آغاز به ساخت یک کارخانه قند در حریم درجه یک سازه‌ی تاریخی ثبت جهانی چغازنبیل، تلخی را به کام دوستداران و مسوولان میراث فرهنگی نشانده است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، پُرآوازه‌ترین و بزرگ‌ترین زیگورات به‌جا مانده از دوران باستان، زیگورات چغازنبیل است، زیگورات‌ها در شمار باارزش‌ترین پرستشگاه‌ها هستند که شمار آنها به ۴۰ سازه در سراسر جهان هم نمی‌رسد. چغازنبیل یکی ازنام‌ورترین آنها در جهان است.
معبد چغازنبیل در ۴۰ کیلومتری جنوب خاوری شهر باستانی شوش، و ۳۵ کیلومتری باختری شهر باستانی شوشتر جای دارد. این سازه در سال ۱۹۷۹ (۱۳۴۸ خورشیدی) نخستین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و جامعه بین‌المللی برای آن ارزش بسیار و کم‌مانندی شناخت.
اما خبرهای چند روز گذشته در فضای مجازی و اعتراض برخی دوستداران میراث فرهنگی خوزستان، بیانگر خطری جدی بیخ گوش این بنای جهانی است؛ به گفته‌ی علاقمندان میراث فرهنگی، ساخت یک کارخانه قند آن هم در حریم درجه‌ی یک چغازنبیل، می‌تواند ضربه‌ی جبران ناپذیری به آبروی میراث فرهنگی در ایران در برابر یونسکو وارد کند.
میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی ثبت‌شده در سازمان جهانی یونسکو است که در فهرستی از سوی کمیته میراث جهانی این سازمان برگزیده شده‌اند. سایت‌هایی که در فهرست میراث جهانی جای می‌گیرند بر پایه‌ی کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی وابسته به تمام انسان‌های زمین، به دور از نژاد، مذهب و ملیت خاص، به شمار می‌روند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
خطر خروج چغازنبیل از ثبت جهانی
یک دوستدار میراث فرهنگی در این‌باره گفت: «اگر شوش به شهرت جهانی رسید تنها به خاطر جغرافیای طبیعی از جمله داشتن رودها، بیشه‌ها و دیگر داشته‌های محیط زیستی‌اش بود که تمدن‌های بزرگی در آن تشکیل شد. وجود محوطه باستانی در شوش، شهر باستانی دورانتاش و معبد زیگورات عیلامی چغازنبیل و شهر بزرگ اسلامی مگرنات و دیگر محوطه‌های باستانی باعث شهرت شوش در عرصه جهانی شده است. شوش تنها به این خاطر به شهرت رسیده نه به‌خاطر صنعت».
قاسم آل‌کثیر افزود: «متاسفانه با اقداماتی که نشان از مشکل در مدیریت دارد، باعث شده‌ایم عرصه‌های جهانی ما مورد تعرض و در خطر خروج از فهرست جهانی شوند».
وی ادامه داد: «امروزه برخی از بناهای تاریخی توسط افراد یا ارگان‌های مختلف تخریب یا مورد تعرض قرار می‌گیرند. همچنین حریم بناهای ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به سادگی مورد تجاوز قرار می‌گیرد. به طوری که برخی از بناهای ثبت شده کشورمان در فهرست میراث فرهنگی جهانی در خطر خروج از این فهرست قرار گرفته است».
این دوستدار میراث فرهنگی گفت: «بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ساخت یک کارخانه‌ی قند در مساحتی بالغ بر ۳۲۰ هکتار در حریم درجه یک و ۲ میراث جهانی شهر باستانی دورانتاش و زیگوراتِ چغازنبیل از برخی دستگاه‌های متولی مجوز گرفته گرچه تاکنون هیچ پروانه‌ای از سوی وزارت میراث فرهنگی و پایگاه جهانیِ زیگورات صادر نشده است».
وی گفت: «البته فرآیند ساخت کارخانه قند نزدیک به ۲ سال است که پیگیری می‌شود و از همان موقع دوستداران میراث فرهنگی نگرانی خود نسبت به تعرض به عرصه‌ی جهانی را هشدار می‌دادند. برپایه‌ی ضوابط پایگاه‌های جهانی ساخت هرگونه کارخانه و کارگاه‌های آلاینده‌ی محیط زیست ممنوع است. چگونه است که این واحد صنعتی استعلام از مراجع چندگانه از جمله اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خوزستان را ندارد اما اقدام به زیرسازی برای ساخت شرکت می‌کند؟ مسوولان و متولیان ناظر باید حساسیت بیشتری به این موضوع داشته باشند».
آل‌کثیر ادامه داد: «تا مدتی پیش ناظرانی همچون نمایندگان مجلس می‌گفتند چون سازمان میراث فرهنگی یک وزارتخانه نیست برای همین امکان پرسش و تذکر وجود ندارد. اما اکنون که این سازمان یک وزارتخانه شده است، می‌باید که همه نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی و حتا کشور نسبت به تعرضاتی که به عرصه‌های جهانی می‌شود حساسیت بیشتری به خرج دهند. متاسفانه وجود نفت باعث شده اولویت استان ما نفت و صنعت شود و کسی به چنین داشته‌هایی توجه نمی‌کند».
