درختان، سده‌ها و هزاره‌هاست که پا‌به‌پای ما از کوران‌های تاریخ و دشواری‌های زندگی گذر کرده‌اند و استوار و پابرجا مانده‌اند، تا شادی ببخشند، امید بیاورند و سرزمین‌مان را زیباتر سازند. درختان چنین‌اند: سایه‌افکن، خُرم و شاداب، زندگی‌بخش و بارآور، با شاخ و برگ‌هایی که روبه آسمان گشوده است. ایران ما، خاستگاه شمار فراوانی از چنین درختانی است. تصور ایران، بدون درختان و باغ‌های فراوانش شدنی نیست!
در استان قزوین شماری از درختانی را می‌توان جُست و یافت که دیرینه سال‌اند. روزگار جوانی و میان‌سالی را پشت سر گذاشته‌اند و به کهنسالی رسیده‌اند و هم چنان زندگی می‌بخشند و شادی ارمغان می‌کنند. در اینجا، با شماری از درختان کهنسال استان قزوین بیشتر آشنا می‌شویم.
گردوهای کهنسال یارود
در گستره‌ی الموت استان قزوین، در بخش رازمیان، روستایی 1200 ساله به نام یارود دیده می‌شود. در آنجا 12 درخت گردوی کهنسال نمایان است. این درختان را از شماره‌ی یک تا 12 نام‌گذاری کرده‌اند. سن برخی از آن‌ها تا هشت سده می‌رسد و شماری دیگر میان 300 تا 400 سال است که قامت برافراشته‌اند واستوار و پایدار مانده‌اند. در این روستا، افزون‌بر آن درختان کهن، شماری دیگر از درختان گردو دیده می‌شود که از میان‌سالی به دیرسالی رسیده‌اند. از همگی آن‌ها هم به خوبی نگهداری می‌شود؛ به‌ویژه آنکه درختان دوازده‌گانه‌ی کهنسال روستا در نزد مردم بسیار گرامی هستند و آن‌ها سپند می‌دانند.
سن درخت نخست یارود، چیزی میان 830 تا 880 سال برآورد شده است. بلندای آن اندکی بیش از دو متر است و تاج پوششی‌اش بیش از 900 متر مربع را دربرگرفته است. قطر تنه‌ی آن را اندازه گرفته‌اند و عدد 245 در 342 سانتی‌متر به دست آمده است. از این‌رو، این درخت از دید قطر تنه، سومین درخت گردوی کهنسال ایران است. خوشبختانه تاج آن تندرست و سایه‌افکن است؛ هر چند توفان سال 1388 شاخه‌هایی از آن را شکست، اما آسیب جبران‌ناپذیری به آن نزد و درخت پیر یارود تاب آن توفان تند را آورد. در نمای درخت نیز پوسیدگی‌ای دیده نمی‌شود و اگر هم بر اثر گذر زمان پوسیده شده باشد، پوسیدگی درونی است.
درخت پنجم یارود 500 تا 550 سال سن دارد و تاج پوششی آن 1200 متر مربع را دربرمی‌گیرد. بلندای آن به 17 متر می‌رسد. این درخت کهنسال تا درخت نخست یارود تنها 50 متر دوری دارد. درخور توجه است که درخت پنجم از بلندی یک و نیم متری، 10 شاخه‌ای می‌شود و هر شاخه به سویی رشد می‌کند. گفته‌اند که هیچ درخت گردوی کهنسالی در ایران نیست که تاج آن به گستردگی تاج درخت پنجم یارود باشد. از یک دید دیگر هم این درخت کم‌مانند است: درخت پنجم سالانه گاه تا 6600 گردو محصول می‌دهد.
درخت هفتم عمری میان 380 تا 430 سال دارد و بلندای آن به 17 متر می‌رسد. به همین‌گونه، 350 تا 400 سال از عمر درختان هشتم و دهم آنجا می‌گذرد. دیگر درختان دوازده‌گانه‌ی یارود، دیرینگی سه سده‌ای دارند. این درختان در مهرماه 1395 در فهرست آثار طبیعی و ملی ایران ثبت شده‌اند.
گردوی کهنسال زواردشت
دو درخت گردوی کهنسال در روستای زواردشت، در گستره‌ی معلم کلایه استان قزوین دیده می‌شود. این دو درخت 30 متر از هم دور هستند.
درخت نخست 470 تا 530 سال است که جان و زندگی می‌بخشد و سایه می‌افکند. تاج پوششی آن بیش از 500 متر مربع است و تنه‌ی ستبرش از بلندای دو متری، سه شاخه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که درون درخت نشانه‌هایی از پوسیدگی هست؛ هر چند تنه‌ی آن چنین نیست و رد و نشانی از آن پوسیدگی‌های درونی ندارد.
درخت دوم نیم هزاره است که استوار ایستاده است. 500 تا 550 سال از زندگی پُربار آن سپری شده است و بلندایی 18 متری دارد. محیط تنه‌ی آن را 743 سانتی‌متر دانسته‌اند. از بلندای یک و نیم متری به پنج شاخه بخش‌بندی می‌شود و در شمار 10 درخت گردوی کهنسال ایران دانسته شده است. افسوس که راه‌سازی و آسفالت کردن جاده، آسیب‌هایی به این درخت پیر زده است که چه‌بسا زندگی آن را به خطر بیندازد.
درخت چنار سیردان
این درخت شاداب، 600 سال است که همراه و هم‌نوای مردمان شهر سیردان، در بخش تارم سفلای استان قزوین است. گویا پیرترین درخت چنار ایران است و از دید حجم تاچ پوششی و بلندی، بزرگترین چنار کشور ما شناخته می‌شود. دردناک است که ارزش این همراه تاریخی‌مان را آنچنان که باید ندانسته‌ایم و در پیِ کوتاهی‌ها و نادیده‌گرفتن‌ها، روبه فرسایش گذاشته است و آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، روبه خشکیدن می‌رود. این در حالی است که درخت چنار سیردان را «یکی از مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی ایران» عنوان داده‌اند. چرا باید نگهبان چنین سرمایه‌ی گران‌بهایی نباشیم و گسترش خانه‌سازی، درختان پیر سیردان را به حال و روز نیستی و مرگ بیفکند؟ در سال 1393 درخت سیردان را در فهرست آثار طبیعی کشور ثبت کرده‌اند، اما این کار، درمان‌گر رنج‌های این درخت بیمار نشده است.
دیگر درختان کهنسال استان قزوین
درخت زیتونی در بالادست رودخانه‌ی آلتین کش در استان قزوین دیده می‌شود که آن را درخت نِهران می‌نامند. از دیرینگی این درخت زیتون 800 سال می‌گذرد. بلندای آن 12 متر است و پنج تنه دارد. درخت نهران در بخش تارم سفلا، در گستره‌ی تاریخی سمیران جای دارد.
از اُرس شورستان نیز یاد کنیم که سن آن را 600 تا 650 سال برآورد کرده‌اند. بلندایی 10 متری دارد و تاج پوششی آن 57 متر مربع است. این اُرس در شهر معلم کلایه در روستای شورستان کاشته شده است.
چنارهای فانفین در بخش الموت باختری، شش گانه‌اند و میان یک تا دو سده دیرینگی دارند. آن‌ها را هفت چنار نیز می‌نامند. گویا یکی از چنارها در گذشته‌های دور از میان رفته است. این درختان ثبت ملی شده‌اند.
به همین‌سان 200 تا 250 سال از عمر گردوی کهنسال زناسوج در بخش الموت باختری می‌گذرد. تنه‌ی آن تندرست و تاج پوششی‌اش گسترده است. همچنان که درخت چنار روستای نارنده، با دیرینگی 250 تا 300 ساله، شاداب و سرزنده است. این چنار در کنار چشمه‌ای جای گرفته و در اسفندماه 1397، خورشیدی، در فهرست آثار طبیعی ایران ثبت و یاد شده است. روستای نارنده در بخش کوهین استان قزوین جای دارد.
* با بهره‌جویی از: جستار «گردوهای کهنسال ایران» نوشته‌ی مصطفا خوشنویس و دیگران (مجله طبیعت ایران، جلد سوم، شماره 6، بهمن و اسفند 1397)؛ و تارنمای «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین».
