مجموعهی ارزنده و زیبای آرامگاهی شیخ صفی الدین اَردبیلی، دوازدهمین میراث جهانی ایران در سازمان یونسکو، این روزها از مدیریت ناکارآمد و رفتارها و برخوردهای نازیبنده و کجسلیقگیها در موضوع چشماَنداز فرهنگی و حریم، رنج میبرد و حال و روز خوشی ندارد.
به گزارش اَمرداد، یکی از یادمانهای جهانی ایران که نزد کارشناسان و پژوهشگران به اَنگیزهی مِهرازی (:معماری) چشمنواز و زیبا و پدیداری دهها اثر نادر و نو با درونمایههای (:مضامین) گوناگون رشتههای هنری، از ارزش ویژهای برخوردار بوده و ستایش و شگفتی همگان را به دنبال داشته، مجموعه آرامگاهی شیخ صفیالدین اَردبیلی است. این میراث جهانی ایران در شهرستان اَردبیل با زیباییهایش، چُنان خودنمایی و دلربایی کرده که آدمی را به اندیشه وا میدارد و ذهن ها را در هزار توی تاریخ بالنده ی ایرانی درگیر میکند. اما با این همه و به اَنگیزهی مدیریت ناکارآمد و برخوردها و رفتارهای غیرکارشناسی و بدتر از همه کج سلیقگیها و نا آشنایی مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پایگاه جهانی شیخ صفیالدین اَردبیلی با موضوع چشم انداز (:منظر) فرهنگی آثار تاریخی، مجموعهی آرامگاهی شیخ صفیالدین اَردبیلی روزهای ناخوشی را سپری میکند. برخوردها و رفتارهایی که در خُور و شان میراث جهانی ایران نیست و موجودیت آن را به زیر پرسش برده و حُرمت و اَرج یادگار نیاکانی را خدشهدار کرده است. تنها کافیست که این روزها با نگاهی کنجکاوانه و پرسشگر، سری به مجموعه ی جهانی شیخ صفی الدین اَردبیلی بزنید، آن گاه به وضعیت آشفته و ناهمخوان میراث جهانی اَردبیل پِی خواهید برد.
کمبود تابلوهای معرفی میراث جهانی شیخ صفی الدین
با ورود به شهرستان اَردبیل برای بازدید از مجموعهی جهانی شیخ صفیالدین، نخستین چیزی که با آن برخورد خواهید کرد و مسافران و بازدیدکنندگان و اَندک گردشگران را سردر گم کرده، کمبود تابلوهای شناسایی (:معرفی) میراث جهانی اَردبیل در شهر است و مسافران و بازدیدکنندگان و علاقمندان به یادمانهای تاریخی و فرهنگی باید پس از گذر از هر خیابان و کوچه و چهارراه، نشانی آن را از مردم بومی و بازار جست و جو کنند که در خور و شان یک میراث جهانی نیست و جا دارد تا مدیران و سرپرستان پایگاه میراث جهانی شیخ صفیالدین و سازمان میراث فرهنگی استان، هرچه زودتر برای نصب تابلوها دست به کار شوند. هرچند که نگارنده با رفتن به دفتر پایگاه میراث جهانی شیخ صفیالدین و گفت و گو با مدیر این مجموعه درباره ی کمبود تابلوهای درون شهری برای شناسایی مجموعه با پاسخ همیشگی و تکراری کمبود بودجه روبهرو شده است، ولی بی گمان دیگر نهادها و اُرگانهای شهری همانند استانداری، شهرداری و فرمانداری و غیره، خویشکاری (:وظیفه) دارند تا به کمک سازمان میراث فرهنگی آمده و این دشواری به ظاهر کوچک، ولی مهم را برطرف کنند. همچنین برای گردشگران فرنگی و پژوهشگران و کُنشگران میراث فرهنگی دیگر استانها، چُنین پاسخهایی هرگز خوشایند نبوده و مایهی ناخرسندی است.
هنگامی که بنرهای خوشامدگویی رییس سازمان میراث فرهنگی بیشتر از تابلوهای میراث جهانی اَردبیل است!
مدیر پایگاه میراث جهانی شیخ صفی الدین اَردبیلی در حالی از کمبود بودجه برای نصب تابلوهای شناسایی میراث جهانی شیخ صفی الدین سخن میگوید که شهر اَردبیل پر از بنرها، پارچه نوشتهها و سه پایههای (:اِستندها) بزرگ خوشامدگویی معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی است که در برابر چشمان مسافران و گردشگری خودنمایی می کند! رییس سازمانی که دست بر قضا، سرپرستی همان یادمان تاریخی و فرهنگی را بر دوش دارد. این پارچه نوشتهها و بنرها تا به اندازه ای زیاد بوده که در شهرهای سرعین و مشگین شهر که نگارنده در سفر به استان اَردبیل از آنها بازدید کرده، به چشم میآمد. پس میتوان نتیجه گرفت که مدیریت شهری و سازمان میراث فرهنگی و دیگر نهادهای مسوول با کمبود بودجه دستکم در این زمینه رو به رو نبوده و تنها نبود شناخت و درک درست از یادمانهای تاریخی و فرهنگی دشواری این بخش به شمار میآید. یا این که، خوشامدگویی معاون رییس جمهور و رییس همان سازمانی که دارای کاستی در زمینهی یاد شده است برای مدیران و سرپرستان فرهنگی شهرستان اَردبیل به ویژه سازمان میراث فرهنگی مهمتر بوده، آیا چُنین نبوده است؟! همچنین کمبود یا بهتر است بگوییم نبود بروشورها و کتابچههای راهنما و شناخت میراث جهانی شیخ صفیالدین و دیگر یادمانهای تاریخی استان از دیگر مواردی است که مدیرپایگاه میراث جهانی شیخ صفیالدین به انگیزه ی کمبود بودجه از آن نام میبرد.
خدشه دار شدن چشم انداز میراث جهانی شیخ صفی الدین
اما مهمتر از همه، باید به موضوع چشم انداز فرهنگی یادمان جهانی شیخ صفی الدین اَردبیلی پرداخت. موضوعی که مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی و پایگاه جهانی شیخ صفی الدین از آن غافل بودهاند. در واقع، میتوان گفت که مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی در این زمینه، شناخت و درک درستی نداشته و ندارند و میراث جهانی اَردبیل به شدت از این موضوع رنج می برد. از دستفروشی کتابهای کهنه و دسته دوم در کنار مجموعهی شیخ صفی الدین گرفته تا پارکینگ خودروها و خدشهدار شدن چشم انداز و حریم مجموعه در سمت چپ ورودی آرامگاه شیخ صفیالدین که به پارکینگ امام زاده صالح (کوچه آیت اله مروج 8، بر پایه ی نوشتهی روی دیوار) نامدار است. همچنین تابلوی نصب شده در ورودی مجموعه که از سوی میراث فرهنگی کار گذاشته شده، هنوز هیچ نوشتهای بر روی آن نگاشته نشده و کاشیهای زیر تابلو، همگی کَنده و شکسته شده و صحنهی زشت و ناخوشایندی را به وجود آورده است. اما درون مجموعهی جهانی شیخ صفیالدین گویا خبر دیگری است و مسافران و گردشگران با صحنههای نا زیبا و زشتی روبهرو میشوند که نمایانگر مدیریت ناکارآمد و نبود درک درست و شناخت کافی از میراث فرهنگی و موضوع چشم انداز فرهنگی یادمان های تاریخی است. سیم های برق از روی زمین در ورودی اصلی آرامگاه و کف حیاط مجموعه از اتاقی به اتاق دیگر بدجوری توی ذوق میزند. بنرهای بیکیفیت و نا مناسب تبلیغاتی بر روی پایههای ضعیف و ساده در ورودی آرامگاه که بر روی زمین افتاده، از دیگر چالشهای مدیریتی میراث جهانی شیخ صفیالدین است. به گونهی کلی، موضوع چشمانداز دیداری (:بصری) میراث جهانی شیخ صفیالدین اَردبیلی، کامل نادیده گرفته شده و از زیباییهای آن کاسته است. بی گمان این موضوع، برای میراث جهانی ایران بسیار ناخوشایند است و باید مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی کمی سلیقه به خرج داده و کاستی ها را زودتر برطرف کنند. از سویی، نباید از مرمت های میراث جهانی شیخ صفی الدین غافل شد. زیرا بخش هایی از کاشی کاریها و دیوارههای بیرون آرامگاه و بخشهای گوناگون مجموعه، نیاز فوری به مرمت دارند. در پایان سنگ گور حلیم بیگم یا عالم شاه بیگم، مادر شاه اسماعیل یکم صفوی که از دید میراثی و هنری دارای ارزش فراوانی است به گونهی غیرکارشناسی با پوشش نامناسب شیشهای پوشانده شده است که خود آسیبهایی را به دنبال دارد. زیرا بازتاب نور خورشید و آفتاب و همچنین باران و برف در فصل زمستان به پوسیدگی بیشتر سنگ گور کمک خواهد کرد و مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی بهتر است از کارشناسان پیشکسوت و باتجربه در امر مرمت و حفاظت از آثار سنگی، مشاوره گرفته و طرح زیبنده و شایسته ای را به اجرا درآورند و میراث نیاکانی کشور را بیش از پیش پاس داشته و نگهداری کنند.
