شاه ورهرام ایزد

اساس بینش ایرانیان باستان پیش از آفرینش جهان مادی، گوهر وجودی موجودات در دنیای مینوی و جهانِ فروهران بود.

فروهرِ انسان‌ها در اندیشه با خداوند رایزنی کرد. آیا آماده هستید به گیتی پای گذارید و با نیروهای کژی و کاستی مبارزه کنید و در پایان پیروز و موفق بسوی او برگردید. انسان‌ها چون پیروزی پایان کار را مشاهده کردند این را بدون چون و چرا پذیرفتند.

ورهرام که واژه اوستایی «وِرِتْرَغْنْ» و در شکل فارسی امروزی «بهرام» به معنی پیروزی و موفقیت است. شاه یا شهریار در اوستا «خشتراوئیریه» به معنی تسلط داشتن برنفس و فرمانروایی است.

«اشوزرتشت در گاتها آرزوی زینت یافتن به این صفت را از اهورامزدا دارد» هات 48بند8 .

ایرانیان بر این باور بودند که انسان فرهیخته از زنان و مردان در جایگاه خداوند در جهان مادی حضور دارند و معنای «خلیفه ‏الهی» از آنجا ناشی گردیده است.

در بند اول نماز بسیار مهم «یتااهو» اشوزرتشت خود را «رتو» یا «رد» می‏نامد که اشاره به همین موضوع است.

در مکتب‏ های عرفان ایرانی، انسانی که به درجه‏ ی عالی عرفانی دست پیدا می‌کند، شاه یا سلطان لقب می‌گیرد، چون «شاه نعمت‌الله ولی» و «سلطان بایزید بسطامی».

موفقیت و پیروزی عنصر مهم و اساسی این اندیشه به‏ شمار می‌رود که انسان‌ها را امیدوار و جوینده و متحرک بار می‏آورد.

از همین‏ گونه مکانی به عنوان «شاه ورهرام ایزد» تذکری است برای باور مردم مومن به این اندیشه.

بهرام در اوستا ورترغن و در پهلوی ورهران است. تبدیل (نون) ورهران به میم مانند تغییر بان پهلوی به بام است. در ادبیات مزدیسنا ورهرام و در بندهش واهرام گفته شده است. بهرام در رتبه و مقام سروش و در مهریشت بهرام یاروهمراه مهر یعنی فرشته‏‌ی رزم و پیکار و پاسبان عهد و پیمان است. در فقره‏‌ی 47 بهرام یشت خواهیم دید که بهرام با همراهی مهر و رشن جلوه‏‌گر است و جویا است که فریبندگان (مهر) یعنی مردمان پیمان شکن مهر و عهدنشناس را به سزا رساند و خوار شمرندگان (مهر و رشن) یعنی عدالت را دچار گزند و رنج نماید. بهرام به معنی فتح و پیروزی است. بهرام فرشته‌‏ی پیروزی و نگهبان فتح و نصرت است. در هنگام جنگ و نبرد هماوردان برای پیروزی یافتن و چیره شدن بدو متوسل شوند و او را بیاری بخوانند، هر یک از دو صف مبارز که بیشتر به واسطه ستایش و نذر از سوی اهورامزدا فرشته پیروزی را خوشنود و شاد کند رستگار و کامیاب و پیروز خواهد بود. پیداست که ایرانیان جنگ آور و رزم آزما که هماره در میدان‌های جنگ، در نبرد و ستیز بودند تا به چه اندازه به بهرام اهمیت می‏‌دادند. به‌‏مناسبت وظیفه‏‌ی این فرشته است که در آغاز بهرام یشت می‏‌خوانیم «اشوزرتشت از اهورامزدا پرسید، ای اهورامزدای مینوی پاک تو ای آفریننده‏‌ی جهان کیست که بهتر مسلح است، آنگاه اهورامزدا در پاسخ گفت آن کس بهرامِ اهورامزدا آفریده است ای اسپنتمان زرتشت».

واژه‌‏ی بهرام از دو لغت اوستایی وِرِتْرَ+ غْنْ است. وِرِتْرَ به‌‏معنی حمله و هجوم ونیز به‏‌معنی فتح و یپروزی است و به معانی مذکور در اوستا بسیار به‏ کار برده شده و در تفسیر پهلوی اوستا به پیروزگری ترجمه شده است. دومی که غْنْ  باشد به معنی کشنده و زننده است و بهرام به معنی اصلی خود یعنی آتش پیروزمند است. نگهبانی روز بیستم ماه سپرده به فرشته‌ی پیروزی به نام بهرام (بهمن- وهمن) روز است که روز مقدسی شمره می‌‏شود و زرتشتیان آن‏ روز را جشن گرفته و به پرستشگاه آتش بهرام می‏روند.

برگرفته از: ادبیات مزدیسنا یشت‌ها (جلد دوم) تفسیر و تالیف پورداود