در فرهنگ ایرانی، بهروزی آدمی و سربلندی او جایگاهی برجسته دارد. نماد و نشانه‌ی چنان ویژگی‌ای را در درخت می‌توان دید. از این‌روست که در نگاه ما بالیدن و شاخ و برگ گرفتن درختان، ارج بسیار و سپنیدنه‌ای دارد و نگاهبانی از آن‌ها خویشکاری هر انسان نیکی شناخته می‌شود. بی‌گمان راز دیرپایی درختان سرزمین ما در همین نکته و باور نهفته است.
شماری از دیرینه‌ترین درختان ایران در استان خراسان جنوبی پایدار مانده‌اند. پیش‌تر از برخی از آن درختان سایه‌افکن و پُر رازورمز یاد کردیم و اکنون به برخی دیگر از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
سرو اسفاد
از دیرینگی سرو اِسفاد، روستایی در دهستان شاسکوه در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی، 1300 سال می‌گذرد. این نیز نشانه‌ی دیگری از جوشش زندگی در هزاره‌های دور تاریخی سرزمین ماست.
سرو اسفاد در زیبایی کم‌مانند است، حتا می‌توان گفت یگانه و بی‌همتاست. گره‌های تنه‌ی درخت و پیچ‌وتاب خوردن‌های آن، نگاه هر رهگذری را می‌گیرد و وادارش می‌سازد که درنگ کند و از شکوه آن شگفت‌زده شود. این سرو ایستاده 19 متر بلندا دارد و در فاصله‌ی پنج‌متری آن از زمین، چهار شاخه، هر کدام به سویی روییده و چتری از شاخ و برگ‌ها در آسمان گشوده است.
سرو اسفاد در زمین‌های کشاورزی روستاییان دیده می‌شود. شاداب و سرزنده است، هرچند بخش خاوری آن تُوخالی شده است. این نیز شگفت نیست. از یاد نبریم که 1300 سال از عمر آن می‌گذرد! سرو اسفاد در آبان‌ماه 1394 خورشیدی، در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت و یاد شده است.
درخت بنه رچ
رچ از روستاهای شهرستان بیرجند است. درخت آن دیرسالی هزار ساله، و شاید هم بیشتر، دارد. بنه، همان پسته‌ی کوهی است. شاخه‌های درخت انبوه است و هر یک در سویی رو‌به وسعت آسمان رشد کرده‌اند و در زمین سایه افکنده‌اند. این درخت شکوهمند هنوز، پس از گذر از سده‌های فراوان، سرزنده است. از این‌رو بررسی‌های ژنتیکی بسیاری بر روی آن انجام شده است تا پژوهشگران بدانند راز دیرپایی و زندگی آن چیست.
قطر درخت بنه رچ بیش از 190 سانتی‌متر است و گستردگی تاج آن به 225 متر می‌رسد. می‌گویند کهنسال‌ترین درخت بنه‌ی استان خراسان جنوبی است. از این‌رو، در دی‌ماه سال 1390 خورشیدی آن را در فهرست آثار ملی و طبیعی کشور ثبت کردند. روستای رچ با این درخت پیر و زنده‌اش، در دامنه‌ی کوهی هم نام روستا جای دارد.
سرو استند
نمی‌توان از درختان استان خراسان جنوبی یاد کرد و سرو اِستند، با دیرینگی 1300 ساله‌اش را نادیده گرفت. از یک دید دیگر نیز این سرو یاد کردنی است. در تیرماه 1395، زمانی که گرمای هوا به بالای 40 درجه‌ی سانتی‌گراد رسیده بود، پیدا بود که سرو پیر روستا تشنه است. از این‌رو جوانان استندی دست به دست هم دادند و از سهم آب کشتزارهای خود گذشتند و آبی را که سهم آن‌ها بود به پای سرو روستای خود ریختند تا تشنه نماند و زندگی 1300 ساله‌اش پایداری بیابد. آن‌ها و دیگر مردم روستا باور دارند که روزی‌بخشی زمین‌های روستا و بارآوری فرآورده‌هایشان به‌سبب این سرو سپند است. پس باید نگاهبان و مراقب آن بود.
این سرو بلند و سایه‌افکن در سال 1395 با شماره‌ی 282 ثبت ملی شده است.
