مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس با اشاره به آنکه نمناکی و گلسنگ ازشمار عوامل تیرگی میراث جهانی گنبد کاووس هستند، از شناسایی نانو متریال مورد استفاده برای این اثر تاریخی خبر داد.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، چندی‌ست که وضعیت رطوبت میراث جهانی گنبد کاووس توجه کارشناسان را برانگیخته است تا بتوانند راهکاری برای ادامه جلوگیری از روند نفوذ رطوبت به دست آورند. در این راستا استادان و کارشناسان استان گلستان و دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه اصفهان درصدد برون‌رفت از این دشواری برآمده‌اند.
عبدالمجید نورتقانی، مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس، درباره‌ی وضعیت و پایش رطوبت در این مجموعه‌ی میراث جهانی گفت: «دلیل اصلی دایر شدن داربست‌ها در اطراف گنبد کاووس به دلیل کنترل رطوبت گنبد رکن بود. پروپوزال طرح نیز بر اساس مطالعاتی که اساتید دانشگاه شهید بهشتی انجام داده بودند، تهیه شد. اینکه چه مداخله‌ای را می‌توان در گنبدکاووس انجام داد تا از یکسو آسیب‌هایی که بر اثر بند کشی‌های مرمت‌های گذشته در جبهه‌ی غربی به‌وجود آمده بود، رفع کنیم و از دیگرسو آسیب‌هایی که در آجرهای شکسته و آسیب دیده که شمار آن‌ها بسیار محدود است و از گذشته وجود داشت رفع شود، مد نظر استادان و کارشناسان قرار گرفت. این مسایل سبب شد تا رطوبت به بنا نفوذ کند. اکنون با توجه به شرایط موجود تاحدودی می‌دانیم که چه مطالعات و چه اقداماتی می‌توان برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در گنبدکاووس انجام داد و چه برنامه‌ای برای این مجموعه داریم و تا حدودی تکلیف‌مان مشخص است».
به گفته‌ی او، با توجه به آنکه پاییز کم‌بارانی را پشت سر گذاشته‌ایم، می‌توان گفت شرایط گنبدکاووس همانند گذشته است و به گونه‌ای وضعیت سازه پایدار است.
البته چندی پیش نیز در صفحه اینستاگرام پایگاه گنبد کاووس آمده بود: «پایش دما و رطوبت به جهت مقایسه آسیب‌های وارده در داخل و خارج بنای گنبد قابوس که از تیر ماه ۱۳۹۲ آغاز شده است. برای این منظور دستگاه دماسنج و رطوبت‌سنج در قسمت جنوبی داخل بنا نصب شده است. رطوبت نسبی در گنبدکاووس در پاییز و زمستان به حداکثر می‌رسد و در بهار به جز فروردین‌ماه و تابستان کمتر می‌شود با این وجود در تابستان به دلیل گرمای زیاد شرجی بودن هوا احساس می‌شود که این رطوبت بالا در فصل گرم بر دمای محسوس و شرایط آسایش دمایی تاثیر نامطلوبی می‌گذارد».
چالش‌های پیش‌رو
به گفته نورتقانی، با توجه به آنکه اندازه‌ی آجرهای ریشه‌دار در گنبد کاووس گوناگون است، در بخش تولید این آجرها برای جایگزین کردن آجرهای شکسته و آسیب دیده و اینکه چه نمونه‌هایی برداشته شود، بی‌گمان چالش‌هایی وجود خواهد داشت. باید سمپل این آجرها تولید شوند و و آزمایش‌هایی روی آن‌ها انجام گیرد. سپس می‌توان با نتایج به دست آمده، مرمت را بر روی گنبد رکن انجام داد. انجام این کار نیازمند هزینه و زمان درخور توجهی است که تاکنون بخشی از این هزینه‌ها برای تهیه طرح مرمت که شامل تولید سمپل‌های آجر و تولید قالب‌های این آجرهاست، تامین شده و چشم به راه تامین بخش دیگر این هزینه‌ها هستند تا بتوانند کار را آغاز کنند.
