ژیان؛ خودروِ مردم

آن روزها، در دهه‌ی چهل خورشیدی، خیابان‌های تهران جولان‌گاه اتومبیل پیکان بود؛ خودرویی زیبا که پسند روز هم بود. پیکان در آن سال‌ها 17 هزار تومان فروخته می‌شد. پرداخت این اندازه پول، اندکی از توان کارمندان دولت بیرون بود و آن‌ها اگر می‌خواستند یکی از این خودروهای وطنی را خریداری کنند باید وام می‌گرفتند و در هزینه‌های دیگر صرفه‌جویی می‌کردند. تا آنکه در همان سال‌ها زمزمه‌هایی درباره‌ی مونتاژ و ساخت خودرویی ارزان‌تر شنیده شد. می‌گفتند کم‌هزینه است، مصرف بنزین اندکی دارد و روی دست دارنده‌اش خرجی نمی‌گذارد. این خبرها به گوش می‌رسید تا آنکه در هفدهم اردیبهشت‌ماه 1348 روزنامه‌های کشور از ورود خودرو تازه‌ای به خیابان‌های تهران خبر دادند؛ خودرویی به نام «ژیان».
ژیان با سر و صدای فراوان پا به صنعت خودروسازی ایران گذاشت. تبلیغی که برای شناساندن آن برگزیده بودند، این‌گونه آغاز می‌شد: «ژیان، اتومبیل مردم»! سخنی که درست بود و به‌راستی ژیان به کار همگان می‌آمد. بهای تمام شده‌ی این خودرو، 5 هزار تومان ارزان‌تر از پیکان بود. بنابراین برای کارمندان و کارگرانی که توانایی مالی چندانی نداشتند، بسیار مناسب بود. کوچک و جمع‌و‌جور بود و به کار خیابان‌های پر رفت‌و‌آمد پایتخت می‌خورد. کم‌وبیش در هر گوشه‌ای جا می‌گرفت و یافتن جای پارکی برای آن آسان بود. ژیان در دست‌اندازها و ناهمواری خیابان‌ها و گذرها، نرم بود و تکانه‌ی خودروهای دیگر را نداشت. می‌گفتند واژگون، یا به اصطلاح چپ، نمی‌شود. موتورش اگر داغ می‌کرد، با اندکی آب سرد، خنک می‌شد. کم‌مصرف بود و در صد کیلومتر تنها 5 لیتر بنزین نیاز داشت و 30 لیتر بنزین هم جا می‌گرفت. همه‌ی این‌ها سبب شد که اتومبیل ژیان بسیار زود در دل مردم جا باز کند.
ژیان‌ها، با رنگ‌های شاد و سرزنده، داشبُرد بسیار ساده و صندلی‌های بدون پشتی، خیابان‌های تهران را درمی‌نوردیدند. کارخانه‌ی سازنده‌اش نیز روزنامه‌ها را از تبلیغات انباشته بود؛ تبلیغی که این‌گونه مردم را به خرید این خودرو کوچک و ارزان تشویق می‌کرد: «ژیان با مزایای برجسته‌ی فنی و ایمنی موجود، با قفل فرمان، استارت دگمه‌ای و با رنگ‌های دلپذیر طبیعت، تقدیم هموطنان عزیز می‌گردد»! مردم هم به سبب سودمندی‌های بسیارِ این خودرو و بهای ارزان آن، به سرعت تولیدات کارخانه‌ی سازنده‌اش را خریداری کردند. ژیان به ویژه نزد بانوان دهه‌ی پنجاه تهران از محبوبیت بسیاری برخوردار بود و آن‌ها رانندگی با آن را آسان‌تر از خودروهای دیگر می‌دانستند.
اما از همان زمان اتاقک کوچک و طراحی ساده‌ی ژیان، دست‌مایه‌ی متلک‌ها و شوخی‌هایی می شد. مردم به طنز می‌گفتند: «نه ژیان ماشین می‌شه، نه باجناق فامیل!». رانندگان خودروهای سنگین هم در طعنه به ژیان، پشت کامیون خود می‌نوشتند: «بوق نزن، ژیان می‌خورَدت!». برخی هم ژیان را «قوطی حلبی» می‌نامیدند. اما این زخم زبان‌ها و ریشخندها سبب نشد که ژیان از میدان رقابت به در رَود. ژیان تا سال‌های سال دل‌خواه‌ترین خودرو تهران بود.
راهی که ژیان در ایران پیمود
تولید و مونتاژ ژیان در سال 1347 آغاز شد و یک سال پس از آن به بازار آمد. کارخانه‌ای که این خودرو را تولید می‌کرد، شرکت سهامی سیتروئن بود و امتیاز مونتاژ آن را از کارخانه‌ی تولید سیتروئن دایان فرانسه گرفته بود.
اندیشه‌ی تولید خودرویی ساده که خریداری آن هزینه‌ی چندانی نداشته باشد، از نیمه‌ی دوم دهه‌ی سی خورشیدی شکل گرفت. دولتِ آن زمان، مصوبه‌ای را به اجرا گذاشت که برپایه‌ی آن وزارت اقتصاد می‌باید شرایط ساخت چنان خودرویی را فراهم کند. این کار انجام شد و چند کارخانه‌ی تولید خودرو پیش‌گام ساخت اتومبیلی ارزان‌بها شدند؛ کارخانه‌هایی مانند ایران ناسیونال، شرکت سهامی سیتروئن و جنرال موتورز ایران. در این میان پیشنهاد سیتروئن پذیرفته شد و آن‌ها دست به کار مونتاژ خودرویی شدند که سپس‌تر نام ایرانی ژیان گرفت.
برای راه‌اندازی کارخانه، سرمایه‌ی اولیه‌ی 160 میلیون ریالی به کار گرفته شد و در سال 1344 گام‌های آغازین ساخت خودرو برداشته شد. کارخانه در زمینی به گستردگی 240 هزار متر مربع ساخته شده بود.
تولید ژیان به همان مدل آغازین محدود نماند و از سال 1353 دو مدل دیگر از این خودرو در کشور تولید شد. یکی مدل وانتی آن بود که به نام «ژیان مهاری» آوازه پیدا کرد و دیگری «ژیان پیکاپ» که وانت اتاق‌دار این خودرو بود. همین‌جا بگوییم که پیش از مونتاژ و ساخت این اتومبیل در ایران، مدل 1959 سیتروئن فرانسه به ایران آورده شده بود. این خودرو از میان نرفته است و اکنون در نزد مجموعه‌داری یزدی نگه‌داری می‌شود. از این‌رو، از خودروهای تاریخی ایران به شمار می‌رود.
در سال 1350، ساخت خودرو ژیان به اندازه‌ای رسید که چندین دستگاه از آن از راه گمرک خرمشهر به ابوظبی صادر کردند. دو سال پس از آن، کارخانه‌ی مونتاژ ژیان از دولت درخواست افزایش 8 تا 12 هزار ریالی این خودرو را کرد. این درخواست پذیرفته شد و برای خریداران اندکی به بهای تمام شده‌ی ژیان افزوده شد، اما هنوز اتومبیلی ارزان به‌شمار می‌رفت.
این نیز گفتنی است که برادران جهانگرد امیدوار (عیسی و عبدالله امیدوار)، در سال 1340 خورشیدی با یکی از خودروهای ژیان، سفر خود به سرزمین‌ها و کشورهای دیگر را از مرز جنوبی ایران آغاز کردند و سر از آفریقا درآوردند. این سفر تا سال 1343 ادامه یافت و خودرو همراه‌شان یک دستگاه سیتروئن بود که شرکت اتومبیل‌سازی فرانسه در اختیار آن‌ها گذاشته بود.
با این همه، ژیان چندان هم بی‌دردسر نبود. از این خودرو مونتاژ ایران در سفرهای برون‌شهری نمی‌شد استفاده کرد و ژیان توان گذر از جاده‌های کوهستانی را نداشت. قدرت موتورش اندک بود و در سربالایی‌ها نیاز به هُل دادن داشت! در سال‌های پس از انقلاب شرکت خودروسازی سایپا از تولید ژیان برای همیشه دست کشید و اتومبیل فرانسوی دیگری به نام «رنو 5» را جایگزین آن کرد. در سال 1397، ژیان مدل قدیمی، بسته به رنگ و چگونگی موتور آن، میان 12 تا 55 میلیون تومان خریداری می‌شد.

