دهمین اثر ثبت شده در سیاهه حافظه جهانی یونسکو در ایران، دست‌نوشته «جامع‌التواریخ» یا تاریخ رشیدی به نویسندگی فضل‌اله همدانی که در گنج‌خانه کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود برای نخستین بار به نمایش درآمد.
به گزارش تارنمای امرداد، مسعود نصرتی سرپرست گنج‌خانه جهانی گلستان در آیین نکوداشت کتاب جامع‌التواریخ در کاخ گلستان گفت: «کاخ گلستان دارای بخش‌های ارزشمندی مانند بخش اسناد و آلبوم‌خانه است. آلبوم‌خانه به تنهایی توانایی ثبت جهانی را دارد؛ در بخش گنجینه‌ی دست‌نوشته‌های (:نسخه‌های) خطی 400 دست‌نوشته مانند جامع‌التواریخ، خمسه نظامی و شاهنامه بایسنقری نگه‌داری می‌شود که هر کدام به‌عنوان آفرینه‌های (:آثار) یگانه و شاهکار جهانی هستند. امیدوارم در آینده نزدیک آفرینه بسیار برازنده و زیبای «هزارویک‌شب» نیز ثبت جهانی شود.»
کاخ گلستان هم گنج است و هم گنجینه
سخنران دیگر این آیین اشرف بروجردی مشاور رییس جمهوری و فرنشین سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران آرمان ثبت جهانی آفرینه‌های بی‌مانند را … دانست و گفت: «کتاب گرانبار «جامع‌التواریخ» که در پاییز سال جاری در سیاهه حافظه جهانی ثبت شد دست‌نوشته‌ای است که در کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود جایی که دارای گنجینه‌ی آفرینه‌های سترگ و گران‌سنگ فرهنگ، ادب و هنر است و می‌توان گفت کاخ گلستان هم گنج است و هم گنجینه.»
وی درباره رویکرد کمیته ملی حافظه جهانی ایران گفت: «میراث فرهنگی و به‌ویژه میراث مستند گویاترین و پذیرفته‌ترین سفیران فرهنگ ایرانی است. یونسکو با سه آرمان به‌یاد آوردن، در دسترس بودن و در پیوند گذاشتن با یکدیگر، میراث دیداری و شنیداری را به ثبت می‌رساند.
میراث مستند پدید آمده‌است تا پراکنش یابد و در دسترس همگان قرار گیرد، آشکار است که در بند (:حبس) کردن گنجینه‌های فرهنگی وارون ذات انسان است.»
فرنشین سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از چگونگی ثبت میراث مستند در یونسکو گفت: «حافظه جهانی در یونسکو به دنبال رویدادها و آسیب‌هایی که میراث مستند را تهدید می‌کرد، بنیاد نهاده شد که پاسخ به نیازهای هازمان جهانی برای پاسداری و در دسترس گذاشتن میراث مستند است و به‌راستی که بهره (:سهم) ایران در ساخت و پیشرفت میراث اندیشه‌ای جهان بیش از ده آفرینه‌ای است که در حافظه جهانی ثبت شده‌است.
پنج اثر در سیاهه منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه و بیش از 5 آفرینه در سیاهه ملی ثبت شده‌است.»
بروجردی افزود: «چند روز پیش که دکتر جلالی لوح اصلی ثبت شده «جامع‌التواریخ» را آورد، پافشاری کرد با ریزبینی همه اصول یاد شده در آیین نامه یونسکو درباره ثبت یک اثر جهانی رعایت شود تا دچار مشکل نشویم.
هنگامی که یک آفرینه جهانی برای ثبت پیشنهاد می‌شود باید مانند شاهنامه، التفهیم، کلیات سعدی و ده‌ها آفرینه دیگر دارای ویژگی‌های یگانه در جهان باشد و اگر برای ثبت منطقه‌ای پیشنهاد می‌شود باید مانند وندیداد، فیلم جان مرجان و… دارای ارزش و پذیرش منطقه‌ای باشد.»
