عصارخانه صفوی آران و بیدگل و جای فیلمبرداری (:لوکیشن) یکی از مهم‌ترین آثار سینمای ایران، سال‌هاست بر اثر بی‌توجهی و فراموشی در آستانه‌ی تهدید و ویرانی قرار گرفته است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، بهرام بیضایی، نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان پُرآوازه‌ی ایرانی، در نمایشنامه و فیلم «مرگ یزدگرد» این رویداد تاریخی را در عصارخانهی آران و بیدگل و به زبان آسیابان، زن آسیابان و دخترشان بازگو و فیلمبرداری کرد. این سازه‌ی چهارصد ساله، به دوران صفوی بازمی‌گردد و به نام «عصارخانهی آران» شناخته می‌شود. این اثر در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ثبت شده و بنابراین افزون‌بر ارزش تاریخی، از این دید که محل فیلمبرداری یکی از فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران بوده نیز ارزشمند است و یک جاذبه گردشگری به شمار می‌آید.
در حالی که نام عصارخانهی آران با این اثر سینمای ایران گره خورده و این عنوان می‌تواند ظرفیتی برای بهره‌مندی بیشتر برای جذب گردشگران و یا به گونه‌ای استفاده از سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی شهر باشد؛ شوربختانه این پیوند از سوی بسیاری نادیده انگاشته می‌شود.
فرصتی برای پویایی گردشگری که از دست می‌رود
عصارخانهی آران به‌عنوان یک اثر تاریخی تنها جایی نیست که لوکیشن فیلم مهمی بوده است و بسیاری از آثار تاریخی لوکیشن فیلم بوده‌اند، اما آیا این پیوند برای یک اثر تاریخی کمتر شناخته شده در یکی از شهرستان‌های اصفهان که ظرفیت خوبی هم برای گردشگری دارد نمی‌تواند فرخنده و فرصتی برای حفظ و پویایی این اثر باشد؟! تامل‌برانگیز اینجاست که این پیوند برغم آنکه می‌توانست فرصتی برای شناخته‌تر شدن این اثر تاریخی در شهرستان آران و بیدگل باشد؛ آن‌چنان در پرده‌های فراموشی پنهان مانده که این عصارخانه را بیشتر به و انزوا کشانده است.
در همه‌ی سال‌هایی که عصارخانه آران می‌توانست به سبب آوازه‌ی فیلم «مرگ یزدگرد» معرفی بهتری برای بازدید همگانی داشته باشد، در بی‌خبری، بی‌توجهی و همچنین نبود بودجه‌های کافی، از انباشت آوارها و خاک‌ها پر شد؛ گرچه سه سال پیش میراث فرهنگی آران و بیدگل به مرمت اضطراری و تخلیه انباشت‌های آوار و خاک دست زد، اما کارشناسان می‌گویند شرایط برای عصارخانه چهارصد ساله آرانی می‌توانست بهتر از این باشد؛ اما این فرصت نادیده گرفته شده است.
بودجه ی اندکی که دردی از عصارخانه آران دوا نمی کند
به گفته‌ی محسن یونسی، پیمانکاری که برای اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل کار می‌کند، در سال‌های گذشته بودجه‌هایی برای رسیدگی به این آسیاب (عصارخانه آران) درنظر گرفته شده است اما همه چیز در اندازه‌ی رفع خطر بوده و همچنان هم این سازه در آستانه نابودی است.
یونسی گفت: «مرمتی که تاکنون برای این اثر انجام شده مرمت اضطراری و بیشتر رفع خطر بوده است. با این بودجه‌های اندک میراث هم فقط می‌توان رفع خطر کرد تا دستکم به همین شکل بماند و بیشتر از این تخریب نشود».
به گفته‌ی وی کارهای میراث بیشتر جهت استحکام‌بخشی پایه‌های سازه و سبک‌سازی بام بوده است اما برای مرمت کامل و اساسی باید چشم به راه بود تا بخش خصوصی با گرفتن کاربری مناسب کار را انجام بدهد.
یونسی افزود: «عصارخانهی آران تبدیل به زباله‌دانی شده بود و در آخرین مرمتی که زیر نظر من و در سال ۹۷ انجام شد نزدیک به ۱۷ یا ۱۸ تن نخاله خاک خالی شد. با این بودجه‌ای که رسید فقط توانستیم عصارخانه را تمیز و پایه‌های بنا را محکم و پشت‌بام را اصلاح کنیم تا دید بصری بهتری داشته باشد».
تخریب و ویرانی پیوسته ی میراث تاریخی کاشان
اما جابر تواضعی، نویسنده و منتقد سینمایی که کتاب «سر زدن به خانه پدری» را با موضوع نکوداشت بهرام بیضایی و بررسی زندگی و آثارش در انتشارات روشنگران منتشر کرد، با انتقاد از تهدید و تخریب پیوسته‌ی میراث فرهنگی کاشان گفت: «حتا اگر به میراث فرهنگی از منظر گردشگری و اقتصادی نگاه کنیم، وظیفه داریم جلوی غارت و ویرانی آن را به خصوص در کاشان بگیریم».
وی افزود: «”مرگ یزدگرد” که بیضایی در سال 1360 آن را بر اساس نمایشنامه‌ای از خودش جلو دوربین برد، هیچ وقت به نمایش عمومی در نیامد اما یکی از آثار بسیار مهم تاریخ سینمای ایران است و هیچ‌گاه نابود نمی‌شود برای همین حتی با یک نگاه حداقلی، عصارخانه محل فیلمبرداری این فیلم، فارغ از ارزش معماری و تاریخی‌اش دارای ارزش افزوده‌ای برای جذب گردشگر و درآمدزایی برای میراث، مالکان و مردم منطقه است».
