درختانی که سده‌ها و هزاره‌هاست که در ایران سربرآورده‌اند، در نگاه ما باید بیش از آن ارج و بها داشته باشند که اکنون دارند. این سخن را از آن‌رو باید یادآوری کرد که خبرهای پی در پی از بریدن درختان و سوختن جنگل‌های ایران به گوش می‌رسد و نگرانی کسانی را سبب می‌شود که می‌دانند ایران از چه گنج بی‌مانندِ درختان کهن‌سالی برخوردار است. پیشینیان ما باور داشتند که باید درخت کاشت و برای آیندگان به یادگار گذاشت. ما نیز چنین خویشکاری داریم. نگاهبانی از درختان وظیفه‌ای است که نباید به فراموشی سپرده شود.
برشمردن همه‌ی درختان کهن‌سال ایران شاید دشوار باشد؛ به‌ویژه آنکه آگاهانی هستند که می‌گویند درختان بسیار کهن و سال‌خورده‌ای در کشور ما هست که هنوز به‌درستی شناسایی نشده‌اند و درباره‌ی آن‌ها پژوهش نشده است. با این همه، از میان درختانی که به دیرینگی می‌شناسیم، چند نمونه یادکردنی است. در اینجا آگاهی‌های کوتاهی از آن درختان که در استان‌های خراسان رضوی، همدان، کردستان و قم سایه افکنده‌اند، به دست می‌دهیم و به خود بارها و بارها یادآوری می‌کنیم که نگاهبان دل‌سوز درختان سرزمین‌مان باشیم!
سرو تخته مایان
نام و نشان سرو بلندقامتی را باید در استان خراسان رضوی گرفت که از دیرینگی آن 2000 سال می‌گذرد. این سرو را درخت تخته مایان می‌نامند. از زندگی طولانی سرو تخته مایان نباید شگفت‌زده شد. خراسان با تاریخ درازدامن خود، پهنه‌ای سرشار از درختان پیر و دیرینه‌سال ایران است. در نزدیکی روستای تخته مایان، در شهرستان طرقبه، نیز چنین نشانه‌ای هست.
درخت تخته مایان به‌راستی زیباست و همانندگی به حجمی هرمی می‌بَرد. این سرو، در دشتی هموار، جلوه‌ای تماشایی دارد و پایدار ایستاده است. فر و شکوه درخت تخته مایان، در آن دشت خالی، جلوه‌ای نمایان‌تر گرفته است. بلندای آن هشت متر است و از مسافتی دور نیز دیده می‌شود. زیبایی آن بدین‌سبب نیز هست که بلندی‌های بینالود در شمال این درخت سایه افکنده و درخت دو هزارساله‌ی آن گستره را هزاربار دیدنی‌تر ساخته است. این سرو کهن‌سال، در خردادماه 1399 در شمار آثار طبیعی و ملی ایران ثبت شده است.
درخت روچی
در استان خراسان رضوی چنار 600 ساله‌ای در روستای روچی هست که نباید آن را نادیده گرفت. روچی در دهستان زیبد، بخش کاخک شهرستان گناباد است و به درخت کهن‌سال خود می‌بالد. باید هم این‌گونه باشد؛ چه شادمانی و سرافرازی‌ای بهتر و ماندگارتر از داشتن درختان دیرینه‌سال؟ این چنار کهن در میدان روستا جای گرفته و به کوشش روستاییان و از آنجا که ارزش درخت روستای خود را خوب می‌شناسند، گِرداگِرد آن محوطه‌سازی شده است.
بلندای درخت روستای روچی 15 متری است و چهار متر قطر تنه‌ی آن است. خوشبختانه در خردادماه امسال این درخت را در فهرست آثار طبیعی و ملی ایران ثبت کرده‌اند تا از آن مراقبت و نگهداری بایسته‌تری انجام بگیرد. برخی گفته‌اند چنار روچی بزرگ‌ترین تاج پوششی درختان چنار ایران، و شاید هم جهان را دارد.