او افزود: «انتظار داریم با مرمت بنیادی که در گنبد رکن انجام می‌شود رطوبت به حداقل برسد. البته با توجه به آنکه با یک بنای آجری که آن هم در شمال کشور قرار دارد، مواجه هستیم نمی‌توان گفت تمام رطوبت موجود فقط به دلیل مشکلات موجود در بندکشی است چراکه رطوبت در بناهای آجری در شمال کشور چیزی دور از انتظار نیست».
سبب تیرگی بخش باختری گنبد کاووس
نورتقانی در ادامه به بخش تیره‌ای که در گنبدکاووس پدیدار شده است، اشاره کرد و گفت: «در آغاز تصورمان آن بود که این تیرگی به دلیل نفوذ رطوبت است اما با مشورت‌هایی که با برخی از کارشناسان گل سنگ‌شناسی داشتیم عنوان شد که بخشی از تیرگی که در پای بنا و در جبهه غربی دیده می‌شود، به دلیل فعالیت گلسنگ‌هاست که سبب تیره شدن این بخش‌ها شده است. هر چند بخشی از این تیرگی به دلیل رطوبت است اما بخش تازه‌ای از این تیرگی به دلیل گلسنگها است».
او در پاسخ به این پرسش که برای زدودن گلسنگها از مجموعه‌ی میراث جهانی گنبد کاووس چه برنامه‌هایی اندیشیده شده است، گفت: «در واقع می‌توان گفت گلسنگها فعالیت سطحی دارند و به مرور زمان می‌توانند نفوذ کنند و به بخشی از لایه‌ها آسیب بزنند. در مرحله نخست باید گونه‌های گلسنگ موجود در گنبد کاووس شناسایی و آسیب‌هایی که روی سنگ‌ها به وجود می‌آورند مورد بررسی قرار گیرند. سپس می‌توان وارد عمل شد».
زدودن بوته‌ها از گنبد
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد کاووس درباره‌ی زدودن درختچه‌هایی که روی گنبد رکن هر سال رویش پیدا می‌کنند نیز گفت: «پس از نصب داربست‌ها به صورت مرتب این درختچه‌ها تمیز می‌شوند. زدودن این درختچه‌ها به صورت دستی انجام می‌شود و همچنان داربست‌ها برای ادامه مطالعات طرح مرمت و زدودن بوته‌ها در اطراف گنبد کاووس باقی خواهند ماند».
او همچنین از درحال بررسی بودن استفاده از روش‌های نانو و نانو متریال خبر داد و گفت: «در نتایج اولیه به شناسایی چند نانو متریال برای استفاده در مجموعه گنبدکاووس دست پیدا کرده‌ایم که باید مورد آزمایش قرار گیرد و این امر زمان‌بر خواهد بود».
چگونگی بازدید گردشگران
او درباره‌ی وضعیت بازدید از مجموعه میراث جهانی گنبدکاووس گفت: «با توجه به شرایط فراگیری ویروس کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در صورتی که وضعیت استان قرمز نباشد و ستاد کرونا اجازه فعالیت مجموعه‌های گردشگری را بدهد، اجازه بازدید از محوطه بیرونی گنبد داده می‌شود با این وجود به شدت شاهد کاهش تعداد بازدیدکنندگان هستیم و می‌توان گفت بیش از ۷۰ درصد کاهش در تعداد بازدیدکنندگان را شاهد هستیم».
به گفته نورتقانی، هرچند امکان بازدید از محوطه بیرونی گنبدکاووس وجود دارد اما بنا بر صلاح‌دیدهای موجود به گمان بسیار به‌زودی از حضور بازدیدکنندگان در داخل مجموعه جلوگیری خواهد شد؛ چراکه از یکسو در داخل گنبد با محدوده اندکی روبه‌رو هستیم و از دیگرسو امکان ضدعفونی کردن داخل بنا وجود ندارد و ممکن است این کار به بنا آسیب برساند از این‌رو از ورود بازدیدکنندگان به داخل بنا گنبدکاووس جلوگیری خواهد شد.
