بازسازی، بهسازی و نوسازی پیر هریشت با مصوبهی انجمن زرتشتیان شریفآباد و نظارت و تایید کمیتهی فنی بازسازی زیارتگاهها و اماکن فرهنگی و با اجرای پیمانکار با پروانهی ادارهی میراث فرهنگی و گردشگری اردکان یزد و با نظارت پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی اردکان، با گذراندن روند قانونی از اردیبهشت 1397 خورشیدی آغاز شد. مرمت نیایشگاه پیر هریشت با در نظر گرفتن شرایط کار در کوهستان و موقعیت مکانی و آبوهوایی تا اسفندماه به درازا کشید.
داوود امامی میبدی، کارشناس ارشد مرمت و بافتهای تاریخی، مهندس ناظر بومی و محلی دارای پروانه از ادارهی میراث فرهنگی و طراح مرمت پیر هریشت در گفتوگو با خبرنگار امرداد از روند اجرایی پروژهی بازسازی، بهسازی و نوسازی پیر هریشت گزارش داد که در دنباله میخوانید:
روند اجرایی پیر هریشت کاملا قانونی و کارشناسی
مرمت پیرهریشت کاملا روند قانونی را گذرانده است.در آغاز برداشتی از بنای پیر هریشت شد و پس از آن نزدیک به 10 آلترناتیو پیشنهادی به صورت اتود (طرح) اولیه به کمیتهی بازسازی زیارتگاهها ارایه شد. با بررسی طرحها، دو طرح به عنوان طرح اولیه گزینش شد و پس از اصلاحات انجام شده به عنوان طرح نهایی، فاز دو و جزییات آن تهیه شد. با آگاهی و هماهنگی ادارهی میراث فرهنگی استان اردکان، مرمت پیر هریشت به یکی از سه پیمانکار خُبره ، مورد تایید ادارهی میراث و آشنا به منطقهی میبد سپرده شد. مرمت پیر هریشت به جهت موقعیت مکانی ویژهای که در بالای کوه دارد، مشکلات خاص خودش را داشت. پیمانکاری که برای کار مرمت پیرهریشت گزینش و با وی قرارداد بسته شد، پیش از این، کارشناس و مهندس ناظر شهرستان اردکان در ادارهی میراث فرهنگی و با تجربهی کار در موقعیتهای خاص بوده و به چند و چون، موقعیت بومی و ضوابط اجرایی کار آشنا است. این پروژه با نظارت پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی اردکان با مسوولیت دکتر میرجانی، دانشآموختهی دکترای باستانشناسی اجرا شد و دکتر میرجانی چند بار از مراحل اجرا بازدید کرد.
تایید کمیتهی فنی بازسازی زیارتگاهها و اماکن فرهنگی زرتشتیان
کمیتهی فنی بازسازی زیارتگاهها و اماکن فرهنگی زرتشتیان، همزمان با برگزاری گردهمایی فرنشینان انجمنها و نهادهای زرتشتی در کوشک ورجاوند (سال 1388)، شکل گرفت. اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در مجلس ایران، هرمزدیار خسروی، کارشناس ارشد معماری، بهمرد خسروی، کارشناس ارشد معماری، بهمن تیمساری، کارشناس ارشد عمران، داریوش اورنگی، کارشناس معماری و سهراب سلامتی، کارشناس عمران – فرنشین، هموندان کمیتهی بازسازی زیارتگاهها هستند. همچنین ایرج داریوشی، فرزین فرخمنش (از یزد) و آریا کاویانی(از کرمان) همیاران کمیتهی بازسازی زیارتگاهها و اماکن فرهنگی زرتشتیان هستند.
همهی طرحها و ریزترین جزییاتی که در حین اجرا و نظارت مرمت بنای پیر هریشت اتفاق میافتاد، مورد تایید کمیتهی بازسازی زیارتگاهها قرار میگرفت. مرمت پیر هریشت با این روند قانونی اجرا شد و هیچ مرحلهای خارج از حدود قانونی نبوده است.
با پالایشهایی که در کمیتهی بازسازی زیارتگاهها بر روی طرح انجام شد، دیدگاهها به سمت حفظ اصالت بنا با رعایت ویژگیها و اِلِمانهای معماری ایرانی و هویت معماری ایرانی پیش رفت و در عین حفظ خط آسمان، تناسبات و ترکیب خود بنا، یعنی حجم و کلیت بنا دگرگون نشود و فقط نماها متناسب با معماری ایرانی-بومی ساماندهی شود.
بنای پیر هریشت برجا مانده از چند دورهی تاریخی
چند دورهی تاریخی در ساخت و سازهای بنای پیر هریشت دیده میشود. بنای پیر هریشت به اواخر دورهی قاجاریه تعلق دارد. پس از آن دخل و تصرفهای در این مکان پیش آمده است. ساختمان آجری که در حال حاضر به عنوان انباری و نگهداری تاسیسات برق از آن استفاده میشد، در دورهی پهلوی اول ساخته شده است. بخشی از بنا که سنگ مزار شیشهای در آن قرار دارد، به شکل گنبد خانهی بزرگ بوده که در آن نیایش انجام میشده نیز متعلق به دورهی قاجاریه است که پس از چندی در دورهی پهلوی دوم سقف و دیوارهای خشتی بنا تخریب شده و بنای بزرگتری با آجر و ملات سیمانی میسازند. (عکسهای آن موجود است) در حال حاضر دو گنبد خانه موجود است گنبدخانهی کوچک که مجمر یا شمعدان در آن است، متعلق به دوران قاجاریه و گنبد خانهی بزرگتر که به بنا الحاقی است در دوران پهلوی دوم ساخته شده است.
بازسازی دههی 70، مخرب بنای پیر هریشت
بنا بر نوشتهی روی سنگ کتیبهای که موجود است، در دههی 70 همهی نمای نیایشگاه را سنگ چینی سفید روکار میکنند. این ساختوساز بدون مجوز ادارهی میراث بوده است. نمای سنگ سفید پس از گذشت 15 تا 20 سال، به دلیل املاح موجود در بارشها، سنگ بنا تجزیه و متلاشی میشود. با توجه به فرسایش بنا، به پیشنهاد کمیتهی بازسازی زیارتگاهها، با بهرهگیری از مصالح بومی مانند آجر و کاهگل اقدام به مرمت نمای پیر هریشت شود.
با کج بارشهای محلی که در آن مکان از سوی شمال و شماغربی میبارد، طرج به سمت استفاده از مصالح غالب آجر رفت و درصد کمتری از کاهگل و سینگل (نرمه کاهگل) استفاده شد.
پس از دوران قاجار، برای جلوگیری از رانش جانبی گنبد بخشی از دالان ورودی به بنا الحاق شده است. در این بازسازی کنونی دوباره بخش پشتبند تقویت شد.
پلکان همسانسازی و مقاوم شد
پلکان اصلی و قدیمیتر ساده و بدون جانپناه بوده که روی کوه ایجاد کرده بودند. در دورهی پهلوی، پلهها را آجری با روکش سیمان ساختند و جانپناه با نمای کاهگل درست میکنند که درعکسهای موجود دیده میشود. همزمان با بازسازی نما در دههی 70 که به دستِ بانی محلی و بدون نظارت ادارهی میراث انجام شد، دوباره روی پلههای آجری را با ملات سیمان میپوشانند و لبهی پلکان را نبشی میگذارند که در رفتوآمد بانوان دردسر ساز بود. سمت کوه را با آجر سفالی جانپناه میسازند.
پلکان با ارتفاعهای ناهمسان و پاگردها با فاصلهی زیاد، یکی از مشکلات رفت و آمد و خستگی راه بود. از این رو، با صلاح دید کمیتهی بازسازی زیارتگاهها، در این دوره از بازسازی پلکان با مصالح مقاوم و ماندگار ساخته شد. پلکان از جنس سنگ و با ارتفاع نزدیک به 16 سانتیمتر یکدست و همسانسازی شد. با بازسازی پلهها، از ارتفاع جانپناهها کاسته شده بود و برای حفظ ایمنی با آجر سفال آفتابی دوباره روی دیوار جانپناه را ساختیم که در حال حاضر بخشی از دیوار سفالی بیست ساله و بخشی نوساز است که این تفاوت رنگ دو دورهی تاریخی در نمای جانپناه دیده میشود.
گنبدهای ایزوگامی دههی 70 آجرکاری شد
ساختوسازهایی که بدون مجوز ادارهی میراث در دههی هفتاد انجام شد آسیبهایی بیشتری را به بنا وارد کرد. سنگنمای چینی سفید از این دست بود. ادارهی میراث به مجموعه بناهای ثبت شده اجازهی نما سنگ چینی نمیدهد.
از دیگر موارد آسیبزنندهی بازسازی دههی هفتاد، روکش ایزوگام بر روی نمای آجری گنبدهای بنا بود که موجب حبس رطوبت در بنا میشد. در بازسازی کنونی پیرهریشت، براساس برداشت از گنبد آبانبار رستم گیو و بناهای زرتشتی که با استفاده از آجرکاری خفته و راسته طرح سروی اجرا شده، الگو گرفته شد. با این تفاوت که گنبدهای پیر هریشت فرم کامل گنبدی را نداشت، از این رو طرح آجرکاری سنتی به صورت خفته و راسته و ترکبندی با جزییاتی که نشاندهندهی بناهای زرتشتی و آبانبارها است، در آن اجرا شد.
مرمت پیر هریشت نزدیک به یکسال
موقعیت مکانی پیر هریشت که در بالای کوه جای دارد و دور از شهر بودن این مکان، در دسترس نبودن حمل مصالح و نبود نیروی متخصص و باتجربهی کاری در این شرایط مکانی و آبوهوای کوهستانی از دلایل سختی کار و به درازا کشیدن مرمت است. با وزیدن بادهای شدید کوهستانی کار روی داربست به سختی انجام میشد. برای حمل و نقل مصالح و نخالهها سیستم بالابر خاصی طراحی شد. با ریلگذاری مسیر و استفاده از واگن حمل بار، هر رفت و برگشت، و بارگذاری با توجه به سنگینی واگنها و مسیر طولانی، نیم ساعت به درازا میکشید.
9 پاسخ
با سپاس از خبرنگار امرداد برای طرح این پرسش و نیز از مهندس طراح و ناظر بازسازی پیرهریشت برای توضیحات و نیز برای همتشان برای انجام این کار و نیز همت خیراندیشان. همانطور که به خوبی مهندس ناظر توضیح داده اند روند انجام مراحل انتخاب طرح و نیز اجرای آن در حلقه بین »کمیته فنی بازسازی زیارتگاه ها و اماکن فرهنگی زرتشتیان» و نیز کارشناسان طی شده است. اما جایگاه اگاهی رسانی عمومی و اطلاع رسانی به مردم و دانستن دیدگاه های متفاوت کارشناسان در این روند کجاست؟ درست است که مسیولین، منتخب مردم هستند و طبیعتا حق انتخاب و تصمیم گیری نهایی با آنها است و ظاهرا انها هم کار را به دست کارشناسان داده اند؛ اما وقتی در مورد موضوع بازسازی زیارتگاهی مانند پیرهریشت تنها در پایان شاهد عکس و جشن خوانی هستیم تازه بحث و پرسش و توضیحات مهندس طراح و ناظر شروع می شود! البته در این مورد مهندس ناظر و طراح تقصیری ندارد زیرا این روند کلی است که بر چگونگی تصمیم گیری موضوعات مختلف اجتماعی در جریان است و بهترین جایی که می تواند فرهنگ سازی و روند آن را دگرگون کند گردهم ایی انجمن ها و سازمان های زرتشتی است. همانطور که مهندس ناظر گفته اند ظاهرا 10 طرح اولیه وجود داشته است! پس ظاهرا به طور عمومی فراخوانی برای ارائه طرح برای بازسازی در رسانه ها ارائه شده است؟؟!! گزارش کلی از ویژگی های این 10 طرح کجاست؟ پس از آن دو طرح انتخاب شده است. تفاوت های این دو طرح چه بوده است؟ ایا امکان نداشت که حداقل این دو طرح در همان زمان منتشر و مورد حداقل نقد و بررسی موافقان و مخالفان قرار می گرفتند؟ حداقل گزارشی از نقد ویژگی ها و شباهت ها و تفاوت های هر کدام از این دو طرح اگر در کمیته بازسازی یا نزد گروه کارشناسان وجود دارد بسیار ارزشمند است که منتشر شود. ایا طرح دوم هم موافق این بوده است که راه پله ها کاملا با سنگ باشد یا این که طرح دوم راه پله را با تغییرات کلی از نظر ارتفاع و پاگردها اما با اجر به همان شکل قدیمی آن که در زیر لایه سیمان دهه 70 بود،پیشنهاد می داده؟؟ ایا در طرح دوم هم هر دو گنبد و به خصوص گنبد دوم که ظاهرا بخش قاجاری بنا است تحت الشعاع سردر اضافه شده در جلو قرار می گیرد؟ ایا در این طرح ها تعریفی از ویژگی های (کرکتر) گنبدها، فضا و بنا ارائه شده است؟ ایا طرح دوم هم در مورد گچکاری های داخلی، این حد از تزیین را در نظر داشته است؟ به نظر ویژگی (کرکتر )سادگی ،چه در فضای بیرونی ساختمان اصلی و چه در فضای داخلی آن کاملا دگرگون شده است. حتما کارشناسان عکس های زیادی در آرشیو خود دارند اما به سادگی با مقایسه عکسی که در لینک زیر است با عکسی که از بنای »ساماندهی شده» در بالا است می توان دگرگونی مفرط (درمتیک) کرکتر بنا و فضا را دید! ظاهرا باید معنی کلمه بازسازی و ساماندهی را بازنگری کرد!در هر صورت باز هم دست شما درد نکند و سپاس از حداقل گفتگوی پایانی اما امیدوارم در بازسازی بعدی از ابتدا طرح مسئله، فراخوان برای طرح ها؛ خود طرح ها، دیدگاه های کارشناسی و بحث و گفتگوهای درباره آن در رسانه ها از پیش از شروع طرح انجام شود! تا آنچه که در پایان انجام می شود حداقل حاصل گفتگوی ایجاد شده باشد و کسانی که نظری متفاوت دارند، به طور عمومی گفتگو کرده باشند و طرح و برنامه ایی که اجرا می شود حاصل مشارکت عمومی در گفتگو ها و بحث ها باشد. پیشاپیش زیارتتان قبول و حتما پیرهریشت »نوساخته« برای نسل جدید خاطره ایی دیگر خواهد بود تا نوسازی بعدی!
http://www.negahmedia.ir/assets/uploads/pic/51751/12.jpg
لطفن کمک نیاز داشت اطلاع رسانی کنید
بحث اصلي بخش فني ساخت و عمر نماي جديد نيست كه قطعا درست انجام شده است، بحث اصلي به هم خوردن شكل اوليه است، متاسفانه هيچكدام از اعضاي نامبرده كميته بازسازي در رشته تخصصي مرمت بناهاي سنتي تحصيل نكرده اند و مهندس عمران و معماري مدرن هستند، البته كه نماي سنگي قبل هم ايراد داشت اما بر هم خوردن ابعاد و شكل اساسي نما و پنجره ها كليات معماري خاص و ويژه اين محل و حس نوستالژي آن را از بين برده است، شايد بهتر بود اين بازسازي بيشتر بررسي و كارشناسي ميشد، و با تاييد همايش انجمنها صورت ميگرفت، شكل به وجود آمده كاملا شبيه زيارتگاه ناركي شده كه سال پيش بازسازي شد به اين ترتيب در آينده تمام زيارتگاههاي ما به شكل يكسان در خواهد آمد. ضمنا اميدوارم هر نقدي را تخريب تفسير نكنيم و با تحمل و تامل بيشتر جلوي اشتباهات در آينده گرفته شود. باسپاس موفق باشيد
من هفته پیش به زیارت پیر هریشت رفتم ، داخل پیر خیلی تاریک شده بود همه پنجره ها رو کور کرده بودن و بدون چراغ تو روز آفتابی هم تاریک بود! بهتر نبود نور طبیعی رو کور نمیکردند؟ این طرح قانونی که میگن از نظر نور هم به قول خودشون کارشناسی بود؟؟
با درود و احترام
به نظر بنده شفافیت و اطلاع رسانی در مرحله تعریف پروژه در بخش طراحی در خصوص بازسازی پروژه های مهمی چون زیارتگاه ها که برای تمام زرتشتیان دارای تقدس، اهمیت و … می باشد بسیار دارای اهمیت می باشد. شاید میتوانستیم از خاطرات و تجربیات گذشتگان در بازسازی استفاده و هویت و اصالت زرتشتی این زیارتگاه را بهتر حفظ میکردم.
زیارتگاهها وآتشکده های ما محل نیایش بوده و سادگی آن باعث فضای معنوی شده است، متاسفانه روند مدرن و مجهز کردن زیارتگاهها از چند سال پیش آغاز شده و انگار تمامی هم ندارد. به نظر باید یه گروه فرهنگی-معماری به جای صرفا کمیته فنی ساختمان تشکیل شود تا روند بازسازی امکان مقدسی مانند پیر هریشت از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز کارشناسی شود. امیدوارم بیشتر مراقب فضای معنوی آتشکده ها و زیارتگاههای قدیمی باشیم
واقعا جالب است.تمام آنچه در توان داریم دلسرد کردن نیک اندیشان و زحمت کشان بی چشم داشت جامعه است. اینهمه کار غیر اصولی درجای جای جامعه انجام شده است جای نقد نداشته یکجا که اینقدر اصولی با پشتیبانی یک تیم متخصص کار شده همه کارشناس و نقاد شدیم.واقعا نسل جالبی هستیم. به نظر شما با عدم بهسازی و نوسازی زیارتگاهها و آوار شدنشان حس نوستالژی اش حفظ میشود؟با حفظ کفهای چرب شده از روغن در طول سالها و دیوارهای دوده گرفته اصالت داریم؟ پرسشی دارم بنظر شما بااین نقدهای یکطرفه و متعصبانه جایی برای دلگرمی نیک اندیشان و اقداماتشان برای جامعه می ماند؟
خانم یاسمن یک نسل را با چوب ناراحتی اتان از نقدهای یکطرفه و متعصبان چند نفر نرایند! نیک اندیشان و کارشناسان در صورتی که بخواهند و نیازی ببینند یا می توانند به این نقدهای به قول شما یکطرفه و متعصبانه پاسخ بدهند یا این که اگر احتمالا بخشی از آن درست بود آن را بپذیرند. چندبار تلاش کردم نقدهای بالا را بخوانم تا ببینم چه کسی از »عدم بهسازی و نوسازی» زیارتگاه ها صحبت کرده است؟؟!1 به نظرم یک بار دیگر یادداشت اقای سام را بخوانید ایا نوشته شده برای حفظ نوستالژی باید بگذاریم زیارتگاه آوار شود! از سوی دیگر جایی گفته شده است که با حفظ کف های چرب شده از روغن و دیوارهای دوده گرفته اصالت ان را حفظ می کنیم؟ چرب شدن کف و دوده دیوار چه ربطی به بازسازی کلی یک بنا دارد! بحثی که اینجا مطرح شده درمورد دگرگونی مفرط کرکتر حجم و فضای داخل و بیرون پیر است که معمولا در بازسازی باید حفظ شود. در آخر برای این که شما هم به یک نقاد یکطرفه متعصب تبدیل شوید، می توانید از »اینهمه کار غیراصولی در جای جای جامعه انجام شده است» یکی را نام ببرید؟؟!! نقد همیشه سخت است!
اگر دقت بفرمایید این توضیحات دقیقا در پیوست نکاتی که برای عزیزان جای پرسش داشت درگیرهای پیشین مطرح شده است
بازسازی قطعا قرار نیست همه چیز را به شکل پیشین نگه دارد و موارد نیازمند دگرگونی تغییر خواهد کرد آنچه مهم است رعایت اصول و چهارچوبهاست که نظر متخصصان اعمال میشود نه صرفا نظر شخصی
تغییر ایزوگام و سیمان کارشده درگنبد و غیره به بافت معماری سنتی از نظر من به قول شما متعصب بسیار دگرگونی با ارزشی است و بجای تعصب روی آنچه هست روی بهتر شدن تعصب دارم
ذکر کارهای غیراصولی دشوار نیست چون اصولا دلسردی و خراب کردن دشوار نیست و دراین زمانه ساختن و حامی بودن دشوارترین کار است