در جریان پژوهش، فراهمآوردن و تدوین «مقدمهای بر فردوسیشناسی و شاهنامهپژوهی» به نمونههایی برخوردم که دربارهی آن نمونهها دیدگاههای گوناگونی بود. تا جایی که من بررسی کردم، این گوناگونی دیدگاهها علمی و پژوهشی نه، بلکه بیشتر سلیقهای و بر پایهی مهر و کین پایهریزی شدهاند.
یک: گروهی گمان میکنند فردوسی را بسیار دوست دارند، بنابراین ادعا میکنند که فردوسی و محمود غزنوی هیچ پیوندی نداشتهاند. شماری که دلبستگی به محمود دارند، میگویند شاهنامه به فرمان محمود سروده شد. برپایهی این دیدگاههای گوناگون، من دربارهی پیوند فردوسی، محمود و شاهنامه، نظریهی «گفتمان» را طرح کردم.
نظریهی گفتمان به این معنا که پیوندهای فکری و فرهنگی یک دوره، پذیرفتنی (:ایجابی) و از میان بردنی (:سلبی) هستند. فردوسی، محمود و شاهنامه، رویدادهایی در یک دوره هستند و جدا از هر پیوندی، با هم پیوند گفتمانی دارند. بنابراین پیوند فردوسی، محمود و شاهنامه را باید از چشمانداز نظریهی گفتمان مطالعه و بررسی کنیم تا بدانیم که در نظریهی گفتمان، پیوندهای فکری و فرهنگی فردوسی، محمود و شاهنامه چگونه است.
دو: دیدگاه ناهمسان دیگر این است که ماخذ فردوسی در سرایش شاهنامه چه کتابی و چه کسانی بودهاند؟ بحث ماخذ شاهنامه تا اندازهای درست و بهجاست، اما درستتر آن است که بگوییم شاهنامه کتابی نیست که ماخذ مشخص تاریخیای داشته باشد؛ شاهنامه گزارشی است که در جریان چند هزار سال دگرگونی و تکامل ارایه شده است. منبع بازگفتهای بنیادین شاهنامه از دید جهانشناختی به اوستا و پیش از اوستا میرسد. بنابراین من نظریهی تکاملی و روایت انسانِ شاهنامه را طرح کردهام. به این معنا که به شاهنامه به عنوان یک گزارش انسانی باید نگریسته شود. منظور از گزارش انسانی این است که دربارهی پیدایش جهان، انسان و فرهنگ زندگی چند گزارش جهانی داریم که گزارش یونانی، سامی، چینی و ژاپنی، آزتکی و… است؛ شاهنامه نیز از شمار یکی از این بازگفتهاست…
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاریست با عنوان «شاهنامه و هویت یگانهی ایران، افغانستان و تاجیکستان» به قلم یعقوب یسنا، نویسنده، استورهشناس، نظریهپرداز، شاهنامهپژوه و منتقد ادبی اهل افغانستان که در تازهترین شمارهی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویهی چهارم (شاهنامه) امرداد شمارهی ۴۴۷ بخوانید.
«امرداد» شمارهی ۴۴۷ با عنوان «بارگهِ داد، یا سرنوشت ستمکاران!؟» از دوشنبه ۱۷ آبانماه ۱۴۰۰ خورشیدی، در روزنامهفروشیها و نمایندگیهای امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان میتوانند برای دسترسی به هفتهنامهی امرداد افزونبر نمایندگیها و روزنامهفروشیها از راههای زیر نیز بهره ببرند: