بخش عمده‌ی محتوای «جشن‌ها و آداب و رسوم» با چیدن سفره‌های آیینی، توضیح و تصویر و نیز مانکن افراد با لباس‌های سنتی-دینی به نمایش گذاشته می‌شود. پیام عمومی این بخش برپایه‌ی متن‌های ارایه شده تاکید بر شادی، گردهمایی، سادگی و دادودهش است. بخش جشن‌ها و آداب و رسوم را می‌توان به دو زیرگروه بخش‌بندی کرد:
1- «جشن‌های ماهیانه، سالیانه و فصلی» که شامل جشن‌های مهم ماهیانه مانند فروردینگان، مهرگان، تیرگان و اسفندگان؛ سالیانه مانند نوروز و جشن سده و جشن‌های فصلی شامل شش چَهره گهنبار هستند. در این بخش چیدن سفره‌های در پیوند با هر جشن و برشمردن ویژگی خاص آن جشن مورد توجه است. ویژگی که به دلیل قدمت این جشن‌ها معمولا هرکدام با چندین روایت اسطوره‌ایی، دینی و تاریخی در پیوند است. به‌گونه‌ای بسیار خلاصه در مورد جشن فروردینگان پیوند آن با «یاد درگذشتگان و نیاکان»، در مورد جشن تیرگان پیوند آن با باران و افزون برآن داستان «آرش»، جشن مهرگان پیوند آن با ایزد مهر و خویشکاری این ایزد در مورد «عهدوپیمان» و نیز پیوند آن با «اعتدال پاییزی» و همین‌طور اسطوره «ضحاک و پیروزی کاوه آهنگر و فریدون بر او»، جشن اسفندگان پیوند آن با «بزرگداشت زمین»، «زایش» و به ویژه بزرگداشت «روز بانوان» مورد تاکید قرار می‌گیرد. در مورد جشن‌های سالیانه، طبیعتا در مورد نوروز کوشیده می‌شود که به عنوان مهم‌ترین جشن دینی-ملی جنبه‌های گوناگون آن از آیین پایان سال تا گاهشماری به تصویر کشیده شود. سفره‌ی این جشن شاید سخت‌ترین بخش باشد که بین هفت «سین»، هفت «شین» و «سفره سنتی-دینی معمول زرتشتی»، معمولا سفره «هفت سین» چیده می‌شود. جشن سده نیز با روایت داستان «پیدایش آتش» و آتش‌افروزی به این مناسبت جایگاه مهم خود را در بین جشن‌ها دارد. در مورد جشن‌هایی که به جشن‌های فصلی شناخته شده‌اند، شش چهره گهنبار در پیوند با داستان آفرینش برمبنای متن‌های پهلوی و نیز زندگی کشاورزی و فصل‌های برداشت محصول شناسانده می‌شوند.
2- «آداب و رسوم» در پیوند با زندگی فرد زرتشتی بخش عمده این بخش است و در آن از آیین سدره‌پوشی تا ازدواج و سرانجام آیین در پیوند با مرگ توضیح داده می‌شوند. در این بخش بیشتر سفره در پیوند با هر کدام از این آیین‌ها چیده شده‌اند و هرکدام از آنها با توضیح کوتاهی درباره آن همراه است. بخش عمده «آداب و رسوم» به نمایش گذاشته شده در این موزه‌ها و نمایشگاه‌ها بازتاب روش‌های زرتشتیان ایران و با توجه به بازنگری‌هایی است که در دوران هم روزگار (:معاصر) در باره‌ی این آداب و رسوم رخ داده است. این بخش، از این نظر بسیار مهم است که «تداوم و دگرگونی» را در این بخش از این دین و فرهنگ نیز به خوبی نشان می‌دهد. از جمله مفاهیمی که در مورد آداب و رسوم مورد تاکید قرار می‌گیرند «گزینش دین از سوی فرد هنگام رسیدن به سنی نسبتا مشخص و گذراندن برخی آموزش‌ها» (آیین سدره پوشی)، «سادگی نسبی آیین ازدواج» و همین‌طور «سادگی نسبی آیین در پیوند با مرگ و نیز خودداری از سوگواری به این مناسبت» هستند.