سرو اسکیونگ
اسکیونگ از بخش‌های پیوسته به شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی است. اسکیونگی‌ها سرو روستا را 850 سال پیش کاشته‌اند تا به روستای خود روزی‌بخشی و شادابی ببخشند. گستردگی تاج این سرو 129 متر مربع است و بلندای آن به 18 متر می‌رسد.
تنه‌ی سرو اسکیونگ پیچ و تاب خوران رو به فراز دارد و بر روی تنه‌ی آن خط‌های نظم‌داری دیده می‌شود. آن خط‌ها نشانه‌ای از کهن بودن درخت است. در فروردین‌ماه 1396 سرو روستای اسکیونگ را در فهرست آثار طبیعی و ملی کشور ثبت کردند تا نگاهبانی از آن بیشتر و بایسته انجام گیرد؛ هر چند بومی‌ها خود نگاهبان این موجود سال‌خورده‌ی روستایشان هستند و آن را سپند و گرامی می‌دانند.
درختان زیتون فسون
باغی در روستای فسون، از بخش‌های شهر خوسف در بیرجند دیده می‌شود که درختان زیتون آن در چشم روستاییان بسیار گرامی و باارزش است. دیرینگی این درختان به 750 سال پیش می‌رسد؛ یعنی در زمانی که مغولان بر ایران فرمانروایی می‌کردند! شگفت است که در آن روزگار پُرآشوب و تاخت و تاز مغولان و کشتارهای بی‌شمار، مردم از کاشتن درخت دست نکشیده‌اند و زندگی را بدین‌گونه پاس داشته‌اند.
گستره‌ای که این درختان را دربرمی‌گیرد 446 متر مربع حساب کرده‌اند. درختان زیتون فسون شش پایه دارند و از هر پایه شاخه‌های فراوانی رشد و نمو کرده است.
چنار مزار سلطان تیمور
درخت بنه بلنجیر
چنار مزار سلطان تیمور و درخت بنه بلنجیر
از دو درخت کهنسال دیگر استان خراسان جنوبی باید نام بُرد. یکی چنار 350 ساله در شمال روستای درمیان است که کنار آرامگاهی کهن به نام مزار سلطان تیمور جای دارد. از تنه‌ی آن شش شاخه جدا می‌شود و بال می‌گشاید. چشمه‌ای زلال از کنار این چنار می‌گذرد و راه به دیگر سو می‌کِشد. در تیرماه 1390 خورشیدی، چنار روستای درمیان را در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت کردند. دیگری درخت کهنسال بنه بلنجیر نیز در روستای بلنجیر، در شهر خوسف، از شهرستان‌های بیرجند، است و دیرینگی آن به 500 سال می‌رسد. بلندای این درخت بیش از پنج متر است.
در استان خراسان جنوبی، برپایه ی برآورده‌ها و پژوهش‌های سال 1392، 62 درخت کهنسال شناسایی شده است. این درخت‌ها دربردارنده ی 14 چنار کهن، هشت درخت گردو، 14 بنه، 18 سرو حفره‌ای، دو درخت عناب، چهار درخت شاه توت، یک درخت زیتون و یک درخت پده است (مجله‌ی طبیعت ایران، شماره‌ی آبان 1396). پده درختی از خانواده‌ی بیدهاست.
2 پاسخ
جالب بود. نیاکان من از جنوب خراسان بودند و من تا بیست و چند سالگی ک یادمه سالی یکی دو بار ب آنجا میرفتیم و چندین روز یا هفته بودیم ولی چیزی از درختان کهنسال اش نشنیده بودم.
از درختان کهنسال شهر شاهرود هم بنویسید. شش هفت سال پیش در دو میدان شهر درخت با تنه بسیار بسیار بزرگ بود یکیش ک درونش خالی شده بود و چند تن در آن می‌توانستند بنشینند.
در دو کناره خیابان فردوسی شهر شاهرود، چنارهای با تنه بزرگ و بسیار بزرگی هست شاید هزار سال سن نداشته باشند ولی باید روزگار درازی در آنجا بوده باشند چون من تاکنون چنین درختان چنار تنومندی ندیده بودم. زنده هم بودند. شاخه ها و برگ برخیشون را زده بودند ولی جوانه و برگ تازه از کناره ها درآمده بود.