احمد تفضلی در ۱۶ آذر ۱۳۱۶خورشیدی در اصفهان زاده شد. تحصیلات مقدماتی را در تهران گذراند و در سال ۱۳۳۵ با دریافت مدال درجه‌ی اول فرهنگ از دارالفنون دیپلم ادبی گرفت. در سال ۱۳۳۸ دانشکده‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران را با رتبه‌ی نخست به پایان برد. در سال ۱۳۴۰خورشیدی به انگلستان رفت و وارد رشته‌ی فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران در مدرسه‌ی زبان‌های شرقی دانشگاه لندن شد و در سال ۱۳۴۴ فوق لیسانس گرفت. پیش از بازگشت به ایران دوره‌ی پژوهشی کوتاهی را هم در پاریس گذراند. در ۱۳۴۵ در رشته‌ی زبان‌های باستانی از دانشگاه تهران درجه‌ی دکتری گرفت. موضوع پایان‌نامه‌ی او تصحیح و ترجمه‌ی سوتکرنسک و ورشت مانسرنسک از دینکرد و سنجش این دو نسک با متن‌های اوستایی، به راهنمایی صادق کیا بوده‌است. از ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۵ درکنار تحصیل، به عنوان پژوهشگر در استخدام اداره‌ی فرهنگ عامه بود. از ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ در بنیاد فرهنگ ایران، به تحقیق پرداخت. در ۱۳۴۷ به تدریس در دانشگاه تهران مشغول شد. در ۱۳۷۰ عضو پیوسته‌ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و از سال ۱۳۷۳ معاون علمی و پژوهشی این فرهنگستان بود. تفضلی افزون بر اینکه یکی از کارشناسان در زمینه‌ی زبان‌های باستانی ایران بود، به زبان عربی کاملاً آشنا بود و به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی و آلمانی و ادبیات فارسی چیرگی کامل داشت و همچنین با روسی نیز آشنا بود.
مرگ اسف‌بار استاد احمد تفضلی که نیمه شب 24 دی ماه1375خورشیدی، در تهران رخ داد بی‌گمان یک فاجعه‌ی بزرگ معنوی و علمی برای کشور ایران بود. این فقدان ناگوار،که شوند (:علّت) آن را تصادف اتومبیل بیان کرده‌اند، یکی از پرمایه‌ترین استادان و دانشمندان ایرانی را در اوج خلاقیت و باروری از میان ما درربود و جهان ایرانشناسی را برای همیشه داغدار یکی از چهره‌های درخشان خود ساخت.
دستاوردهای فرهنگی
دکتر احمد تفضلی استاد زبان‌های کهن دانشگاه تهران و عضو فرهنگستان ایران بود. تحصیلات خودرا در رشته ایرانشناسی در دانشگاه‌های لندن و پاریس به پایان برد. در بازگشت به ایران در دانشگاه تهران استخدام شد و همزمان در بنیاد فرهنگ ایران تصدی شعبه‌ی زبان‌های کهن ایران را یافت. با همه‌ی حجب و افتادگی که داشت به زودی نامش به عنوان پژوهنده‌ای کوشا و آگاه شهره گردید و مقالاتش، که در مجلاّت ایرانشناسی در باختر (:غرب) و یا ایران نشر می‌یافت، به تدریج خبرگان را متوجه طلوع ستاره‌ی فروزانی در آسمان ایرانشناسی کرد. احمد تفضلی به عنوان استاد مسلم زبان پهلوی در همه جهان شناخته شده بود و همواره طرف مشورت دانشمندان و استادان پهلوی‌شناس در دنیا قرار می‌گرفت. مقالات تحقیقی‌اش که شاید به صد برسد هریک نمونه‌هایی ارزنده از بررسی علمی و دقتی برازنده به شیوه‌ی پژوهشگران نمونه‌ی غربی است. کمتر نشریه‌ای از دانشنامه‌ی ایرانیکاست که نوشتاری از او در آن نباشد. آنچه تحقیقات و نوشته‌های دکتر تفضلی را زبانزد می‌کرد این بود که وی افزون براستادی در زبان‌ها و فرهنگ کهن ایران، در زبان عربی و فرهنگ اسلامی نیز چیره‌دست بود و همین او را از دیگر همکارانش متمایز می‌ساخت. وی در بسیاری از پژوهش‌ها و نوشته‌هایش، برای روشن نمودن زمینه‌های فرهنگی یا زبان‌شناسی ایران پیش از اسلام، به مآخذ قدیمی عربی و آرای دانشمندان عرب – که برای بسیاری ایرانشناسان باختری چون راز سر به مهر است- رو آورده و به استادی و شیوایی به نتایجی چشمگیر رسیده است. در همان سال‌ها بسیاری از دانشگاه های جهان، از جمله در ژاپن و چین و فرانسه و دانمارک و امریکا و روسیه، مقدمش را گرامی می‌‌‌داشتند و از او برای اداره سمیناری و یا ایراد سخنرانی‌ها دعوت می‌کردند. دانشگاه قدیمی سنت پترزبورگ روسیه در مراسم با شکوهی به استاد تفضلی درجه دکترای افتخاری ایرانشناسی پیشکش کرد. از من نیز به لطف دعوت کرده بودند. درآن جا شاهد احترام عمیق و شایسته‌ای که اساتید ایرانشناس روس برای استاد می‌گذاشتند، بودم. این حالت احترام و فروتنی که گاه ازسوی استادانی بسیار مسن‌تر از او دیده می‌شد، نشان می‌داد که تا چه اندازه اهل دانش دستاوردهای فرهنگی وعلمی‌اش را ارج می‌نهند ومقام والای او را قدر می‌گذارند.
هیچ سخنی درمورد زنده‌یاد دکتر تفضلی بدون اشاره به ویژگی‌های ممتاز اخلاقی و خصایل بی‌نظیر انسانی او کامل نیست. در دکتر تفضلی ادب و افتادگی و سادگی، خصلت‌هایی بارز و نمایان بودند. هرچه مقام وقدر علمی‌اش بالاتر می‌رفت و شهرتش درجهانِ ایرانشناسی گسترده تر می‌شد، بر تواضع و فروتنی و افتادگی‌اش افزوده می‌شد. از این باب او نمونه دلپذیر معدود دانشمندان و بزرگانی بود که تنها نامشان را در تاریخ می‌بینیم و رفتار آنان را نموداری از خصایل والای ادب ایرانی به شمار می‌آوریم. مثال درخت پُرباری که شاخه‌های پُرمیوه‌اش همواره سر به زیر دارد در مورد او مصداقی درست داشت. استادان و پیشگامان علم و فرهنگ را ارج بسیار می‌گذاشت و با شاگردان و همکارانش در نهایت لطف و مهربانی بود؛ از هیچ کمکی به آنان دریغ نمی‌کرد و در کشف استعدادهای علمی و تشویق ایشان به پژوهش و نگارش هیچ کوششی را فرو نمی‌گذاشت. نمونه سپاس و احترام او نسبت به دانشمندان جشن نامه‌ای بود که به افتخار دکتر زریاب خوبی به نام یکی قطره باران منتشر کرد. استاد زریاب، که اینک او نیز رو در نقاب خاک پوشیده است، پس از انقلاب به بهانه‌ای واهی کنارگذارده شد. در هنگامه‌ی بی‌مهری‌ها و دشمنی‌ها که استاد را به گوشه‌نشینی کشانده بود، دکتر تفضلی بی آن که هراسی به خود راه دهد و یا مانند دیگر مصلحت‌اندیشان عواقب کار را بیندیشد، قدم پیش نهاد و آن کتاب ممتاز را برای بزرگداشت دوست و همکارش منتشر ساخت.