این نویسنده و روزنامه‌نگار با اشاره به نمونه‌های همانند، افزود: «مکان استیجاری دکورهای سریال “مختارنامه” در احمدآباد مستوفی تهران، پس از پایان تولید با بی‌درایتی به صاحبانش برگشت و آن‌ها بعد از تقسیم سهم‌شان، علاوه بر گروه‌های فیلم‌سازی آن را برای عروسی هم اجاره می‌دهند. در حالی که این شهرک می‌توانست مثل شهرک سینمایی غزالی که زنده‌یاد علی حاتمی آن را برای “هزاردستان” ساخت و هنوز هم از آن استفاده می‌شود، به‌عنوان یک اثر ملی و جاذبه گردشگری بازدید عمومی داشته باشد».
هفته‌ای نیست که خبر بدی درباره‌ی میراث فرهنگی نشنویم
تواضعی با اشاره به عدم مدیریت درست و اصولی میراث فرهنگی منطقه و ساخت‌‌وساز غیر اصولی در کنار و حریم خانه‌های تاریخی کاشان گفت: «اصرار بر انجام چنین طرح‌هایی نشان می‌دهد که اولویت ما حفظ منافع صاحبان سرمایه است و نه حفظ هویت بومی و معماری منطقه. چرا کسی برای اتفاقاتی که در حریم خانه بروجردی‌ها می‌افتد پاسخگو نیست؟ دلیل ویرانی خانه تاریخی کنار بازار یا قطع مداوم و پیوسته درختان باغ فین که از یک دهه پیش آغاز شده چیست؟ چرا هفته‌ای نیست که خبر بدی درباره میراث فرهنگی نداشته باشیم؟».
این کنشگر فرهنگی با بازگویی نگرانی‌اش از بی‌توجهی و نادیده گرفتن توانایی‌های موجود، ادامه داد: «بیضایی که در نمایشنامه “میراث” به نابودی میراث معنوی و فرهنگی کشور نگاه منتقدانه‌ای دارد، در یادداشتی در “سر زدن به خانه پدری” می‌گوید که کاشان به دست ایلغارهای بازسازی و سازندگی و نوسازی و بساز و بفروش ویران شده است. این حرف او را می‌توان به کل میراث فرهنگی کشور تعمیم داد. اگر با همین روش پیش برویم، با دست خودمان علاوه بر سرمایه‌های اقتصادی، سرمایه‌های فرهنگی‌مان را هم به باد می‌دهیم و هویت‌مان را هم از دست خواهیم داد».
دست یاری عصارخانه آران به بخش خصوصی
مالکیت بخش بسیاری از عصارخانه آران، با عرصه ۷۰۰ متر و ۵۰۰ متر اعیانی، توسط خانواده حسینی عصاری آرانی به مالکیت میراث فرهنگی درآمده و نیم‌دانگ آن در اختیار اداره اوقاف است. سید حسین چاکری رییس اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل شرایط را برای این عصارخانه چندان دشوار هم نمی‌داند اما باور دارد که بخش خصوصی می‌تواند به کمک این اثر تاریخی بیاید یا با کاربری موزه عصاری و به نام موزه شهید حسینی آرانی، نام یکی از شهدای آران زنده نگه‌داشته شود.
چاکری درباره‌ی وضعیت کنونی این بنا گفت: «عصارخانه آران یکی از بناهای منحصر به فرد شهرستان آران و بیدگل است و اصالت معماری خودش را حفظ کرده است، بنا از وضعیت قابل قبولی برخوردار است و در شرایطی نیست که به تخریب و از بین رفتن ماهیت بنا منجر شود، گرچه در سال‌های گذشته مرمت و بازسازی شده ولی هنوز هم نیازمند اعتبارات برای مرمت کامل است».
وی با اشاره به کارهای اجرایی که تاکنون در این بنا انجام شده است، گفت: «وضعیت موجود بنا قابل قبول است اما به معنی این نیست که نیاز به مرمت نباشد. ما همیشه پیگیر اعتبارات برای مرمت کامل این عصارخانه هستیم».
عصارخانه به آسیاب‌های ویژه‌ای گفته می‌شود که در آن دانه‌های روغنی و گیاهی آسیاب و روغن‌گیری می‌شوند. گرچه این عصارخانه‌ها کاربری گذشته را از دست داده‌اند اما از آثار یگانه‌ی (:منحصربه‌فرد) ایران و به‌ویژه در شهرستان‌های اصفهان هستند.
2 پاسخ
زیرا هیچ کاشانی ای در جایگاه مسؤلین اداره ها و سازمان های کاشان نیست.
با درود، بدبختانه گمان کنم آن بزرگواری که این نوشتار را نوشته هرگز فیلم زشت و مزخرف “مرگ یزدگرد” را ندیده است. یزدگرد را در تاریخ ایران پادشاهی نجیب و درستکار می دانند که آرامگاه فرزندانش همچون پارس بانو و نیز چک چک زیارتگاه است ولی در فیلم یزدگرد اینگونه نشان داده می شود که یزدگرد سوم پس از پناه آوردن به خانه یک مرد آسیابان در اندیشه تجاوز جنسی به همسر و دختر بیمار او بوده است که بدست آسیابان کشته می شود و چنین تهمت و بهتانی در هیچ سند و منبع تاریخی نیآمده است. خواهش می کنم پیش از نوشتن در باره یک فیلم دستکم یک بار خود آن فیلم را به تماشا بنشینید و نگاه کنید. فیلم را میتوانید بگونه آنلاین و به رایگان در وبگاه های اینترنتی همچون آپارات ببینید تا به درستی گفته من پی ببرید.