تل سفیدک حاجی‌آباد، تپه‌ای که آب می‌رود!

سیاوش آریا
1399-07-23
11:11

خبرنگار اَمرداد : سیاوُش آریا

تُل سِفیدک حاجی‌آباد که از آن با نام «خانه‌ی اَربابی» یاد می‌شود، از سوی زمین‌داران و کشاورزان مورد دست‌اَندازی‌های گُسترده‌ای قرار گرفته و همواره کوتاه شده و آب می‌رود.

به گزارش اَمرداد، تپه و تُل‌های باستانی و تاریخی کشور را باید نمودی از فرهنگ، هنر و تمدن ایران‌زمین به‌شمار آورد. کتاب‌های نانوشته و ناخوانده‌ای که راز و رمزهای فراوانی را در دل خود پنهان دارند و تنها با کاوش‌های باستان‌شناختی، بخشی از رازهای سر به مُهر آن‌ها بیرون آمده و گاه جامعه‌ی علمی و دانشگاهی را شگفت‌زده می‌کند. همچنین تپه‌های باستانی گاهی محل استقرار و سکونت تیره‌های گوناگون ایرانی و اَنیرانی (:غیر ایرانی) بوده و گاهی نیز، سازه‌های معماری و داده‌های ارزشمندی از دل تپه و تُل‌ها بیرون آمده که پس از بررسی و پژوهش، کمک شایانی در شناخت منطقه و نوع زندگانی و آداب اجتماعی و باورها و آیین‌های گذشتگان را نمایان کرده است. اما با این همه، شوربختانه نگاه بیشتر مسوولان و مدیران دولتی و کشور به تپه‌های باستانی و تاریخی، نگاهی سطحی و غیرعلمی است و از این یادگارهای ارزشمند گذشتگان به عنوان تَلی از خاک و در برخی از زمان‌ها مزاحم در کارهای عمرانی یاد می‌شود که جای بَسی اَفسوس و دریغ است.

همچنین موضوع حَریم تپه‌های تاریخی یکی از مسایل مهمی است که همواره وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درگیر آن با دیگر نهادها و اُرگان‌های دولتی بوده و است و به یکی از چالش‌های بزرگ میراث فرهنگی تبدیل شده است. زیرا همان‌گونه که گفته شد، مدیران و مسوولان اجرایی کشور، درک و شناخت درستی از ارزش و اهمیت تپه‌های تاریخی نداشته و ندارند. از سویی، امروزه بیشتر تپه و تُل‌ها در روستاها و آبادی‌ها و در میان زمین‌های کشاورزی قرار گرفته است که به یکی از کلاف‌های سر درگُم میراث فرهنگی تبدیل شده است. زیرا بیشتر کشاورزان و زمین‌داران همواره با دست‌اَندازی‌های سودجویانه به تپه و تُل‌ها که در کنار زمین‌هایشان جای گرفته، به آن‌ها آسیب می‌رسانند.

تُل سِفیدک حاجی‌آباد، هر روز کوتاه‌تر می‌شود!

شهر زرین‌دشت در سال 1379 خورشیدی از شهرستان داراب جدا شده و به جمع شهرستان‌های کشوری پیوسته است. شهر حاجی‌آباد مرکز شهرستان زرین‌دشت است که امروزه تُلِ سِفیدک در آن جای گرفته است. اما برخی از کشاورزان و زمین‌داران همواره بخشی از تُل باستانی سِفیدک را حذف کرده و به زمین‌های خود می‌اَفزایند که دست‌اَندازی (:تعرض) آشکار به یادمان‌های ملی به‌شمار آمده و برپایه‌ی قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی تخلف است. در واقع، باید گفت که تپه‌های ارزشمند سِفیدک حاجی‌آباد که یکی از نشانه‌های هویتی منطقه به‌شمار می‌آید، هر روز کوتاه‌تر شده و آب می‌رود. همچنین برخی از زمین‌داران، تل ارزشمند سِفیدک را همراه با زمین‌های کشاورزی خود شخم زده‌اند که هنوز جای لاستیک لودرها و ماشین آلات سنگین کشاورزی به روشنی نمایان است.

تُل باستانی سفیدک، پیست موتورسواران!

اما آنچه مایه‌ی شگفتی و افسوس است، تبدیل شدن تُل تاریخی سِفیدک به پیست موتورسواری مردم منطقه است. آن‌گونه که از شواهد موجود روشن است، این تُل تاریخی و ارزشمند سال‌های سال است که به پیست موتورسواری برخی از مردم منطقه تبدیل شده و آن‌ها ساختار و ریخت تپه را تغییر داده و به هم زده و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را برجای گذاشته‌اند. شوربختانه در برخی از منطقه‌های دور اُفتاده و روستایی کشور که رسیدگی کمتری به آن‌ها شده است، تپه و تل‌های تاریخی به عنوان سرگرمی مردم منطقه و نوجوانان به پیست موتورسواری و دوچرخه‌سواری تبدیل و تغییر پیدا کرده است که نمونه‌ی آشکار و نزدیک آن را می‌توان در تپه‌ها یا شهر دارابگرد به روشنی دید.