نوشتارهای علمی او نیز نمودارهای روشنی از این بزرگ‌منشی و صفای واقعی است. جز واژه‌نامه‌ی مینوی خرد و ترجمه مینوی خرد به زبان فارسی که نام او را بر پشت جلد دارد، در دیگر آثارش یکی دیگر از همکارانش را برای مشارکت در پژوهش دعوت کرده و نام آنان را نیز برافراخته است. برای نمونه کتاب‌های اسطوره زندگی زردشت، زبان و دستور زبان پهلوی را با همکاری خانم دکتر ژاله آموزگار استاد دانشگاه تهران منتشر ساخته و کتاب ممتاز منتخبات زادسپرم را با همکاری پرفسور ژینیو به چاپ رسانده است. در مقدمه همان کتاب ژینیو حق‌شناسی خود را به استاد تفضلی نشان داده و به درستی و دقت سهم بزرگ او را در نوشتن آن کتاب ــ که برنده جایزه بین‌المللی بهترین کتاب سال نیز شد ــ نشان داده است.
در سفر سنت پترزبورگ در ساعت‌های کوتاه فراغت که درمیان سخنرانی‌ها و بازدیدهای علمی دست می‌داد به کار بر کتاب پهلوی دینکرد می‌پرداخت. این کتاب از آثار ارشمند و مهم زبان پهلوی است و گرچه تاکنون ترجمه بخش‌هایی از آن چاپ شده، ولی هنوز بخش‌های بسیار آن نیاز به ویراستاری و تحقیق و ترجمه‌ای دقیق دارد. استاد تفضلی شایسته‌ترین فرد برای این کار بزرگ بود، افسوس که چهارماه بعد از این سفر دست مرگ جهان علم را از وجود او تهی ساخت.
مرگ حق است و به هرحال دامن همه کس را خواهد گرفت. اما مرگی به این ناگواری و بریده شدن رشته حیات درخت تناوری که می‌توانست سال‌های سال پربار و بر بزید و بر سر دور و نزدیک سایه مهر بگسترد دردناک و باورنکردنی است.
کتاب‌ها و ترجمه‌ها
واژه‌نامه مینوی خرد، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۴۸
ترجمه‌ی مینوی خرد چاپ اول بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۵۴، چاپ دوم، انتشارات توس، ۱۳۶۴
نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران (کتاب) جلد ۱ از آرتور کریستن سن با همکاری ژاله آموزگار (ترجمه و تحقیق)، تهران، نشر نو، ۱۳۶۴
نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران (کتاب) جلد ۲ از آرتور کریستن سن با همکاری ژاله آموزگار (ترجمه و تحقیق)، تهران، نشر نو، ۱۳۶۸
شناخت اساطیر ایران (کتاب) از جان هینلز (ترجمه) با همکاری ژاله آموزگار، تهران، نشر چشمه و فرهنگسرای بابل، چاپ اول ۱۳۶۸
اسطوره زندگی زرتشت با همکاری ژاله آموزگار، تهران، نشر چشمه و فرهنگسرای بابل، چاپ اول ۱۳۷۰
زبان پهلوی ادبیات و دستور آن (کتاب) با همکاری ژاله آموزگار، تهران، نشر معین، چاپ اول ۱۳۷۳
تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام
به فرانسه Prof. Ph. Gignoux کتاب Anthologie of Zadspram چاپ پاریس ۱۹۹۳
مقاله‌ها
از احمد تفضلی تاکنون پنجاه و سه مقاله به زبان فارسی در دانشنامه ایران و اسلام، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام و در نشریات معتبر علمی و جشن‌نامه‌ها و یادنامه‌های دانشمندان منتشر شده است. همچنین از وی هشتاد و سه مقاله به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی در نشریه‌های معتبر خارجی همچون مجله آسیایی، مجموعه شرق‌شناسی، مطالعات ایرانی، مطالعات ایرانی، دانشنامه ایرانیکا و در مجموعه‌ها و یادنامه‌های ایرانشناسان بزرگ به چاپ رسیده است. از وی پانزده نقد کتاب به زبان فارسی، دو نقد کتاب به زبان انگلیسی در BSOAS در ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴و یک نقد به زبان فرانسه در مجله مطالعات ایرانی در ۱۹۹۲به چاپ رسیده است.