ماشین و موتورسیکلت جهانگردان برادران امیدواردرکاخ موزه سعدآباد

ایستگاه ژیان
در میانه‌ی گستره‌ی شهرزیبا، یکی از محله‌های تهران، و شهر قرچک، توقف‌گاهی دیده می‌شود که تهرانی‌ها به آن «ایستگاه ژیان» می‌گویند. داستان آن چنین است که در پاییز سال 1355، یک دستگاه ژیان در آنجا دچار نقص فنی شد و از کار افتاد. راننده‌ی ژیان، به هر دلیلی خودرو خود را رها کرده و به دنبال کار و زندگی‌اش رفته بود! لاشه‌ی این خودرو تا چندین سال در همان‌جا ماند، بی آنکه کسی بپرسد صاحب آن کیست و چرا رها شده است! از همان زمان مردم شهرک قرچک آنجا را ایستگاه ژیان نامیدند و این نام تا به امروز به‌جا مانده است.
ژیان خودرویی فرانسوی بود. این اتومبیل نخستین‌بار در نمایشگاه سالانه‌ی اتومبیل پاریس، در سال 1948 میلادی، به نمایش درآمد. تا سال 1990 تولید می‌شد و در این بازه‌ی زمانی نزدیک به 5 میلیون دستگاه آن تولید و فروخته شد. ژیان‌های قدیمی با آنکه اکنون در مدل‌های بسیار نو و گوناگون تولید می‌شوند، هنوز هم در ذهن و یاد مردم جهان جایگاهی دل‌پذیر و یادکردنی دارد.
*با بهره‌جویی از: تارنماهای «اقتصادنیور»؛ «خودرو پارسی»؛ «نمناک»؛ «صمت» و «ویستا».