نیریز شهری باستانی در خاور استان فارس است که دومین شهر استان از نظر بزرگی بوده و جمعیتی بیش از 120.000 تن دارد. نام این شهر در زمان هخامنشیان (بنابر خشت نبشته‌های تخت جمشید) «نریه ایتیشیه» بوده که در زمان ساسانیان به «نگریچ» (بر اساس سنگ نبشته‌های نقش رستم) و پس از اسلام به «نیریز» تغییر یافته است.
در بخش جنوبی شهر نیریز، محله‌ای هست به نام آبادزردشت. علت نامگذاری این کوی که یکی از بزرگترین محلات نیریز است نامعلوم است. این کوی در گذشته 4 دروازه داشته است: دروازه‌ی قلعه بالا، دروازه‌ی قلعه پایین، دروازه‌ی سرتخت و دروازه‌ی شیخ بهلول.
افراد بومی و کهنسال می‌گویند که این کوی جایگاه حکومت زرتشت شاه بوده است و دلیل خود را وجود محلی به نام «باغ تخت» ذکر می‌کنند که هم اکنون در انتهای محله واقع شده و در گذشته محل کاخ پادشاهی زردشت شاه بوده است.
البته چون در طول تاریخ پادشاهی به نام زرتشت وجود نداشته است، این احتمال وجود دارد که محله یاد شده را اشو زرتشت پیمابر باستانی ایران ساخته و یا دستور ساخت آن را داده باشد.
در دامنه کوه بلند قبله (برفدان) که در حاشیه جنوبی شهر قرار دارد، یک رشته کاریز وجود دارد که به قنات آب زردشت معروف است و مظهر آن آسیاب آبادزردشت (آب زردشت) نامیده می‌شود که نام خود را از آسیابی به نام آب زردشت (که اکنون وجود ندارد) وام گرفته است.
در سال‌های اخیر شهرداری نیریز نسبت به بازسازی محوطه پیرامون نهرآب آبادزردشت اقدام نموده و تفرجگاهی به نام آبادزردشت در آن منطقه ساخته است. مسجدی هم در کنار این نهرآب وجود دارد که تا پیش از نامگذاری جدید (مسجد امام علی (ع)) به نام مسجد آب زردشت خوانده می‌شد. همچنین یک حسینیه به نام شهیدان زردشت در بخش باختری این کوی ساخته شده است.
لازم به یادآوری است که نام بلوار اصلی کوی آبادزردشت، به نام شهید جمشید زردشت است که چهره معروف این شهید همراه با فرزند خردسالش در سراسر ایران مشهور است. در دوران جنگ 8 ساله، 11 شهید از نیریز با نام خانوادگی زردشت جان خود را فدای میهن نمودند: (جمشید، فرهنگ، محمد حسن، قاسم، بهرام، حسن و …).
جالب است بدانید که هماکنون بیش از 2200 نفر از شهروندان نیریزی دارای نام خانوداگی زردشت هستند که به نوعی وابستگی آنها را به این کوی نشان می‌دهد. البته آنها همگی مسلمان هستند. علاوه بر این حدود 600 نفر در گذشته نام خانوادگی زردشت را داشته‌اند که اکنون آن را تغییر داده‌اند.
در ابتدای محله، مسجدی قدیمی (با تاریخ بازسازی 360 هجری) وجود دارد به نام «مسجد جامع جمعه» که طرح ساختمانی آن ساسانی بوده (در ایران تنها دو مسجد با طاق ساسانی وجود دارد: در نیریز و دامغان) که بایستی در اصل آتشکده بوده باشند. در این مسجد سروی با قدمت بیش از 1500 سال سر به آسمان کشیده است. در چند سال گذشته هنگام حفاری در جلوی مسجد چند کوزه پر از سکه‌های زرین باستانی یافت شد که خود تاییدی دیگر بر قدمت این کوی است.
متاسفانه در سال‌های اخیر نام این محله باستانی را به «کوی سجاد» تغییر داده‌اند که البته در گویش عمومی هنوز به نام آبادزردشت خوانده می‌شود و شهرک جدیدی هم که در جنوب آن ساخته شده است را مردم شهرک آب زردشت (با نام جدید شهرک رجایی) می‌خوانند.
از پژوهشگران گرامی انتظار می‌رود که در این مورد تحقیقات باستانی، تاریخی و زبانشناسی بیشتری را انجام دهند تا راز این نامگذاری آشکار گردد.
منابع:
1 – منابع محلی
2 – کتاب‌های شربت خانه فارس (محمد علی پیشاهنگ)
3 – تذکره سازگار (خلیل سازگار)
4 – روزنامه عصر نیریز (به ویژه مقاله‌های محمد علی پیشاهنگ).
این نوشتار در هفته‌نامه امرداد شماره 136 به چاپ رسیده بود