محتوای «تاریخ و جامعه» بخش دیگری است که می‌توان بیشتر در موزه‌ها و نمایشگاه‌ها ردیابی کرد. بسیار خلاصه این بخش را می‌توان بازتاب نگاه این جامعه به «تاریخ و جامعه» خود نامید. این محتوا را می توان به دو بخش تقسیم کرد:
1- «تاریخ و جامعه تا دوران پیش از پایان دوره ساسانی» بخش گسترده‌ایی از این بخش را در برمی‌گیرد. مرکز توجه در این بخش را می‌توان «کورش بزرگ» و نیز «بناها و معماری و آثار و اشیا باستانی» به جای مانده از آن دوران در نظر گرفت. در این زمینه بر «استوانه کورش» و نیز روایت‌هایی که درباره‌ی شیوه‌ی فرمانروایی او بازگو شده است، تاکید می‌شود. به همین ترتیب نگاره‌های مجموعه «آثار معماری و باستانی» به‌جا مانده از دوران پیش از پایان دوره ساسانی که نشان از بزرگی و شکوه آن دوران دارد، نیز تزیین‌کننده این بخش هستند. در این بخش طبیعتا به نشیب‌های این دوران کمتر پرداخته می‌شود.
2- «تاریخ و جامعه در دوران معاصر» محتوای دیگری است که در این بخش به آن پرداخته می‌شود. در این بخش بیشتر به پایان دوران قاجار و پس از آن که ایران نخستین گام‌ها را در راه قانونمداری، نوین شدن و دگرگونی برداشت، پرداخته شده است. دورانی که برای زرتشتیان فرصتی شد که بتوانند به سرعت با وضعیت جدید خود را سازگار کنند و همراه با دیگر هم‌میهنان خود در آبادانی و سازندگی کشور خود بکوشند. در این راه به‌ویژه از همیاری و پشتیبانی همکیشان پارسی خود که در هند زندگی می‌کردند نیز استفاده کردند و به این ترتیب بسیاری از نخستین آموزشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز دیگر عام‌المنفعه را بنیاد گذاشتند. بیشتر این بخش در موزه‌ها و نمایشگاه‌ها با نگاره‌های «فرزانگان زرتشتی» و نیز نگاره‌ها و تاریخچه مراکزی که بنیاد نهاده شده‌اند، بازسازی می‌شود.
بخش در پیوند با «تاریخ و جامعه» شاید بتوان به دو محتوای دیگر که در بیشتر این موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به نمایش گذاشته می‌شوند نیز اشاره کرد:
1- محتوای نخست را می‌توان تا حدود زیادی بیان‌کننده وضعیت زرتشتیان در بین فاصله‌ی تاریخی «پس از پایان دوره ساسانی» تا «دوران معاصر» نامید. دوران تاریخی که به‌طور بسیار اندکی در این موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به آن پرداخته شده است و شاید تنها بازتاب این دوران را بتوان در به نمایش گذاشتن تصویر و روایت زیارتگاه‌های نامور به «پیر» در پیرامون یزد ردیابی کرد. بازگفت‌هایی که میان تاریخ و استوره «جنگ»، «شکست»، «کشتار» و «گریز و پناه بردن» را شرح می‌دهند.
2- محتوای دیگر را باید در پیوند با دوران هم روزگار در نظر گرفت و نقشی که زرتشتیان در دوران جنگ ایفا کردند. محتوایی که با تصویر و گرامیداشت یاد «جانباختگان جنگ» بازخوانی می‌شود. زرتشتیان در این بخش به درستی می‌کوشند که نه تنها تعهد خود را بر آبادانی و سازندگی کشورشان در زمانی که زمینه‌های آن فراهم باشد، ادا کنند بلکه دفاع از میهن‌شان را هنگامی که بایسته باشد، نشان دهند.
کوشیده شد که بسیار خلاصه در آغاز «موزه‌ها و نمایشگاه‌های زرتشتی» شناسانده شوند و پس از آن به مهم‌ترین «محتواهایی» که در این مکان‌ها به روش‌های گوناگون به نمایش گذاشته شده‌اند، پرداخته شود. هرچند که شوربختانه، با آغاز و پایداری همه‌گیری که به تازگی رخ داده، این «موزه‌ها و نمایشگاه‌ها» به حالت تعطیل در آمده‌اند، اما باید امیدوار بود که با برطرف شدن این وضعیت همه چیز به وضعیت عادی برگردد و بتوانیم دوباره از این «موزه‌ها و نمایشگاه‌ها» مانند گذشته بازدید کنیم و بخشی از گوناگونی فرهنگی و دینی ایران را در این مکان‌ها به نمایش بگذاریم.
*بهمن مرادیان، مرکز پژوهشی بندهش: زبان‌های ایرانی، پژوهش‌های زرتشتی
گزینش فرتورها ار بهمن مرادیان است .
4090
