محله‌های تاریخی تهران (79)

دریان نو؛ ایده‌هایی نو برای ساخت محله‌ای در باختر پایتخت

خبرنگار امرداد: سپینود جم
1399-12-27
16:00

از روستایی در آذریابجان شرقی تا زمین‌هایی خالی در باختر شهر تهران، راهی بود که باید کارآفرین آینده‌نگری می‌پیمود تا سازه‌هایی در تهرانِ دهه‌ها پیش شکل بگیرد و آنجا را «محله‌ی دریان نو» نام‌گذاری کنند. اکنون ساخت‌وسازهای دریان نو، در کنار محله‌های تهران ویلا و شهرآرا، جایی دل‌خواه برای زندگی است. تاریخچه‌ی شکل‌گیری آن سه محله، پیوستگی بسیاری با هم دارد و همه از اندیشه ی آفرینش‌گر همان کسی پدید آمده است که باید کار او را باریک‌بینانه‌تر شناخت.‌
محله‌ی دریان نو از شمال به خیابان ستارخان می‌رسد. ستارخان خیابانی زیبا و دل‌انگیز است که از میدان توحید (میدان کِندی پیشین) تا فلکه‌ی دوم صادقیه (آریاشهر) ادامه دارد و چندین محله در دوسوی آن دیده می‌شود. سمت جنوب دریان نو به بزرگراه یادگار امام و خاور آن به خیابان شادمهر (شادمان) می‌رسد.

اندیشه‌ی پی افکندن سازه‌هایی مسکونی در باختر پایتخت
نام محله‌ی دریان نو با کسی پیوند دارد که در دهه‌ی سی خورشیدی از روستایی به نام دریان، در آذربایجان شرقی، راهی تهران شد. او مهدی ابراهیمی دریانی نام داشت و با سرمایه‌ای که در اختیارش بود می‌خواست شرکتی برای آپارتمان‌سازی بنیان‌گذاری کند. دریانی شرکت ساختمانی شهرآرا را تاسیس کرد و به همراه دیگر همشهری‌هایش که آن‌ها نیز همگی از خانواده‌ی دریانی بودند، محله‌ی نوساز شهرآرا را شکل داد.
دریانی فکر اقتصادی داشت. هر چند کارش را با تجارت چای آغاز کرده بود اما اندیشه‌های بلندپروازانه‌اش او را به سوی کارهایی مهم‌تر می‌بُرد. آن کار می‌توانست از زمین‌های شمال طرشت آغاز شود که هنوز با محله‌های پایتخت فاصله داشت و خالی از سکنه بود. بدین‌گونه او در سال 1335 خورشیدی، زمین‌های جمشیدآباد و طرشت را خریداری کرد. پس از ساخت آپارتمان‌های شهرآرا، به همراه شریک‌هایش تصمیم گرفت برای اسکان خانواده‌های خود و دیگر همشهریانش محله‌ای خصوصی نیز بسازد. تنها دو سال پس از آن بود که با کشیدن دو رشته کاریز از فرح‌زاد، میدان و خیابانی در امتداد آن ساخته شد و نام آنجا را به یاد روستای زادگاه‌شان، دریان نو گذاشتند. هر چند هنوز برای تبدیل شدن ساختمان‌های خانواده‌ی دریانی‌ها به محله‌ای آباد، کارهای بسیاری پیش‌رو بود که باید انجام می‌گرفت. آن کارها در برابر سخت‌کوشی دریانی‌ها آسان و دست‌یافتنی به گمان می‌رسید.
مهدی دریانی برای هموار کردن ایده‌های خود طرحی برای ساخت آپارتمان‌هایی 55 متری در زمین‌هایش، به دولت پیشنهاد کرد. پس از آنکه طرح او تصویب شد، بی‌درنگ دست به ساخت و برآوردن آن‌ها زد.
آن‌هایی که در محله‌ی دریان نو سکنا گزیدند همگی از خانواده‌ی دریانی بودند. سپس‌تر شمار بسیاری از آذری زبان‌ها زمین‌های آنجا را خریداری کردند و دست به خانه‌سازی زدند. چیزی زمان نبرد که یزدی‌ها نیز راهی این محله‌ی نوساز پایتخت شدند و محله‌ای را رونق دادند که ساکنانش در آغاز برای خرید نیازمندی‌های خود ناگزیر بودند به محله‌ی همسایه‌شان، شهرآرا بروند. برای دسترسی آسان‌تر آن‌ها به شهرآرا، خط اتوبوسی از دریان نو تا آنجا کشیده شده بود.
پیش از ساخت محله دریان نو آنچه در آنجا دیده می‌شد زمین‌هایی بیایانی و بی بَر بود. تنها از نیمه‌ی دوم دهه‌ی سی خورشیدی بود که ساخت‌وسازها شکل گرفت و خانه‌هایی ساخته شد که اکنون از آن‌ها جز چندتایی چیزی به‌جا نمانده است و همگی جای خود را به آپارتمان‌های نوساز داده‌اند.
یکی از خانه‌های آغازین دریان نو که هنوز در برابر آپارتمان‌سازی پایداری کرده است، از آنِ یکی از بانیان محله است. او حسین دریانی نام دارد و همان کسی است که به همراه پسر عمویش مهدی دریانی و دوستان دیگرشان پایه گذار محله‌ی دریان نو شدند. خانه‌ی او با درختان میوه و کاریزی در میان آن، هنوز سرپا است. در سال 1393، رییس شورای شهر آن زمانِ تهران از حسین دریانی که 92 سالگی‌اش را سپری می‌کرد و خانه‌ی قدیمی او دیدن کرد و بدین‌سان از کوشش او برای بنیان گذاری محله و نگهداری یکی از خانه‌های دیرینه‌ی آن قدرشناسی شد.
کاریزی که در میان خانه‌ی دریانی دیده می‌شود از محله‌ی فرح‌زاد سرچشمه می‌گیرد و همان است که درختان دریان نو را آبیاری می‌کرد و در آبادانی محله نقش بسیاری داشت.
شکل‌گیری پایانی محله‌ی دریان نو تا سال 1348 خورشیدی ادامه یافت. در آن فاصله‌ی زمانی خیابان‌های بهبودی و شادمهر نیز ساخته شد و با آسفالت شدن خیابان ستارخان، دریان نو و محله‌های پیرامونش رونق بیش‌تر گرفت و پُررفت‌وآمد شد. در مرز خاوری محله رودی به نام قلقلی دیده می‌شد. در دهه‌ی شصت آن رود را پوشاندند و خیابانی بر روی آن ساخته شد که به نام حبیب‌الهی که (حبیب‌الله) شناخته می‌شود. هنوز هم رودخانه در زیر خیابان جریان دارد و تا نهر فیروزآباد در محله‌ی جی ادامه می‌یابد. این بخش را در گذشته «باغ دیر» می‌نامیدند و از آنِ طرشتی‌ها بود. رود قلقلی باغ دیر را از دریان نو جدا می‌کرد.
یک بخش دیگر از محله دریان نو ساختمان‌های کوچه‌ی کیهان است. در دهه‌ی چهل خورشیدی، موسسه‌ی کیهان زمین‌های این بخش را خریداری کرد و برای کارکنان موسسه‌اش ساختمان‌هایی ساخت که به نام کیهان شناخته می‌شوند.
محله‌ی دریان نو در منطقه 2 شهرداری با گستردگی 95 هکتار، جمیعتی نزدیک به 26 هزار تَن را در خود جای داده است.