وی در پایان سخنانش گفت: « ثبت میراث مشترک با همکاری دیگر کشورها سود بسیاری دارد و بهانه‌ای برای گفت‌وگو، نوآوری، دوستی و صلح در جهان است و ایران تا کنون چندین آزموده در این موضوع داشته‌است مانند «کتاب المسالک و ممالک» به نویسندگی «اصطخری» که همراه (:مشترک) با آلمان ثبت شد و یا اسناد «کربلا» که برآیند همکاری ایران و عراق بود.»
اوج توسعه و روند جهانی شدن، به‌شتاب خرده فرهنگ‌ها را از بین می‌برد
فرهاد نظری فرنشین دفتر آثار و حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی، برنامه‌های ثبتی در یونسکو را گونه‌ای پاسخ به مسایل موجود در جهان خواند و افزود: «سال گذشته میلادی دفتر یونسکو در پاریس پیش‌نویس پیمان‌نامه‌ای بسیار ارزشمند در زمینه فرهنگی را به شورای امنیت داد که در 26 مارچ هم پذیرفته شد و شوربختانه در کشور ما پراکنشی نداشت.
برنامه این بود که از شورای امنیت خواسته‌شد با توجه به ویران‌گری‌هایی که گروه‌های تروریستی مانند داعش، بوکوحرام و طالبان نسبت به میراث فرهنگی بشری انجام می‌دادند پروانه بایسته (:لازم) برای پاسداری و پشتیبانی را داشته‌باشند.»
وی در ادامه بیان کرد: «در پیشگفتار کنوانسیون‌ها از جمله «گوناگونی در فرهنگ‌ها» که واپسین‌ش سال 1383 خورشیدی نوشته شد و شوربختانه ما هنوز هموند آن نیستیم، انگیزه شکل‌گیری چنین کنوانسیون نوشته شده و به آسیب‌شناسی آن نیز پرداخته‌است.
در کنوانسیونِ گوناگونی در فرهنگ‌ها گفته شده اوج توسعه و روند جهانی شدن، به‌شتاب خرده فرهنگ‌ها را از بین می‌برد و بایستی هازمان جهانی در اندیشه پاسداری از آن‌ها باشد زیرا بررسی دانشی شده گوناگونی فرهنگ‌ها انگیزه‌ای برای گفتمان‌ها است و نبود گفت‌وگو نخست کرختی و سپس بی‌انگیزگی برای زندگی در جهان را به‌دنبال دارد.
اگر گفتمانی صورت نگیرد به صلح نمی‌توان رسید و به دنبال آن نوآوری هم وجود ندارد.»
پس از یورش مغولان به ایران، مردی از جنس دانش به‌پا خواست
دکتر محمد حسن سمسار کارشناس آثار هنری و نسخ خطی وزارت فرهنگ و هنر سخنان خود را با دو بیت درباره ستاشی پروردگار آغاز کرد: « ای همه هستی زتو پیدا شده / خاک ضعیف از تو توانا شده
آن تغییر نپذیرد تویی / وان‌که نمیرد و نمردست تویی
این چکامه را گفتم زیرا چند صد سال پیش درباره ستایش خداوند سروده شده و امروز ما به روانی و زبان روز با آن روبه‌رو می‌شویم که نشان از جاودانگی فرهنگ این سرزمین است.
پدید آورنده کتاب جامع‌التواریخ تنها شیخ فضل‌اله نیست بلکه شیوه‌ای تاریخ‌نگاری است که دست‌کم پنجاه دانشمند زیر پوشش وی گرد آمده بودند. ربع رشیدی شهرک دانشی که در آذربایجان پدید آورد دانشمندان، هنرمندان، تاریخ‌نگاران را فراخواند و افزون بر پشتیبانی، ابزار کار آنان را فراهم کرد تا یک آفرینه جهانی را آماده کنند.