نکته‌ای هم هست که یادآوری آن از یک‌سو شادی‌آور است و از سوی دیگر نگران‌کننده. سال‌ها پیش برای توسعه‌ی روستا شماری از درختان روچی را بریدند. حتا تصمیم داشتند که چنار کهن‌سال روستا، همین چنار روچی را هم از ریشه بِکنند (دانشنامه‌ی مشهد)، اما با تلاش و پیگیری حافظان محیط زیست، چنار چند سده‌ای روچی از نابودی نجات یافت. نام خوش آهنگ روچی به معنای «گلچین» است.
درخت باغ‌وار
باید از درخت چنار 2000 ساله‌ای نیز نام ببریم که در استان همدان، در شهر تویسرکان و در جایی که نام زیبای باغ‌وار را دارد، جلوه کرده و شادمانی بودنش را ارمغان مردم می‌سازد. آنجا را بدان سبب باغ‌وار می‌نامند که در گذشته‌های دور سراسر پوشیده از درخت بوده است. اکنون تنها همین درخت کهن‌سال از آن دیرسال‌های از دست رفته، به‌جا مانده است. افسوس که درخت باغ‌وار چندان حال و روز خوشی ندارد. چند سالی است که پژمرده است و چند شاخه‌ی اصلی آن خشکیده شده است. اگر پیگیر نشوند و نداند خشکیدگی درخت به چه سبب است، چه‌بسا زندگی این درخت دوهزار ساله از دست برود و آه و افسوسش برای ما بماند. هر چند گفته‌اند که ساخت‌وسازهایی که در کنار درخت باغ‌وار انجام گرفته، به ریشه‌های آن آسیب زده و سبب خشکیدگی بخش زیادی از آن شده است (گزارش تارنمای دانا- اسفند 1393). اینکه در این سال‌ها کاری برای بازگرداندن شادابی به چنار باغ‌وار شده است یا نه؟ آگاهی‌ای نداریم. درخت باغ‌وار که در نزد مردم بسیار حرمت دارد و حتا به آن سوگند می‌خورند، بلندایی 25 متری دارد و قطر تنه‌ی آن 15 متر است.
درخت بیان دره
استان کردستان نیز به داشتن درختان دیرسال و شاداب سرافراز است. یک نمونه‌ی آن درخت بیان دره است که بومی‌ها به آن «گورَه دار» می‌گویند؛ یعنی «درخت بزرگ». دیرینگی آن را 1500 ساله برآورد کرده‌اند. بلندای درخت بیان دره 13 متری است و قطری نزدیک به هفت متر دارد. کهن‌ترین درخت شناسایی شده در استان کردستان هم هست. روستای بیان دره در جنوب خاوری شهر بانه جای دارد و به سبب همین درخت، از آوازه‌ای سزاواز برخوردار است.
سرو کهک
در استان قم نیز نشانه‌هایی از دیرزیستی درختان می‌توان یافت. نمونه‌ی بیشتر شناخته‌شده‌ی آن‌ها سرو کهک است که به نام سرو آفین نیز خوانده می‌شود و در کشتزارهای پیرامونی جنوب باختری شهر کهک جای دارد. دیرینگی آن برآوردهای یکسانی ندارد. گاه سرو کهک را درختی 1200 ساله عنوان داده‌اند و گاه دیرسالی 670 تا 720 ساله برای آن برشمرده‌اند.
سرو کهک تنه‌ای ستبر اما تُوخالی دارد. گویا آتش‌سوزی‌ها و خشکیدگی سبب خالی شدن تنه‌ی آن بوده است. نیمی از تاج درخت نیز از آسیب خشکیدگی در امان نمانده است. از همه غم انگیزتر آثاری از بریدگی شاخه‌های فرعی درخت است که بر پیکر آن دیده می‌شود. سرو کهک بیش از 17 متر بلندا دارد و محیط تنه‌ی آن بیش از پنج متر است.
در استان قم، در روستای آمره‌ی بخش خلجستان درخت کهن‌سالی نیز هست که از زندگی سبز و شاداب آن چیزی میان 810 تا 860 سال می‌گذرد. این درخت چنار را به نام روستایش درخت آمره می‌نامند و مردم به آن باوری استوار دارند. تنه‌ی درخت از پوسیدگی‌ها دور نیست. بلندای آن بیش از 15 متر است و محیط تنه‌اش به 125 سانتی‌متر می رسد.
