خشکسالی و کاهش چشم‌گیر منابع آبی سطحی و زیرزمینی در این سال‌ها در اصفهان همچنان به عنوان یک مساله‌ی بنیادین و مهم مطرح است که به پافشاری کارشناسان باید برای رفع این چالش دنباله‌دار اندیشه‌ای اساسی کرد.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، خشکسالی پدیده‌ای بلند مدت به شمار می‌رود و آثار آن را با گذشت زمان می‌توان دید که در چندسال گذشته بخش‌های گوناگون صنعت، زندگی و کشاورزی را با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو کرده است.
کارشناسان باور دارند که مشکلات خشکسالی و حفره‌های آبی که از سال‌های گذشته با تبخیر و تعرق، گرمایش و مصرف بیش از اندازه در صنعت، زندگی و کشاورزی پدید آمده، با بارش‌های جزیی مدیریت نشده که بیشتر به صورت روان آب و مخرب است، زدوده نخواهد شد و در این شرایط نمی‌توان بازگو کرد که از خشکسالی رهایی یافته و وارد ترسالی شده‌ایم.
بی‌گمان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه پایدار دسترسی به منابع سرشار آب است که بودنش سبب گردش چرخ‌های زندگی است و نبودش فقر و نیستی، مهاجرت و تنگدستی را در بردارد.
به گفته‌ی کارشناسان و استادان دانشگاه‌های استان اصفهان، افزایش جمعیت سبب کاهش منابع آب در دسترس شده است. بر پایه‌ی منابع موجود دو سوم جمعیت جهان از سال ۲۰۲۵ با مشکل کم‌آبی روبه‌رو خواهند بود.
بهره‌جویی بهینه از منابع آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و اندوخته‌ای برای نسل‌های آینده، در سایه‌ی بهره‌برداری حساب شده و هوشمندانه از منابع آب به دست می‌آید.
جای‌گیری بخش بسیاری از استان اصفهان و کشور ایران در گستره‌ی خشک و نیمه‌خشک جهان، رشد جمعیت و نیاز به برآوردن (:تامین) امنیت غذایی، استقرار صنایع آب‌بَر در گستره‌های کم‌آب کشور، خشکسالی‌های چندباره، کاهش اندوخته‌های برف گستره‌های کشور، بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب زیرزمینی و مدیریت غیر سیستمی منابع آب کشور سبب پدیداری درگیری‌های اجتماعی، خالی شدن روستاها و افزایش حاشیه‌نشینی شهرهای بزرگ شده است.
بیشتر شهرهای بزرگ ایران در گستره‌هایی جای گرفته‌اند که دسترسی آنها به منابع آب‌های سطحی کم بوده و بیشتر از آب‌های زیرزمینی بهره می‌برند.
بیش از 69 درصد مساحت استان اصفهان درگیر خشکسالی است
مدیرکل هواشناسی اصفهان گفت: 1/ 69 درصد از مساحت این استان درگیر خشکسالی است و بقیه شرایط عادی یا ترسالی متوسط دارد».
حمیدرضا خورشیدی با گفتن اینکه درجه‌های کم تا بسیار شدید خشکسالی درازمدت، بسیاری از گستره‌های استان را فراگرفته است، گفت: «از مجموع مقدار مساحت درگیر خشکسالی، ۱۷ درصد خفیف، 2/ 24 درصد متوسط، 3/ 14 درصد شدید و 6/ 13 درصد بسیار شدید مواجه است».
وی ادامه داد: «تحلیل شاخص در دوره ۱۰ ساله تا پایان خردادماه ۹۹ بیانگر آن است که درجات خفیف تا بسیار شدید خشکسالی بلند‌مدت بسیاری از مناطق حوضه‌ی گاوخونی را فرا گرفته به گونه‌ای که ۶۵.۷ درصد از مساحت آن درگیر خشکسالی بوده و تنها 3/ 34 درصد از مساحت این حوضه شرایط نرمال و 3/ 2 درصد شرایط ترسالی ضعیف و متوسط را داشته است».
