همان‌گونه که یاد شد نیاکان انسان‌های کنونی «آسترالوپیته‌کوس‌ها» نام داشتند که از حدود ۵ یا ۴.۷ میلیون سال پیش در آفریقا، در گستره‌هایی چون اتیوپی؛ محوطه‌ی آرام و گستره‌های «کاناپویی» و «آلیابی» در شمال کنیا می‌زیستند و از ابزار نیز استفاده می‌کردند. پس از آن به دوران «پارینه‌سنگی قدیم» می‌رسیم که خود به دو بخش «زیرین» و «زِبَرین» تقسیم می‌شود.
پارینه‌سنگی قدیم زیرین: دیرینگی این دوره به ۲.۵ میلیون سال پیش باز می‌گردد و انسان آن روزگار «هومو هابیلیس» (Homo habilis) یا انسان ماهر نام دارد که از ابزارهایی قلوه‌سنگی به نام ابزار «اُلدُوان» بهره می‌برد. نخستین نمونه‌ی این ابزارها تنها در دره‌ی اُلدُوی تانزانیا یافت شده است و به همین شوند(:دلیل) این‌گونه نام‌گذاری شدند.
پارینه‌سنگی زِبَرین: دیرینگی این دوره به ۱.۵ میلیون سال پیش باز می‌گردد و انسان آن روزگار «هومو اِرِکتوس» (Homo erectus) یا انسان راست‌قامت نام دارد که شاخصه‌ی ابزار او، تبرهای دستی (Handax) است و ابزارهای این دوره به «آشولیَن» نامور(:مشهور) هستند.
پس از این، به دوره‌ی «پارینه‌سنگی میانی» با انسان‌های «نیاندرتال» (Neanderthal) می‌رسیم. در این دوره ما شاهد ساخت ابزارهای ترکیبی با کاربری‌های گوناگون هستیم که دیرینگی آن‌ها به ۱۳۰ تا ۴۰ هزار سال پیش باز می‌گردد و ابزارهای آن «موستِریَن» نام دارند.
با ورود به دوران «پارینه‌سنگی جدید» با انسان «هومو ساپیِنس» (Homo sapiens) یا در اصطلاح، انسان مدرن و هوشمند روبه‌رو می‌شویم. رواج ابزارهای تخصصی و ترکیبیِ نامور به ابزار «برادوستیَن» در این دوره فزونی می‌یابد. دیرینگی این دوران در پیوند با ۴۰ تا ۱۹ هزار سال پیش است و برای نخستین بار «رالف سولکی»، باستان‌شناس آمریکایی با کاوش در محوطه‌ی «غار شنیدار» در کوه‌های «برادوستِ» کردستان عراق از اصطلاح برادوستین استفاده کرد.
پس از آن، به دوران «فرا پارینه‌سنگی» با دیرینگی ۱۳ تا ۱۰ هزار سال پیش می‌رسیم. ابزارهای این دوره «زارزیَن» نام دارند. نخستین بار «دروتی گارود»، باستان‌شناس بریتانیایی با کاوش در «غار زارزی» کردستان عراق این اصطلاح را به کار برد. تولید ریزتیغه (میکرولیت)، تیغه‌های ذوزنقه‌ای و ساخت تیر و کمان از ویژگی‌های این دوره است.
شیوه‌های گذران زندگی در دوران پارینه‌سنگی از راه شکار و گردآوری خوراک انجام می‌گرفت و این انسان‌ها بنا به نیازی که داشتند در دوره‌های گوناگون از ابزارهای مختلف بهره می‌بردند. تکامل حجم مغزی، یادگیری و تجربه، از شوندهای پیشرفت آن‌ها در ساخت ابزار به‌شمار می‌آید. پس از این دوره است که انسان‌ها، شیوه‌ی زندگی خود را دگرگون کرده و اندک اندک به سوی کشاورزی و در پی آن، یک‌جا نشینی و ایجاد استقرارگاه‌های گوناگون در گستره‌های مناسب پیش رفتند.
درباره‌ی شوندهای این دگرگونی در شیوه‌ی زندگی دانسته‌های جالبی وجود دارد که در دنباله‌ی این نوشتارها به آن‌ها خواهیم پرداخت.
دنباله دارد
