امروز فرخ روز وهمن امشاسپند از ماه دی سال 3758 زرتشتی، نَبُر روز پرهیز از خوردن گوشت، چهارشنبه 26 آذرماه 1399 خورشیدی، 16 دسامبر 2020 میلادی
مولانا جلال الدين محمد صوفی بزرگ و سراینده‌ی مثنوی 26 آذرماه 654 خورشیدی (17 دسامبر 1273 میلادی) در قونيه تركيه امروز درگذشت.
مولانا جلال الدین محمد متخلّص به مولوی که بیش از 26 هزار شعر عرفانی سروده است به سال 586 خورشیدی (سی‌ام سپتامبر 1207 میلادی برابر با هشتم مهرماه) در بلخ خراسان یکی از کانون‌های بزرگ فرهنگ و ادبیات فارسی و تمدن ایرانی زاده شد. مثنوی، گستره‌ی اندیشه و صفای مولانا را بازتاب می‌سازد. جلال‌الدین محمدبلخی نامور به مولوی و مولانا و رومی، از نامی‌ترین سرایندگان پارسی‌گوی است که با فرانام‌های «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده می‌شد. در سده‌های پس از آن «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفته است. «خاموش» و «خَموش» و «خامُش» همچنین «شمس» و «شمس تبریزی» تخلص‌هایی‌ست که از سروده‌های او به دست می‌آید.
در زمان سرودن آثارش همچون مثنوی در قونیه در دیار روم شرقی آن روزگاران می‌زیست. مولانا از این رو به رومی نامور است که مدتی و واپسین روزهای خود را در قونیه، در آن زمان در قلمرو روم شرقی (دولت قسطنطنیه)، زندگی کرد. اگر چه كارهاى هنرى فرهنگى هميشه جهانى است و با این كه آثار جلال‌الدين بلخى به زبان فارسى سروده شده، اما مردم عثمانى ديروز و تركيه امروز، او را از خود مى‌دانند. مولانا با همه اندیشه‌ها سازگار بود. دومین اثر بزرگ مولوى «دیوان کبیر» نامور به دیوان غزلیات شمس تبریزى است، زیرا مولوى به‌جاى نام یا تخلص خود در پایان بیشتر غزل‌هاى خود نام مرادش شمس‌الدین تبریزى را آورده است.
بیشتر اشعار مولوی با زبان پارسی به رشته نگارش درآمده است. پنجاه بیت از مجموعه سروده‌های وی به زبان‌های ترکی و چند بیت نیز به زبان یونانی که در قونیه گسترش داشته به رشته‌ی نظم کشیده شده است.
آثار مولانا افزون‌بر سرزمین‌های پارسی‌گوی تاثیر بسیاری در هند و پاکستان و ترکیه و آسیای میانه گذاشته است. سروده‌هایش تاثیر شایگانی در ادب و فرهنگ ترکی نیز داشته است. درستی این گفته آن است که بیشتر جانشینان او که در طریق مولویه سلوک می‌کردند، از شهر قونیه برخاسته بودند. آرامگاه وی نیز در قونیه، گردهم آورنده‌ی اهل دل به شمار می‌آید.
مولانا، پس از مدت‌ها بیماری در ۶۸ سالگی درگذشت. در آن روز سیل پرخروش مردم، پیر و جوان، با هر دین و آیین همگی در این اندوه گرد آمدند. ۴۰ شبانه‌روز این سوگ بر پا بود:
بعد چل روز سوی خانه شدند
همه مشغول این فسانه شدند
روز و شب بود گفتشان همه این
که شد آن گنج زیر خاک دفین
سرش سبز بادا ، منش ارجمند
منش بر گذشته ز چرخ بلند
«من» در ادب پارسی به چم منش و روان و دل به کار مى رود.
وهمن یا وهومن دو بخشی است یعنی «وهو» به چم نیک و خوب و «منه» از بن «من» بمعنای اندیشیدن شناختن و فهمیدن است هر دو بخش یعنی اندیشه نیک است بهمن از فروزه‌های اهورا مزدا است در جهان مینوی نماینده‌ی اندیشه نیک. بهمن در اوستا وهومنه خوانده می‌شود.
استاد فرزانه فردوسی بزرگ می‌سراید:
سرش سبز بادا ، منش ارجمند
منش بر گذشته ز چرخ بلند
نخستین آفریده‌‌ی اهورامزد هست و یکی از مهین ایزدان مزدیسنای هست .
در جهان مینویی نماد پاکى اندیشه و خرد و دانایی خداوندگار هست.
آدمی را به خرد و اندیشه کردن و دانایی بهره مى‌بخشد و آدمی را به پروردگار هستی نزدیک مى‌سازد .
وهمن همان بزرگ امشاسپند و ایزد بزرگ هست که در خواب روان اشو زرتشت سپنتمان را به پیشگاه اهورامزدا رهنمون کرد .
ایزد وهومنه به آدمی سخن نیک و گفتار برتر آموزش مى‌دهد و آدمی را از ژاژگویی و هرزه‌گویی باز مى‌دارد.
اندیشه‌ی نیک و منش نیک اهورایی و نخستین امشاسپند و پرستار جانوران هست . نخستین روز نبر در ماه زرتشتی هست و در این روز خوردن گوشت پرهیز مى‌دارند . با ایزد ماه ، گوش، و رام روز هم کار هستند.
اندیشه‌ی نیک، اندیشه‌ای است که مردمان سراسر جهان را به‌سوی اشا سو می‌دهد و اندیشه بد اندیشه‌ای است که مردمان را به فریب و کژ راهی انداخته و آنها را از اشا دور می‌سازد. در گات‌ها سناریوی آزاد اندیشی و دموکراسی اجتماعی به‌روشنی به‌چشم می‌خورد. وهومن به اندازه‌ای در آیین مزدیسنی مهم است که گفته می‌شود آن زندگی بهترین زندگی به‌شمار می‌آید و تنها از راه اشا می‌توان به آن رسید. واژه‌ی وهومن در گات‌ها ۱۲۷ بار آمده است.
زرتشت با نیروی خرد و بکارگیری اندیشه‌ی نیک به شناخت خداوند دست یافت. اندیشه نیک یا خرد مقدس یا بهمن نمادی از گوهر خرد اهورا مزدا است که خود سرچشمه خرد است.