وقف‌نامه ربع رشیدی کتابی سترگ و سرشار از دانش‌ها است. زمانی‌که یک مکانی با نام ربع رشیدی می‌تواند وقف‌نامه‌ای به آن شکوه و بزرگی داشته باشد تا امروز در جهان پذیرفته شود، آشکار است که این شهرک فرهنگی در روزگار خودش ارزش بسیاری داشته‌است. ما از روزگاری سخن می‌گوییم که صنعت، پیشرفت و پیوند با کشورهای بیگانه مانند امروز وجود نداشته است. بنابراین خدمات ایرانی آن روزگار برای جهان خدماتی نیست که بتوان با اندازه‌ها و متر امروز سنجید.»
وی درباره خواجه رشیدالدین فضل‌اله گفت: «پس از یورش مغول، کسانی که در شهر ری حتا گربه‌ها و سگ‌ها را کشتند و هیچ جنبنده‌ای را زنده نگذاشتند و سرتاسرکشو را به ویرانی کشیدند بار دیگر مردم ایران از جا برمی‌خیزند؛ شخصی از جنس دانش به‌نام «ربع رشیدی» پدید آمد و برآیند کارهایش مانند «جامع‌التواریخ» برای ایرانی‌ها در جهان سربلندی به‌بار می‌آورد اگرچه پس از آن همه نیکی‌هایش قربانی یک قدرت‌طلبی و جاه‌طلبی شده و با بی‌رحمی بسیار کشته شد ولی این نشان می‌دهد فرهنگ ایرانی جاودانه است اگرچه سوزانده شود.»
دست‌نوشته کتاب جامع التواریخ کاخ گلستان کهن‌ترین نمونه این کتاب نیست
دست‌نوشته کتاب جامع التواریخ کاخ گلستان کهن‌ترین نمونه این کتاب نیست ولی از دیدگاه نگارگری و کتاب‌آرایی در مکتب هند و ایرانی، کهن‌ترین دست‌نوشته است. کتاب تاریخ رشیدی کاخ گلستان در اندازه سلطانی بزرگ و به اندازه‌های ۲۹×۳۹سانتیمتر با خط «نستعلیق نیم دو دانگ» و روی کاغذ کشمیری و در ۳۰۵ رویه نوشته شده‌است.
این دست‌نوشته ۹۸ نگاره آب‌ورنگ کار نگارگران وطراحان گوناگون و دو سرلوح مذهب زرنشان دارد که در زیر هر رویه نام نقاش و طراح آن نوشته شده است.
این کتاب دارای پوشینه‌ای نفیسی است که روی آن ضربی زرپوش با نگاره درخت، گل و جانوران گوناگون است و نخستین دوره کامل تاریخ و جغرافیای آسیا است که با بهره‌گیری از ابزار و منابعی نوشته‌شده که تا آن زمان در دسترش کسی قرار نگرفته بود.
موضوعات نگارگری شده این کتاب «جغتای که بر تخت نشسته»، «ملاقات چنگیز با برخی پادشاهان»، «محاصره برخی ازشهرها و جنگ‌های رخ داده در آن‌ها»، «نیایش‌ها در صحنه جنگ که در پیشگاه آفتاب است»، «شاهزاده‌های گوناگون و جشن‌هایی که به بهانه‌های گوناگون در فضای باز برگزار می‌کنند»، «ستاره‌شناسان ایرانی که در حال رصد هستند» و «برگزاری جشن به دستور پادشاه مغول به بهانه گشایش توران و رم» نام برد.
بمونه‌های دیگری از این دست‌نوشته را در کتابخانه «ادمبورگ» در آلمان و یکی از کتابخانه‌های لندن نگه‌داری می‌شوند.
مسعود نصرتی سرپرست گنج‌خانه جهانی گلستان
اشرف بروجردی مشاور رییس جمهوری و فرنشین سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
فرهاد نظری فرنشین دفتر آثار و حفظ و احیا میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی
دکتر محمد حسن سمسار کارشناس آثار هنری و نسخ خطی وزارت فرهنگ و هنر
محمد حسن طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور
جمشید کیانفر، نویسنده و نسخه‌شناس
فرتور از مارال آریایی است.
0114
یک پاسخ
در این گیرودار و اوضاع تلاشتان ستودنیست چرا که مرتب باید مواظب بود که به بال قبای مترسک متحرکی بر نخورد .