وی افزود: «البته میراث فرهنگی و پایگاه‌هایمان هم کارنامه ضعیفی در افزایش خودآگاهی افکار عمومی و به ویژه جوامع محلی نسبت به ارزش محوطه‌های باستانی داشته‌اند و رویدادهای ویژه‌ای در این مسیر از آنها ندیدیم».
این دوستدار میراث فرهنگی در ادامه افزود: «پایگاه جهانی زیگورات چغازنبیل هنوز نتوانسته میزان حساسیت به محوطه‌های باستانی را نه در میان افکار عمومی، نه جوامع محلی و نه مسوولان محلی و استانی بالا ببرد. اکنون تنها خبرهای بد از محوطه‌ها می‌شنویم. ماجرای چهارراه شوش که عرصه جهانی را تهدید می‌کند و بی‌توجهی به عرصه شهر مگرنات نمونه‌هایی از دیگر مشکلاتی است که پس از سال‌ها هنوز به سامان نرسیده است».
پیامدهای ناگوار تعرض به حریم
احمدرضا حسینی بروجنی، کارشناس ارشد بنا و میراث فرهنگی نیز در این باره گفت: «عرصه و حریم چغازنبیل در سال ۸۵ مصوب شده و در حریم درجه یک احداث هر گونه کارخانجات ممنوع اعلام شده است. ما هم مکلف هستیم ضوابط یک بنای تاریخی را آنگونه که اعلام شده رعایت کنیم».
حسینی بروجنی ادامه داد: «ضوابط عرصه و حریم چغازنبیل به طور کامل ابتدا به استانداری خوزستان و سپس از سوی استانداری خوزستان به تمامی دستگاه‌ها استان ابلاغ شده است».
وی با پافشاری بر ممنوعیت ساخت و ساز در حریم درجه یک بنای تاریخی، گفت: «با توجه به اینکه ضوابط عرصه و حریم ابلاغ شده یک نسخه از این ضوابط در اختیار یونسکو قرار دارد که در صورت سرپیچی از آن عواقب خوبی در انتظار بنا نخواهد بود».
این کارشناس ارشد میراث فرهنگی افزود: «در صورت تعرض به حریم چغازنبیل، یونسکو این اثر را در معرض خطر اعلام می‌کند و ممکن است به صورت دایمی یا موقت آن را از فهرست آثار ثبت جهانی خارج کند».
وی ادامه داد: «نکته دیگر اینکه زمین‌های اطراف چغازنبیل از جمله زمین‌های بکر و تپه ماهور هستند که از لحاظ طبیعی هم تسطیح آنها به محیط بکر خدشه وارد می‌کند».
بدون مجوز میراث فرهنگی، ساخت کارخانه شدنی نیست
بنا بر اعلام وزارت میراث فرهنگی درباره ی ضوابط حریم درجه یک بناهای تاریخی، هرگونه نوع ساخت و ساز و احداث بنا با کاربری غیرمسکونی در محدوده حریم ممنوع است و هر نوع اقدام و فعالیت عمرانی از بهسازی و نوسازی و احداث بنا و تعریض معابر در محدوده این حریم پس از تهیه طرح و تصویب آن از سوی سازمان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتبر و قابل اجرا خواهد بود.
علیرضا ملک‌زاده رییس اداره جهاد کشاورزی شوش گفت: «تاکنون اقدامی برای ساخت کارخانه قند در این محل انجام نشده و میراث فرهنگی جلوی کار آنها را گرفته است».
ملک‌زاده افزود: «آغاز به کار این کارخانه قند تنها زمانی ممکن خواهد بود که مجوزهای مختلفی که از دستگاه‌های مختلف از جمله اداره کل میراث فرهنگی، اداره کل محیط زیست، اداره کل راه و ترابری و مانند آن، صادر می‌شود، دریافت شود».
وی گفت: «اگر تنها یکی از دستگاه‌های مورد نظر با احداث کارخانه موافقت نکند به طور قطع مجوز کارخانه ابطال و ساخت کارخانه منتفی اعلام خواهد شد».
رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان شوش پافشاری کرد: «تا زمان دریافت تمامی مجوزها از دستگاه های مختلف نیز، مسوولان این کارخانه حق هیچ‌گونه فعالیتی در منطقه مذکور در ساخت کارخانه نخواهند داشت».
اکنون با توجه به شرایط پیش روی این بنای ثبت جهانی و با توجه به پیامدهایی که برای این اثر تاریخی در صورت تعرض به حریم وجود دارد، باید دید آیا دستگاه‌های ناظر بر روند ساخت کارخانه قند حاضر به زیرسوال رفتن وزارت میراث فرهنگی در برابر یونسکو و خروج این اثر از ثبت جهانی می‌شوند یا چاره‌ای دیگر می‌جویند؟
یک پاسخ
چه پافشاری دارن ک در نزدیکی چغازنبیل کارخانه بسازند؟! باید هرجور شده مسئله دار باشند؟!