آرامگاه شیخ صفی الدین اَردبیلی
آرامگاه شیخ صفیالدین اَردبیلی در نشست سیوچهارم سازمان یونسکو در سال 2010 میلادی به ثبت جهانی رسیده است. شیخ صفی الدین از صوفیان ایرانی و از پدربزرگان پادشاهان صفوی به شمار میآید که شاهان صفویه، ارادت ویژهی به وی داشته و در بازسازی و برپایی آرامگاه وی کوشیدهاند. بنای نخستین آرامگاه شیخ صفی الدین به دست فرزند وی، صدرالدین موسا در سال 735 مَهی (:قمری) ساخته شده است. شاه عباس یکم و شاه اسماعیل یکم صفوی برای بازسازی و کامل شدن مجموعه و تزیینات آن، کوشش های فراوانی را به کار بستهاند. از همین روی، آرامگاه های شاه اسماعیل یکم نخستین پادشاه صفویه و همسر وی (مادر شاه تهماسب) و برخی از شیخها و بلندپایگان دولت صفویه (صاحب منصبان) در این مجموعه جای دارند. این آرامگاه چشم نواز و زیبا که در شهرستان اَردبیل جای دارد از بخشهای گوناگونی تشکیل شده است، به گونهای که امروزه به صورت مجموعهای برپا شده و هر بخش نامهای ویژه ای دارد. برای نمونه میتوان به قندیل خانه، چینی خانه، کتابخانه، پناهگاه و مسجد جنت سرا اشاره کرد.
نگارههایی را که به تازگی گرفته شده است، میتوانید در زیر ببینید :
بخشهایی آرامگاه شیخ صفیالدین اَردبیلی که نیاز به مرمت دارند و نازیبا است
تابلویی که میراث فرهنگی در ورودی آرامگاه نصب کرده و بدون نوشته سالها رها شده است
تبلیغات بر روی بنرهای بی کیفیت و ساده در ورودی اصلی آرامگاه در شان میراث جهانی نیست
حوضچه آبی که در ورودی مجموعه در سمت راست ساخته شده و به جایگاه آب بازی خردسالان در میراث جهانی تبدیل شده است
در سمت چپ مجموعه جهانی شیخ صفیالدین پارکینگ خودروها، صحنه زشتی را به نمایش گذاشته و چشمانداز اثر را خدشهدار کرده است
سنگ گور حلیم بیگم یا عالم شاه بیگم، مادر شاه اسماعیل صفوی که در کف حیاط اصلی آرامگاه و با پوشش نامناسب شیشهای نگهداری میشود
سنگ نبشتههای تاریخی روی دیوار مجموعه شیخ صفیالدین که در حال محو شدن است
سنگ نبشتهای که در مرمتهای گذشته وارونه و جابهجا نصب شده و بسیار شگفتانگیز است
سیمهای برقی که هر کدام رو به سویی دارند و در حیاط اصلی آرامگاه، صحنه زشتی را به جا گذاشتهاند
سیمهای برق و پرژوکتورهای بخش چله خانه که هر کدام رو به سویی دارند و چشمانداز بدی را به نمایش گذاشته است
فروش کتابهای کهنه و تجمع افراد در کنار میراث جهانی شیخ صفیالدین اردبیلی جای شگفتی فراوانی دارد
لولههای گاز در درون یکی از اتاقهای اصلی آرامگاه توی ذوق گردشگران میزند
نم و رطوبتهایی که در پایین دیوارهها از زمستان و بارندگیها به جای مانده و در فصل بارندگی دردسر ساز خواهد بود
وضعیت ناخوشایند پایین همان تابلو ورودی مجموعه که میراث نصب کرده است
فرتور از سیاوش آریا است.
0114
