زبان پهلوی اشکانی هنوز در ابیانه زنده است

زبان پهلوی اشکانی یکی از شاخه‌های زبان فارسی میانه است که تقریبا فراموش شده است و امروزه تعداد کمی از واژه‌های آن فقط در شهرستان ابیانه در استان کاشان به گوش می‌رسد.

«عباس تراب‌زاده»، مردم شناسی که بر پروژه مردم‌نگاری این شهرستان نظارت داشته است درباره زبان رایج مردم این منطقه می‌گوید: «زبان اهالی ابیانه شاخه‌ای از فارسی میانه است که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه‌های اصیل پهلوی اشکانی در گویش آنان شنیده می‌شود.»

این در حالی است که چندی پیش نیز محققان پژوهشکده زبان و گویش ثابت کردند اهالی میمند در استان کرمان هنوز به زبان پهلوی ساسانی حرف می‌زنند.

«محمد میرشکرایی»، ربیس پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره رواج این زبان در ابیانه می‌گوید: «از آن جا که زبان عنصری زنده و پویا است به راحتی نمی‌توان گفت زبان کهنی تمام شده و زبان جدیدی جایگزین آن شده است. اما با توجه به اینکه در حال حاضر ما فارسی صحبت می‌کنیم و مردم دوره قاجار هم فارسی حرف می‌زدند اما اگر یکی از افراد دوره قاجار به زمان ما سفر کند زبان ما را نمی‌فهمد، نتیجه می‌گیریم که زبان فارسی مدام در حال تغییر و پویایی است. دلیل این قضیه هم این است که به طور مداوم واژه‌های تازه‌ای ساخته می‌شوند و واژه‌هایی از میان می‌روند. در مورد ابیانه هم همین‌طور است. ممکن است مردم این ناحیه به خاطر ارتباط کمتر و بسته بودن محیط، مقداری از واژگان فارسی میانه و زبان پهلوی اشکانی را در خود حفظ کرده باشند اما نمی‌توان به طور قطع و یقین گفت آنها کاملا به زبان پهلوی اشکانی حرف می‌زنند.»

میرشکرایی تاکید می‌کند: «شما امروز می‌توانید لطیف‌ترین واژه‌های زبان «تاتی» را در میان اهالی کوهستان‌های جلفا بشنوید اما نمی‌توانید بگویید آنها به طور دقیق تاتی حرف می‌زنند. چون در اثر ارتباطات و رفت و آمدها زبان‌ها تغییر می‌کنند، متحول می‌شوند و بار دیگر از نو زاده می‌شوند.»

بنا به نظر میرشکرایی، با تبدیل شدن ابیانه به منطقه‌ای که برای گردشگران جذابیت دارد و با رواج ارتباطات به شکلی گسترده‌تر از آنچه که قبلا بوده همین چند واژه پهلوی اشکانی نیز به مروز زمان رنگ خواهد باخت و تسلیم زبان رایج فارسی می‌شود.

پهلوی اشکانی که پهلوانیک نیز نامیده می‌شود بعد از سقوط سلسله اشکانی، در کتیبه‌های اردشیر بابکان به جای ماند. متن‌های «یادگار زریران» و «درخت آسوریک» نیز به این زبان نوشته شده‌اند.

زبان‌های ایرانی

زبان‌های ایرانی وابسته به گروه هند و ایرانی (آریایی) خانواده هند و اروپایی _ که زبان های زنده ای چون آلمانی، فرانسه، انگلیسی، روسی، اسپانیایی و . . . از آن نسب می برند _ هستند. گروه هند و ایرانی خود به دو شاخه هندی و ایرانی تقسیم می‌شود. زبان‌های شاخه ایرانی در سه دوران مورد مطالعه قرار می‌گیرند:

1- فارسی باستان

فارسی باستان (پارسی کهن) زبانی است که در زمان هخامنشیان با آن صحبت کرده‌اند و سنگ نبشته‌های بیستون، الوند و تخت جمشید به این زبان است. خط این زبان را میخی نامند، زیرا شبیه به میخ است و از چپ به راست نوشته می‌شده است.

2- فارسی میانه

فارسی میانه که آن را پهلوی هم می‌خوانند، به خصوص در زمان اشکانیان معمول بوده است و به دو قسمت می‌شود، یکی پهلوی اشکانی (پارتی) و دیگری پهلوی ساسانی. خط این زبان را نیز پهلوی نامند. پهلوی در شمال شرق ایران معمول بوده و از راست به چپ نوشته می‌شده است.

3_ فارسی دری

فارسی دری در زمان ساسانیان در مشرق و جنوب ایران به خصوص در پایتخت آنان، مدائن معمول بوده است و پس از ورود اسلام به ایران به تدریج تغییراتی در آن داده شده است و به صورت زبان بعد از اسلام ایران در آمده و از نیمه دوم قرن سوم هجری تا به حال ادامه دارد.