میدان دریان نو

جاوید‌آباد؛ محله‌ای دیگرسان
یکی از خیابان‌های محله‌ی دریان نو، زنجان شمالی نام دارد. پایان زنجان شمالی، در آنجایی که روبه خیابان آزادی دارد، محله‌ی کوچکی دیده می‌شود که آن را «جاوید‌آباد» می‌نامند و پیش‌تر «کمپ» نامیده می‌شد. اگر بگوییم این محله با همه‌ی محله‌های آن گستره تفاوت دارد، سخن گزافی نگفته‌ایم. جاوید‌آباد به‌راستی ساختار و بافتی بیگانه با هر آنچه دارد که در محله‌های تهران می‌توان سراغ گرفت. این محله‌ی دیوار به دیوار دریان نو، جایی برای اسکان شماری از شاهسون‌های ساری‌خان بگلو است که در دهه‌ی سی خورشیدی به سبب خشکسالی از محل زندگی‌شان در دشت مغان و سراب، راهی تهران شدند و در جایی سکنا گزیدند که کمپ نامیده می‌شد و اکنون جاوید‌آباد خوانده می‌شود.
داستان کمپ چنین است که پس از اشغال تهران به دست ارتش‌های متفقین، نیروهای نظامی ارتش شوروی در زمین‌های پیرامون طرشت جای گرفتند و در آنجا اردوگاهی برای استقرار سربازانشان برپا کردند که به نام کمپ نظامی شوروی‌ها شناخته می‌شد. این کمپ در پیرامون خیابان آزادی کنونی و در جایی که ساختمان شرکت پارس الکتریک و دانشگاه شریف دیده می‌شود برپا شده بود. پس از رفتن ارتش شوروی از ایران، کمپ آن‌ها بی استفاده مانده بود تا آنکه شاهسون‌های قحطی‌زده به تهران آمدند و در آنجا جای‌گیر شدند.
جاوید‌آباد محله‌ای شگفت‌آور است. از این دید که خانه‌هایش بی اندازه فرسوده است؛ کوچه‌هایش بسیار باریک و سخت‌گذر است و چنان تودرتو و کج ساخته شده‌اند که به دشواری می‌توان نام آن‌ها را کوچه گذاشت. همه‌ی کوچه‌ها نیز ثمره نام دارند و با شماره‌های ثمره یک و ثمره دو و مانند این، شناخته می‌شوند. فاضلاب در میانه‌ی محله روان است و بافت آن نسبت و همانندیی با دیگر بخش‌ها و محله‌های گرداگردش ندارد.
جاویدآباد، یا کمپ، بیش از هر چیز به جزیره‌ای جدا مانده و دگرگون همانندی دارد.

* با بهره‌جویی از: جستار «ساماندهی محلات شهری» نوشته‌ی حسین حاتمی‌نژاد و اشرف عظیم‌زاده ایرانی؛ گزارش میدانی تارنمای خبری «پارسینه» از محله‌ی جاوید آباد؛ «خبرگزاری مهر». گزارش «همشهری آنلاین» با عنوان: تاجری که نام دریانی را بر سر زبان‌ها انداخت و گفتار مستند «محله‌ی ما» شهرداری تهران.