همایش‌های علمی
دکتر احمد تفضلی عضو چند مجمع علمی داخلی و خارجی بود و در دوران خدمات علمی و دانشگاهی خود افزون بر شرکت در کنگره‌ها و نشست‌های ایرا‌شناسی، چندبار نیز به دعوت دانشگاه‌های معتبر خارجی برای سخنرانی و همچنین تدریس به کشورهای دیگر دعوت شد:
در تابستان ۱۳۶۳و ۱۳۶۴به دعوت دانشگاه کپنهاک به دانمارک، در پاییز ۱۳۶۷به دعوت دانشگاه توکیو به ژاپن، در اسفند ۱۳۷۰ و فروردین ۱۳۷۱به دعوت مدرسه مطالعات عالی دانشگاه سوربون پاریس به فرانسه، در تابستان ۱۳۷۱ به دعوت دانشگاه پکن به چین، در تابستان ۱۳۷۳ به دعوت دانشگاه سن پترزبورگ به روسیه و در اسفند ۱۳۷۴و فروردین ۱۳۷۵ به دعوت دانشگاه هاروارد به امریکا.
کارنامه علمی و افتخارات
وی عضویت چندین مجمع علمی داخل و خارج را بردوش داشت:
۱. عضویت در انجمن آسیایی پاریس از سال ۱۳۵۰؛
۲. عضویت در انجمن بین‌المللی کتیبه‌های ایرانی (انگلستان) از سال ۱۳۵۱؛
۳. عضویت در کمیته بین‌المللی آکتا ایرانیکا (بلژیک) از سال ۱۳۶۰؛
۴. عضویت در هیئت مؤسس انجمن آثار ملی از سال ۱۳۵۹؛
۵. عضویت در شورای علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی از سال ۱۳۶۶؛
۶. عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال ۱۳۷۰.
جوایز و تقدیرنامه‌هایی که به طور رسمی دریافت کرد، به شرح زیر است:
۱. مدال درجه اول فرهنگ ۱۳۳۵؛
۲. تقدیرنامه و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ۱۳۶۹ برای ترجمه کتاب نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران با همکاری ژاله آموزگار استاد دانشگاه تهران؛
۳. لوح سپاس و جایزه کتاب برگزیده دانشگاه‌های کشور ۱۳۷۰ برای همان کتاب؛
۴. در ۴ مارس ۱۹۹۴ (اسفند ماه ۱۳۷۲ خورشیدی) آکادمی کتیبه‌ها و ادبیات، یکی از پنج آکادمی تشکیل‌دهنده انستیتوی فرانسه، از خدمات تفضلی قدردانی و جایزه گریشمن را به او پیشکش کرد. این نخستین باری بود که این آکادمی به این صورت از یک دانشمند ایرانی سپاسداری می‌کرد؛
۵. تقدیرنامه و جایزه کتاب سال بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۴ برای ترجمه کتاب گزیده‌های زادسپرم (Anthologie of Zadspram) به زبان فرانسوی با همکاری فیلیپ ژینیو، استاد ایرانشناس مدرسه عالی سوربون؛
۶. روز ۲۲ شهریور ۱۳۷۵ دانشگاه دولتی سن‌پترزبورگ طی مراسمی درجه دکترای افتخاری ایرانشناسی را به احمد تفضلی پیشکش کرد. او نخستین استاد از کشورهای شرقی بود که موفق به دریافت این دکترای افتخاری شد؛
۷. در سال ۱۳۷۶ کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام برنده‌ی جایزه‌ی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
یک پاسخ
روحشان شاد.