سرزمین کوهستانی و پهناور قفقاز از دیرباز دژ ایران‌شهر در برابر یورش‌های مردمان جنگجوی آن سوی کوه‌های قفقاز شناخته می‌شد. پادشاهان و فرمانروایان ایران‌زمین نیز پیوسته به دنبال آن بودند تا با ساختن شهرها و دژهایی در تنگه‌ها و کوره‌‌راه‌های این دیار، از تاخت‌وتاز جنگاوران خون‌ریز و کشتار ناروای ایرانیان جلوگیری کنند. دژ باستانی دربند از زمره‌ی شهرهایی بود که به دست پادشاهان ایران‌زمین در قفقاز ساخته شد و از آنجا که تا به امروز نیز استوار و پایدار برجای مانده است، نمودی از پیوستگی فرهنگی و تاریخی ایران‌زمین در این سرزمین به شمار می‌آید.
آنچه در این گفتار درپی بررسی آن هستیم، کاوش در پیشینه‌ی افسانه‌ای و تاریخی شهر دربند و پیوند آن با تلاش‌های پادشاهان ایران‌زمین است. ناگفته نماند که این شهر از دیرباز بخشی از قلمرو ایران فرهنگی بوده و این نکته به خوبی از دل گزارش‌های تاریخی و یادمان‌های باستانی که تا به امروز برجای مانده‌اند، هویدا می‌گردد.
در نوشته‌های تاریخ‌نگاران و جغرافیدانان مسلمان، ساخت دربند با تلاش‌های چند تن از شاهان ایرانی پیوند خورده است. میرزا حیدر وزیراُف که در سده‌ی نوزدهم می‌زیست، کتاب «دربندنامه‌ی جدید» را در راستای همین نگاه ایرانی نوشته و بنای دژ باستانی دربند را به لهراسب و گشتاسب کیانی نسبت داده است. همچنین گروهی از تاریخ‌نگاران از اسکندر مقدونی یاد کرده‌اند و چنین گفته‌اند که اسکندر دیواری سترگ را در برابر «یأجوج و مأجوج» ساخت که همان دژ دربند است. بایستی یادآوری کنیم که سیمای اسکندر مقدونی در نوشته‌های اسلامی بسیار افسانه‌ای و دور از راستینگی است. به راستی از تاریخ راستین دربند تا روزگار فرمانروایی ساسانیان آگاهی چندانی در دست نداریم. با اینکه نویسندگان رومی از یورش آلان‌ها در زمان بلاش اول اشکانی و گذار آنان از تنگه‌ی داریال (در آلان) سخن‌ها گفته‌اند، اما جایگاه دربند در این گزارش‌ها چندان روشن نیست …
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری است با عنوان « پیشینه‌ی ایرانی کهن‌ترین شهر روسیه» به قلم جمال پیره‌مرد که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در در رویه‌ی ششم(تاریخ و باستان‌شناسی) شماره‌ی 431 هفته‌نامه‌ی امرداد بخوانید.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