خورشیدی افزود: «از مجموع مساحت حوضه گاوخونی که درگیر خشکسالی است 5/ 23 درصد دارای خشکسالی خفیف، 4/ 28 درصد خشکسالی متوسط، 1/ 10 درصد خشکسالی شدید و 6/ 3 درصد خشکسالی بسیار شدید دارد».
به گفته‌ی وی مجموع خشکسالی در زیر حوضه‌های بن-سامان، چادگان، چهل‌خانه، دامنه، کرون، مهیار شمالی و یان چشمه، ۱۰۰ درصد است که نسبت به ماه‌های گذشته تغییری نکرده است.
وی با گفتن اینکه با وجود پایداری خشکسالی بلند مدت (هیدرولوژیک) مدیریت مصرف و صرفه‌جویی آب در بخش‌های گوناگون بایسته است، افزود: «با توجه به پیش‌بینی فصلی دمای فراتر از نرمال در تابستان ۱۳۹۹ و تاخیر بارش‌های پاییزه امسال و پایین‌تر از نرمال بودن آن، انتظار می‌رود که با افزایش میزان تبخیر و تعرق، مصرف آب در بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی، خدمات و مصارف آشامیدنی افزایش یابد».
افزایش روند خشکسالی‌های استان اصفهان
خورشیدی با گفتن اینکه بارش‌های پاییز 1399 در این استان با دیرکرد و کمتر از نرمال خواهد بود، گفت: «بارش‌ها در حوضه زاینده‌رود به ویژه در مناطق سرچشمه آبی این حوضه متمایل به کمتر از طبیعی است که به تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی روی استان منجر می‌شود».
وی گفت: «بارش‌های امسال نسبت به سال گذشته ۱۷ درصد کاهش دارد و در مقایسه با بلند مدت چهار درصد افزایش نشان می‌دهد از سوی دیگر بیشترین افزایش بارش‌های فراتر از نرمال در نیمه شمالی استان بوده است که سهمی در روان آب زاینده‌رود ندارد».
مدیرکل هواشناسی اصفهان افزود: «الگوهای جوی بیانگر این است که بارش‌های پاییز ۹۹ با تاخیر رخ خواهد داد و میانگین آن کمتر از نرمال است».
به گفته‌ی وی وضعیت بارش در زمستان نسبت به پاییز مساعدتر خواهد بود اما جبران‌کننده نیست.
خورشیدی افزود: «با توجه به شرایط موجود از جمله افزایش دمای فراتر از نرمال در تابستان، افزایش میزان تبخیر و بارش‌های کمتر از نرمال در سرچشمه‌های حوضه آبریز زاینده‌رود و همچنین افزایش مصرف آب به دلیل شیوع کرونا و ذخیره آب موجود در منابع آب استان، تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی در منابع اصفهان را در ماه‌های پیش‌رو شاهد خواهیم بود از این رو ضروری است که همه برنامه‌ریزی‌های استان بر اساس خشکسالی انجام شود».
وارد دوره‌ی ترسالی نشده‌ایم
به باور مسوولان و کارشناسان با وجود بارش‌های بسیار خوب زمستان گذشته و بهار امسال، همچنان منابع آبی سطحی و زیرزمینی در حال آب رفتن هستند و سایه‌ی سنگین خشکسالی همچنان پابرجاست.
آنها باور دارند هنگامی می‌توانیم بگوییم وارد دوره‌ی ترسالی شده‌ایم که برای نمونه پنج سال پیوسته این رویداد رخ دهد که تاکنون در تاریخ ایران چنین دوره‌ای وجود نداشته است.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان در این‌باره می‌گوید سناریوهای گوناگونی درباره تغییرات اقلیمی وجود دارد، برخی سناریوها نشان می‌دهد ایران برای چند دوره وارد ترسالی شود اما درستی آن نیازمند بررسی‌های بیشتر است در حالی که تغییرات اقلیمی نشان داده ایران دچار خشکسالی است و کشورمان بیشتر به سمت خشکسالی می‌رود.
