بنیادگذاری شهر تاریخی قزوین در روزگار ساسانی

امروز  رشن ایزد از ماه آبان سال 3758 زرتشتی، دوشنبه 12 آبان‌ماه 1399 خورشیدی، دوم نوامبر  2020 میلادی

در چنین روزی، سال 245 میلادی شهر قزوین به فرمان شاهپور یکم شاه ساسانی ایران بنیاد شد.

شاهپور یکم از دودمان ساسانی که در دوران زمامداری خود ایران را ابرقدرت نخست در جهان کرده بود، فرمان به پایه‌گذاری شهر قزوین داد. کار بنیاد این شهر سه سال به درازا انجامید و در اکتبر سال 248 میلادی ، همزمان با جشن‌های مهرگان، پایان یافت. نام قزوین از طایفه‌ای به همین نام گرفته شده و یونانیان و رومیان باستان و اینک جهانیان دریای مازندران را به نام این طایفه دریای «کاسپین» می‌خوانند، زیرا که سرزمین محل سکونت این طایفه‌ی آریایی تا دیلمان، گیلان و سواحل غربی آن دریا کشیده شده است.
شاپور یکم در درازنای فرمانروایی خود چند شهر تازه ساخت که نام او با پیشوند و پسوندهایی بر آنها گذارده شد اما دستور داد که شهر تازه‌ساز به نام طایفه‌ای که در آن سرزمین سکونت داشت «کسپین» نامیده شود که این نام با گذر زمان و یورش دشمنان، به قزوین درآمده است. در نوشته‌های قرن میانی هم دریای مازندران را دریای قزوین نوشته‌اند. قزوین در سال 644 میلادی به تصرف تازیان درآمد و در سده‌ی 16 میلادی پایتخت ایران شد و شاه طهماسب صفوی عمارت بیشماردر آنجا ساخت، تا این که شاه‌عباس در سال 1598 میلادی پایتخت را از قزوین به اصفهان ـ شهر مرکزی ایران جابه‌جا ساخت. یکی از انگیزه‌های جابه‌جایی پایتخت از قزوین به اصفهان این بود که درآن شهر، سران قزلباش مادر شاه‌عباس را کشته و جسدش را به بیابان افکنده بودند و اقامت در قزوین باعث می‌شد که هر لحظه قتل ناگوار مادر برای او یادآوری شود.
قزوین در جریان دو جنگ جهانی اول و دوم به اشغال خارجی درآمد و در سپتامبر 1941 توسط هواپیماهای شوروی بمباران شد. رضاخان میرپنج (سرتیپ و از سال 1304، رضاشاه پهلوی) از همین شهر عزم تسخیر تهران و برانداختن دولت وقت را کرد. این شهر تاریخی مرکز استانی به همین نام شده است.

ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.

چو هور سپهر آورد روز رَش

ترا زندگى باد پدرام و خَوش

هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.

ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.

فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،

خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.