از دیگر دشواری‌های تُل سفیدک، ریختن اَنبوه زباله‌های پلاستیکی و خانگی تجدیدناپذیر در زمین و بر روی تپه‌ی تاریخی است که اَرمغان زشت و دستاورد مردم منطقه است و چهره‌ی نازیبا و زننده‌ای را به نمایش گذاشته است. روییدن اَنبوه خار و خاشاک و گیاهان خودرو، که ریخت و چهره‌ی یادگار تاریخی را دگرگون کرده است از دیگر دشواری‌های تُل سفیدک حاجی‌آباد است.

اما دست‌اَندازی‌های سودجویان و کَند‌وکاوهای غیرمجاز و آسیب‌رسانی به سازه‌های معماری به‌دست آمده در کاوش‌های باستان‌شناختی به‌ویژه پایه‌های دیوارها، ساختار تل سفیدک را در هم ریخته و آن‌ را به ویرانه‌ای تبدیل کرده است. به‌گونه‌ای که باستان‌شناسان و افرادی که در دهه‌های پیش در این محوطه بررسی یا کاوش‌های باستان‌شناسی انجام داده یا از تل سفیدک بازدید کرده‌اند را شگفت‌زده کرده و بر نابودی آن پافشاری دارند.

قانون در برابر تعرضات چه می‌گوید

بر پایه‌ی ماده‌ی 558 تا 568 قانون مجازات اسلامی که رونوشت آن از سوی استانداری‌ها به همه‌ی نهادها و اُرگان‌های شهری و روستایی از جمله، فرمانداری‌ها، شهرداری، بخشداری‌ها، وزارت آموزش و پرورش، سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و غیره، فرستاده می‌شود به روشنی به موارد حفاظتی اشاره شده است. در ماده‌ی 563 قانون مجازات اسلامی آورده شده است: هرکس به زمین‌ها و تپه‌ها و اماکن تاریخی و مذهبی که به ثبت آثار ملی رسیده و مالک خصوصی نداشته باشد، تجاوز کند به شش ماه تا دو سال زندان محکوم خواهد شد. با این همه، همچنان به تپه‌های تاریخی آشکارا دست‌اَندازی می‌شود و متجاوزان نیز، به‌سادگی و آسودگی و همواره به‌ کار خود ادامه می‌دهند!

مسوول حرایِم میراث فرهنگی : حریم و عَرصه‌ی تُل سفیدک تعیین و ابلاغ شده است

در سال 1397 خورشیدی، تُل سِفیدک از سوی یکی از باستان‌شناسان تعیین حریم و عَرصه و گمانه‌زنی شده و نقشه‌های آن نیز، آماده شده است. مسوول حرایِم اداره‌ی کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با بیان اینکه، تُل سفیدک به‌تازگی و در سال 1394 خورشیدی، به ثبت ملی رسیده است و در سال‌های گذشته، میراث فرهنگی توانسته است تعیین حریم و عرصه‌ی آن را روشن کند و امسال نیز، حریم و عَرصه‌ی آن را ابلاغ کرده‌ایم و اگر بودجه‌ای هم به دستمان برسد برای آن فنس‌کشی انجام خواهیم داد. از همین‌روی، وضعیت حفاظتی و نگهداری تل سفیدک حاجی‌آباد از این پس بهتر خواهد شد. زیرا حریم و عرصه‌ی آن ابلاغ شده است.

تُل سفیدک حاجی‌آباد

تُل سفیدک حاجی‌آباد در بررسی‌های نیمه‌ی دهه‌ی پنجاه خورشیدی از سوی شادروان دکتر مسعود آذرنوش شناسایی و کاوش شد و نتیجه‌ی آن همان سال‌ها به گونه‌ی کتابی به زبان اِنگلیسی چاپ شد. در سال 1378 خورشیدی، زنده‌یاد آذرنوش دست به خواناسازی آن زد و بررسی‌های نوینی را آغاز کرد. استاد آذرنوش باورمند بود که این مکان در دوره‌ی ساسانی یک «خانه‌ی اَربابی» بوده است که با نگرش به اشیاء به‌دست آمده در یکی از اتاق‌های آن از جمله، تندیس ایزدبانو آناهیتا، سردیس‌های شیر، گاوهای کوهاندار و … می‌توان برای اتاق مورد نظر، کاربری آیینی و مذهبی در نظر گرفت. دیرینگی این مکان به سده‌ی چهارم میلادی و دوره‌ی شاهپور دوم ساسانی می‌رسد. تپه‌های ارزشمند حاجی‌آباد یکی از شاخص‌ترین و بی‌همتاترین یادگارهای ساسانیان بوده است که از دیدگاه بررسی و مطالعات باستان‌شناسی دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان اَمر است.

تُل سفیدک حاجی‌آباد با شماره‌ی 31425 در تاریخ 27 بهمن‌ماه 1394 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف، پِی‌کنی، کَند‌وکاو غیرمجاز در آن جرم به‌شمار می‌آید و پیگرد قانونی دارد.

نگاره‌های زیر را که به‌تازگی گرفته شده است، ببینید :