وی با گفتن اینکه اصفهان با دشواری‌های آبی روبه‌رو است و سرشاخه‌های آب این استان در استان دیگری قرار دارد، افزود: «تغییرات اقلیمی استان چهارمحال و بختیاری نشان می‌دهد که بارش‌های سال‌های آینده در این مناطق خوب نیست از این رو حتا برپایه برخی سناریوها مبتنی بر اینکه ایران چند سالی بارش‌های خوبی خواهد داشت ولی به نظر می‌رسد شامل استان اصفهان نباشد».
خشکسالی بسیار شدید در برخی گستره‌های اصفهان
وی با گفتن اینکه خشکسالی بسیار شدید در مناطق مرکزی، شرق و جنوب استان اصفهان است، گفت: «به علت کاهش بارش‌ها، افزایش دما و در نتیجه افزایش تبخیر نسبت به بلند مدت، شدت خشکسالی و گسترش پهنه‌های مناطق درگیر خشکسالی در نواحی شمال اصفهان و مناطق همجوار با کویر استان‌های سمنان، قم و یزد افزایش پیدا کرده است به طوری که جدا شدن خاک از سطح زمین با سرعت‌های پایین‌تر به آسانی رخ می‌دهد».
خورشیدی ادامه داد: «این شرایط در ماه‌های تابستان با توجه به وزش باد گرد و خاک را به آسانی به شهرستان‌های واقع در شمال، شرق و مرکز استان منتقل می‌کند؛ بیشتر ماه‌های خرداد، تیر و مرداد شرایط شکل‌گیری طوفان‌های گرد و خاک بر روی استان محیا است و این گرد و خاک از محل شکل‌گیری به شهرستان‌های نائین، اردستان، اصفهان و شرق اصفهان به راحتی منتقل می‌شود که با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه احتمال تکرار آن در سال‌های آتی وجود دارد».
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان افزود: «با توجه به تغییر اقلیم در سال‌های اخیر افزایش خشکسالی و تغییر نوع بارش را شاهد هستیم؛ پیش‌تر سیلاب با حجم زیاد رخ نمی‌داد که گل‌ولای، ته‌نشین و پس از مدتی به کانون گرد و غبار تبدیل‌شود اما در سال‌های اخیر کانون‌های گرد و خاک جدید تشکیل شده و مرتب اضافه می‌شود از این‌رو در سال‌های آینده نیز درگیر گرد و غبار خواهیم بود این موضوع به مدیریت بحران استانداری اصفهان اعلام شده است و اداره کل منابع طبیعی استان کنترل کانون‌های گرد و غبار را پیگیری می‌کند».
اگر گاوخونی خشک شود کانون گرد و غبار می‌شود
خورشیدی با بیان اینکه تالاب گاوخونی به دلیل وجود رطوبت هنوز به کانون گرد و غبار تبدیل نشد، گفت: «اگر گاوخونی خشک شود به طور قطع یکی از کانون‌های گرد و غبار خواهد بود، کانون گرد و غبارهای موثر بروی شهر اصفهان در ۲ سال گذشته جنوب استان سمنان و شمال استان اصفهان بوده است».
افت شدید منابع آبی سطحی و زیر سطحی در سال‌های گذشته در ایران به‌عنوان یک چالش اساسی مطرح است و نمی‌توان بارش‌های زمستان و بهار گذشته را جبران کننده شرایط نامطلوب پیشین دانست.
منابع آبی به عنوان یک سرمایه ملی تنها متعلق به نسل کنونی نیست و نسل‌های آینده نیز به آن نیاز دارند و همه در برابر آیندگان مسوولیم و باید همواره در نظر داشته باشیم که کشور ایران در مسیر خشکسالی جای دارد و باید به هر شیوه مانع خسارات و بلایای ناشی از این موضوع بر زندگی و جامعه‌مان شویم.
کارشناسان و محققان خشکسالی را وارون سیل و دیگر بلایای طبیعی همچون زلزله، پدیده‌ای آرام و خزنده می‌دانند که به آرامی محیط را درگیر و به یک بلای طبیعی تبدیل می‌گردد و از همین‌رو باید همیشه از آن ترسید و آماده رویارویی بود. پدیده‌ای که به آرامی سلامت و امنیت جامعه، محیط زیست و اقتصاد و آرامش جامعه را نشانه می‌گیرد.
