی نداشتند تا ژرفای آن را بکاوند. اما انگلیسی‌ها چنین کردند و برآوردهایشان نشان از غاری ژرف و باارزش می‌داد.
یک سال پس از گروه انگلیسی، غارنوردان فرانسوی 550 متر از غار را بررسی کردند و به شناخت افزون‌تری از قوری قلا دست پیدا کردند. در سال‌های دهه‌ی 60 بود که غارنوردان کرمانشاهی تا 3 کیلومتری درون غار پیش رفتند و به یافته‌های بسیار بیشتری رسیدند.
بررسی‌های غارپیمایان به پیدا شدن آثاری از سالیان پایانی فرمانروایی ساسانیان انجامید. به ویژه یافتن سکه‌هایی از یزدگرد سوم، واپسین شهریار ساسانی ارزش بسیار داشت. ظرف‌های نقره‌ای و تکه سفال‌هایی از همان زمان، از دیگر یافته‌ها در دهانه‌ی غار بود. همه‌ی این‌ها نشان می‌داد که غار قوری قلا در آن دوران جایی برای پناه گرفتن یا آمدوشد مردم بوده است. این نیز گفتنی است که بر روی ظرف‌های نقره‌ای، نوشته‌هایی به خط پهلوی کنده شده بود.
با این همه، شکل‌گیری غار، بسیار بسیار بیشتر از آن چیزی است که بتوان به دوره‌های نو پیوند زد. غار قوری قلا دیرینگی 65 میلیون ساله دارد و پدیداری آن به دوره‌ی دوم زمین‌شناسی (دوره‌ی مزوزوئیک پایانی) بازمی‌گردد. مزوزوئیک که میان 65 تا 245 میلیون سال، زمان برده است، به اَبَردوران «پیدا زیستی» آوازه دارد. پیدایش غار قوری قلا در آن بازه‌ی زمانی، خود نشان از دیرینگی بسیار آن است. نشانه‌هایی نیز یافته‌اند که حکایت از زیست انسان‌های عصر سنگ (حجر) در غار قوری قلا دارد. آن انسان‌های شکارچی، در فاصله‌ی میان 50 هزار سال تا 12 هزار سال پیش در این غار می‌زیسته‌اند.
قوری قلا 12 کیلومتر درازا دارد و راه درونی آن پیچاپیچ است و سردرگم کننده. اما آنچه این غار را جلوه‌ای تماشایی و یگانه می‌دهد تالارهای آن است. تالارهای قوری قلا به اندازه‌ای زیبا و خیال‌انگیز است که هر کدام را نامی داده‌اند تا شناسای شکل‌های آن باشد. یکی از آن تالارها که نخستین تالار غار هم هست به نام «مریم» شناخته می‌شود، قندیل‌های فراوان دورتا دور تالار مریم را دربرگرفته‌اند. یکی از قندیل‌ها پیکره‌ای انسان‌گونه دارد و غارنوردان آن را مریم نام گذاشته‌اند. تالار مریم مانندگی بسیاری به حوضچه‌ای بزرگ دارد. شمار قندیل‌ها نیز راه به خیال‌ورزی‌های افسانه‌گونه‌ی غارنوردان می‌دهد. گاه آن قندیل‌ها را به شکل حجانوران میبینند و گاه مانند قلب.
تالار «بتهوون» از همه شگفت‌انگیزتر است. در ژرفای هزار متری غار، قندیل‌هایی دیده می‌شود که با دست زدن به آن‌ها صدایی مانند صدای ساز به گوش می‌رسد! از این‌رو نام این دالان را بتهوون گذاشته‌اند. تالار «کوهان شتر» از شکل قندیل‌ها نام گرفته است. استالاگمیت‌های (چکیده سنگ‌ها) این بخش از غار به‌راستی مانندگی شگفت‌آوری با شترهای کوهان‌دار دارند. تالار «عروس» نیز از قندیل‌های زیبایی شکل گرفته است که 12 متر درازا دارند و همانند چلچراغ هستند. این تالار در ژرفای 1500 متری غار جای دارد. نکته‌ی شگفت تالار عروس آن است که جای پای غارنوردان روی کریستال‌های سفید و درخشنده‌ی آن به‌جا می‌ماند.
«تونل برزخ» نیز بخش دیگری از غار قوری قلا است. این تونل 220 متری در پایان تالاری تاریک جای دارد که به آن «تالار نماز» می‌گویند. یک نیمه از تونل را آب فراگرفته است. پهنای تونل برزخ نیز سه متر است. این بخش از غار به راستی ترسناک و بیم‌آور است. در بخشی از آن، آب تونل چنان بلندایی گرفته که به سقف چسبیده است.
ژرفای حوضچه‌های غار به 14 متر می‌رسند. اما آنچه غار را بیشتر دیدنی می‌سازد و بسیار غافلگیر کننده است، بودن آبشارهایی در ژرفای غار است. این آبشارها بلندایی میان 10 تا 14 متر دارند و هیچ انتظار نمی‌رود که بتوان آن‌ها را درون غار دید. از همین‌روست که هر غارنوردی با رسیدن به آبشارها غرق در شگفتی خواهد شد.
غار قوری قلا 40 تا 60 درجه نمناکی دارد. شگفتی دیگر آن این است که دمای غار میان 7 تا 11 درجه ثابت می‌ماند و تغییر نمی‌کند. یک نکته‌ی دیگر درباره‌ی غار قوری قلا، زیستِ گونه‌ای خفاش بسیار کمیاب به نام «خفاش موش گوشی» در آن است. سمندرهای زرد بسیاری نیز در این غار زیست می‌کردند اما در این سالیان به سبب آمدوشد بیش از اندازه‌ی غارنوردان و گردشگران، شمار آن‌ها بسیار کاستی گرفته است.
پیش از گسترش ویروس کرونا و بسته شدن غار از بیم دچار شدن غارنوردان به این ویروس (ایرنا)، شمار گردشگران قوری قلا کاستی گرفته بود. بدان سبب که غار را به شرکتی خصوصی سپرده بودند و گویا آن شرکت کاری برای جذب گردشگران انجام نداده بود و کاستی‌هایی در غار دیده می‌شد که برای بازدیدکنندگان آزارنده بود (خبرگزاری همشهری آنلاین، تیر 1399).
غار زیبای قوری قلا در اسفندماه 1387 از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است.
*با بهره‌جویی از گزارش خبرگزاری «ایسنا» و تارنماهای «سفر و گردشگری علی بابا»، «اسنپ تریپ» و «ویکی‌پدیا».
نام دیگر غارهای دیدنی ایران را در نشانی زیر ببینید:
