به گواهی یافته‌های باستان‌شناسی دست کم ۲۵۰۰ سال از ضرب و رواج سکه در ایران می‌گذرد و ایران در رده‌ی نخستین سازندگان و به‌کار گیرندگان این صنعت در جهان به شمار می‌آید. تاریخ سکه هم‌چون تاریخ ایران با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است. دریک (سکه‌ی زرین هخامنشیان)، شکل (سکه‌ی سیمین هخامنشیان)، دراخما (نقره‌ی اشکانی)، ابول (سکه‌ی نقره‌ی بسیار کوچک روزگار اشکانی)، کالکوی (سکه‌ی برنز اشکانی)، درم (سکه‌ی سیمین ساسانی)، دینار (سکه‌ی زرین ساسانی)، پشیز (سکه‌ی مسین ساسانی)، شاهی (پنجاه دینار سامانیان)، صنار (صد دینار سلطان محمود غزنوی)، عباسی (دویست دینار شاه عباس صفوی)، نادری (پانصد دینار نادرشاه افشار)، قران (هزار دینار فتحعلی شاه)، دوهزاری (دویست دینار قاجاریان)، پنج هزاری (پانصد دینار قاجاریان)، همه و همه بخشی از سکه‌های رایج در سرزمین ایران بوده‌اند.
سوا از نمونه‌های ویژهی اسکناس‌های یافت‌شده در زمان‌های تاریخی گذشته که بیشتر جنبه‌ی «شبه‌برات» یا «بیجک» داشتند. اسکناس‌ها به شیوه‌ی امروزی به‌گونه‌ی کران‌مند(:محدود) در پایان روزگار قاجار با واحد «تومان» در بیرون از ایران (لندن، بانک جدید شرق) چاپ و در ایران از آن بهره‌برداری شد. در این زمان، انحصار چاپ و نشر در دست بانک یادشده بود تا اینکه حق ویژهی انتشار اسکناس از سال ۱۳۰۹ خورشیدی، به بهای ۲۰۰ هزار لیره انگلیس خریداری شد و برای نخستین بار در ایران سرپرستی(:مسوولیت) چاپ اسکناس به بانک ملی واگذار شد. نخستین اسکناس بانک ملی در سال ۱۳۱۱ خورشیدی چاپ و پخش شد. از زمان پهلوی یکم تا پیش از مصوبه‌ی تازه‌ی هیات دولت در ۱۷ آذرماه ۱۳۹۵ خورشیدی، اسکناس و سکه (پول) در ایران با واحد «ریال» چاپ، ضرب و منتشر می‌شد که بر پایه‌ی این مصوبه، واحد پولی ایران از ریال به «تومان» دگرگون شد.
این سرگذشتی کوتاه است از واحد پولی کشوری که با پیشینه‌ای بس بلند از نخستین و بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و به‌کارگیرندگان اقتصادی پول (سکه) در جهان بوده و سکه‌های آن در همه‌ی زمان‌های تاریخی پیش از اسلام و بیشتر دوره‌های پس از اسلام، با پیدایش این ابزار دادوستدی در میان ملت‌ها رواج داشته و در میان بازرگانان و مردم پذیرفتنی بود.
اینک سخن این است؛
اکنون که به هر شوندی(:دلیلی) بر آن شدند تا نام واحد پولی کشور (با چنین پیشینه‌ای بزرگ در این زمینه و دیگر زمینه‌های علمی، هنری، فرهنگی) را دگرگون کنند، جای بسی شگفتی دارد که دولت‌مردان حتا سختی دیدگاه‌سنجی از مردم را به خود نداده و بدون کوچک‌ترین پژوهش و بررسی، دست به دگرگونی این نام زده‌اند. نامی که نه‌تنها برگرفته از فرهنگ ایرانی نیست بلکه برگرفته از نام دشمنان فرهنگ این مرزوبوم است. زیاد دشوار نبود، کافی بود اندک سختی به خود داده و در یکی از فرهنگ‌های واژگان چَم(:معنی) تومان را پیدا کرده یا اکنون چند سطر زیر را بخوانند. شایسته است تا دیر نشده با بهره‌گیری از دیدگاه مردم، نامی درخور برگزینند.
چرا که؛
تومان: واژهای مغولی به چم «ده هزار» است (دهخدا)
تومان: مغولی؛ ده هزار (ناظم الاطبا)
تومان؛ واژهای مغولی به چم ده هزار است (یادداشت دهخدا)، (حاشیه برهان چ معین): «از ده هزار نفر یک نفر را امیر، نه دیگر کرده و از میان ده امیر یک کس را “امیرصد” نام نهاده و تمامت صد نفر را زیر فرمان او کرده و بدین نسبت تا هزار شود و به ده هزار که شد امیری نصب کرده و او را “امیرتومان” خوانند و بدین قیاس و نسق هر مصلحتی پیش آید …»
«بوقا تیمور با دو تومان لشکر بر سر راه مداین و بصره نشسته بود.» (رشیدی)
«چون جغتای بازگشت و سلطان جلال‌الدین را نیافت، چنگیزخان توربای تقشی را با دو تومان لشکر مغول نامزد کرد.» (جهانگشای جوینی)
آری؛ به ده هزار سرباز مغول «تومان» گویند. ده هزار سربازی که خون بسیاری از هم‌میهنان بی‌گناه ما را بر زمین ریختند؛ شهرها و آبادی‌های فراوانی را ویران کردند، ده هزار سربازی که همه‌ی هنرشان در این جمله‌ی تاریخی یکی از مردم بخارا که از تازش مغولان به دیارش تندرست مانده و به خراسان گریخته بود در شش واژه خلاصه کرد: «آمدند و کندند و سوختند و کشتند و خوردند و بردند.» و چه ناخوشایند است نام ده هزار سرباز خون‌ریز مغول را همراه خود داشتن و بارها روزانه بر زبان جاری ساختن، به یکدیگر پیشکش دادن و میان برگه‌های کتاب مقدس نهادن و زنده کردن نام نابودگرشان
چه بگویم؟ چه نویسم؟
می‌نویسم: شما امیر «تومان» نباشید.
این تصمیم بزرگی است، مردم را در این روند دگرگونی نام حق گزینش دهید.
پشتوانه‌ی فرهنگی تاریخی پربار چند هزار ساله برای نگه‌داری در پستو نیست، از آن‌ها بهره ببرید.
فرهنگستان لغت امروز به کار می‌آید؟
این یک انتقاد دادگرانه(:منصفانه) است برای آنان که نقد دادگرانه را تاب می‌آورند.
این حق طبیعی همه‌ی ایرانیان است که نام پول ملی‌شان برگرفته از فرهنگ خودشان باشد.
– برگرفته از «امرداد» شماره 355
11 پاسخ
سلام
این بی انصافی است که بگوییم مردم حق تعیین نام را نداشته اند.
بانک مرکزی ایران سامانه ای را برای نظر سنجی نام جدید پول ایران راه اندازی کرد که در آن نظر سنجی تومان از ریال بیشتر پیشنهاد شده بود.
دیگر اینکه مردم ایران خیلی راحت تومان را در معاملات خود استفاده می کنند و حتی ریال را در ذهن خود به تومان تبدیل می کنند.
نکته دیگر اینکه ریال در نوشته های پیشینیان نیز هیچ کاربردی نداشته است.
تومان مغولی هیچ یادگار جنگ مغولان نیست همچنان که نام مانی و مزدک یادگار آن دو دین آور دروغین نیست. و با شنیدن نام مانی و مزدک هیچ نفرتی از آن در دلها پدید نمی آید.
عزیز من ریال هم عربی بود.
بازم من شخصا مغولی رو ترجیح میدم. نصف کشورهای عربی واحد پولشون ریال هست .
مغلی یعنی بزرگ یا ده برابر ؛ در زبانهای هم ریشه توه معنی هزار میدهد
با درود و مهر
من هم تومان را به ریال ترجيح می دهم.به این دلیل که ریال ، در کشورهای عربی رایج است.
البته نميدانم ريال واژه ای فارسی است یا عربی .
همين که تومان نام نهاده اند و يک نام عربی انتخاب نکرده اند باز هم جای شکر دارد.البته خيلی بهتر بود که نام فارسی بر آن می نهادند.
از طرفی در لغتنامه دهخدا ؛ توم به معنای نشای برنج است و معنی ديکری آن مرواريد است. ضمنا نام فرشته ای که به مانی نازل شده توم می باشد.
به هر حال اگر کلمه مغولی هم باشد من شخصا مغولی را هزاربهتر از عربی می دانم.
خرده گیری بر واژه ای چنین در قیاس با حجم بالای واژگان ناسره فارسی در ادبیات روزانه که بسیاری از بیگانه امانت گرفته شده است(کاری به مبحث ریشه ی ایرانی داشتن عربی نداریم) منصفانه نیست.
سالهاست تومان استفاده می شده است.هرچند نیک تر بود واژه ای ابداعی برای تومان و ریال برگزیده می شد که آن نیز اصلاحاتی هزینه بر می داشت.
اولا چه بخواهیم و چه نخواهیم همین الان هم واحد پول رایج تومان است.
دوما ریال از واژه real می آید و به طور حتم فارسی نیست. و آخر اینکه باتوجه که در جهان ریال با کشورهای عربستان , یمن و عدن و … و کلا به عنوان واحد پول عربها میشناسند همان بهتر که زودتر عوض شود.