آزادسازی دژ اسپهبد خورشید در گرو خروج میدان تیر

سال‌هاست که فعالیت معادن و میدان تیر پیرامون غار اسپهبد خورشید خطری جدی برای برای این دژ ارزشمند تاریخی به‌شمار می‌رود. کنشگران و دل‌سوزان میراث فرهنگی بارها و بارها از مسولان خواستند تا پیرامون این اثر ماندگار  و بزرگترین طاق طبیعی جهان از فعالیت دو معدن و میدان تیر پاکسازی شود تا از آسیب‌های بیشتر به آن جلوگیری شود. 

در همین راستا سال 1395 خورشیدی، سامان توفیق از حضور پر تردد سربازان و نیروهای نظامی در میدان تیر پایین دست اسپهبد خورشید و خطری که  این منطقه‌ی تاریخی را تهدید می‌کند سخن به‌میان آورده بود.

میدان تیر، غار دژ اسپهبد خورشید را هدف گرفته است

به‌گفته‌ی توفیق همان زمان، هنگام  نقشه‌برداری از غار ارتعاشات صدای تیراندازی بارش آوار بخش‌هایی از این اثر را به همراه داشته است.

این باستان شناس با اشاره به بی توجهی مسوولان پادگان برای انتقال میدان تیر افزوده بود: این درحالی است که براساس مصوبه کارگروه گردشگری استان مازنداران میدان تیر باید به مکان دیگری منتقل شود.

به‌گفته‌ی توفیق این دژ شناسنامه و هویت ملی و مبارزات مردم ایران باستان در برابر مهاجمان است که در سال‌های گذشته با صدور مجوزهای غیر کارشناسی مانند ایجاد معدن، میدان تیر، تعریض جاده و ساخت مرغ‌داری در معرض تخریب قرار گرفته است (خبرگزاری صدا و سیما، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، 8 شهریور 1395)

اگرچه پیش‌تر هم از تعطیلی معدن‌های پیرامون غار اسپهبد خورشید خبرهایی منتشر شده بود اما گویا این معادن همچنان در حال فعالیت بودند. اکنون سرپرست پایگاه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید با اعلام خبر خروج معادن فعال در این منطقه از عرصه‌ی مجموعه گفت: با خروج میدان تیر، عرصه آزادسازی خواهد شد.

به گزارش ایلنا، به‌گفته‌ی مهدی عابدینی عراقی، سرپرست پایگاه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید، هم‌اکنون معادنی که در عرصه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید فعالیت دارند با دستور دادستانی تعطیل شده‌اند اما فعالیت آن‌ها همچنان در حریم این مجموعه میراث ملی ادامه دارد. حتا بخش‌هایی از عرصه که در گذشته خاکبرداری شده بود با نظر کارشناسان منابع طبیعی به حالت اولیه خود بازگشت و نهال‌های بومی منطقه در آن بخش کاشته شد.

عابدینی عراقی با اشاره به آنکه تقریبا تمام بخش‌های عرصه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید آزادسازی شده است،ادامه داد: میدان تیر ارتش در عرصه قرار دارد و بر اساس مکاتباتی که با فرماندار داشتیم قرار شد طی چند هفته آینده با فرمانده نیروی زمینی ارتش جلسه‌ای داشته باشیم و با ارائه زمین معوض خارج از عرصه و حریم غار تاریخی اسپهبد خورشید برای احداث میدان تیر جدید، عرصه این مجموعه کامل آزادسازی شود.

او یادآور شد: هرچند درحال حاضر درصد اندکی از حریم در اختیار معادن قرار دارد اما با توجه به آنکه در بخش جلویی مجموعه تاریخی اسپهبد خورشید قرار دارند نه تنها حریم را دربرگرفته‌اند بلکه حریم منظری را نیز مخدوش کرده‌اند و قطعا یکی از موانع ثبت جهانی خواهند بود. ضمن آنکه گرد و خاکی که از معادن بلند می‌شود، روی آثار می‌نشیند و آسیب وارد می‌کند. همچنین ضربه‌هایی که سنگ‌شکن وارد می‌کند سبب تخریب آثار معماری غار تاریخی اسپهبد خورشید می‌شود. گردشگران نیز از دیدن چنین منظره نازیبایی شاکی هستند.

سرپرست پایگاه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید از طراحی مسیر دسترسی به غار اسپهبد خورشید برای گردشگران خبر داد و گفت: مسیر راه پله‌ای برای دسترسی به این مجموعه در نظر گرفته خواهد شد. با توجه به آنکه هنوز کاوش‌های باستان‌شناسی در مجموعه تکمیل نشده برای‌ عدم آسیب رساندن گردشگران، نگهبان به صورت ۲۴ساعته حضور خواهد داشت. ضمن آنکه حضور گردشگران در منطقه می‌تواند مطالبات ما برای حفاظت بیشتر از مجموعه را افزایش دهد و در راستای تعطیلی معادن فعال در حریم کمک کند(ایلنا، 2 تیرماه 1400).

یافته‌های تازه در کاوش تپه کلای ارفه ده

عابدینی عراقی، سرپرست هیات باستان‌شناسی، همچنین با اشاره به آنکه پروژه‌ی کاوش در پایگاه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید و آثار وابسته آن با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از روزهای نخست ماه جاری در تپه کلای ارفه ده آغاز شده و در حال انجام است، گفت: از زمانی که پایگاه میراث ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید راه‌اندازی شد، تا اندازه‌ای روشن شد که باید چه کارهایی انجام دهیم. هم‌اکنون نیز کاوش در این بخش از مجموعه در حال انجام است و موفق شدیم یک سازه با پلان همانند با چهارطاقی‌های زمان ساسانیان به‌دست آوریم. در مرکز این سازه یک آتشدان با تزیینات گچی به‌دست آمد که کاربرد مذهبی این سازه را اثبات می‌کند.

او ادامه داد: تزیینات گچی این آتشدان از آنِ پایه آتشدان است که کنگره‌ای‌ست. این پایه همانند کنگره‌های دوره‌ی هخامنشی و ساسانی به صورت پله‌ای‌ست. کنگره‌ها هرچه پایین‌تر هستند پهن‌تر و به سمت بالا از بلندایشان (:ارتفاعشان) کاسته می‌شود.

سرپرست هیات باستان‌شناسی غار تاریخی اسپهبد خورشید همچنین به خرده سفال‌هایی اشاره کرد که در این چهارطاقی به‌دست آمده و گفت: این خرده سفال‌ها متعلق به دوره‌ی ساسانی و سده‌ی ۳ و ۴ ه. ق است و احتمالا تا این دوره از این مجموعه استفاده می‌شد. از آنجا که قطعات این سفال‌ها بسیار کوچک است هنوز موارد استفاده از آن را نمی‌دانیم(ایلنا، 2 تیرماه 1400).

امید که گستره‌ی دژ شکوهمند اسپهبد خورشید و حریم آن هرچه زودتر پاکسازی و آزادسازی شود تا این کهن یادگار پایداری و حماسه ستبر و سربلند همچنان سر به آسمان ساییده و سرفراز بماند.

دژ اسپهبد خورشید در سال81 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و بایسته است با پاکسازی حریم آن به جهانی شدنش بیندیشیم.