موزه‌ی «عروسک‌های شهر اِوَز» با نمایش یک هزار عروسک از تیره‌های گوناگون ایران و جهان گشایش یافت و در این آیین گشایش پژوهشگران و مجریان این موزه، به بازگفت جایگاه عروسک در فرهنگ و تاریخ ایران پرداختند.
به گزارش ایسنا، پوپک عظیم‌پور، استاد دانشگاه و پژوهشگر آیین و عروسک، در آیین گشایش این موزه که در شهرستان اِوَز در استان فارس برگزار شد، گفت: «اروسک» (به گویش و زبان پارسی) نماد انسان و سفیر عالم رویا است. عروسک یکی از پر رمز و رازترین دست‌آفریده‌های بشر درهمه‌ی روزگاران و تمدن‌ها از دوره‌ی باستان تا به اکنون است.
او ادامه داد: عروسک‌ها در همه‌ی تمدن‌ها همواره در گستره‌ای از پیکره‌های مذهبی، جادویی، آیینی، نمایشی و نیز بازیچه‌های کودکان دارای کارکردهای گوناگون فرهنگی بوده‌اند و باشندگی (:حضور) پررنگی داشته‌اند. این پدیده‌های رازآمیز بازتابی از ویژگی‌های انسان برای بروز عواطف و حالات روحی و در کل نماد بشریت هستند و یکی از اشیا و عناصر پر قدرت فرهنگی برای برقراری گفت‌وگو در میان ملت‌های گوناگون بوده و همواره به عنوان سفیر فرهنگی بازتاب آداب و رسوم، باورهای فولکلور، پوشش در جغرافیاهای گوناگون در پهنه گسترده‌ی کره زمین هستند.
نویسنده‌ی کتاب «فرهنگ عروسک‌های آئینی و سنتی ایران» گفت: زمانی که انسان در پی متر و میزان و در جست‌وجوی دست‌یافتن به راز آفرینش و کشف نسبت میان خالق و مخلوق بود، کوشید با ساخت پیکرک‌ها که نیای عروسک‌های امروزین هستند به چگونگی آفرینش دست یابد. پس عروسک‌ها در آغاز در آیین‌های مذهبی حضور داشتند، سپس به دنیای کودکان راه پیدا کردند و بازیچه شدند و موجودی دوست‌داشتنی و قابل اعتماد که هم شنونده رازهای کودکان بود و هم پروازدهنده‌ی پندارها (:خیالات) و آرزوهای دوران معصومیت کودکی و دیر زمانی است که گهواره‌ها و آغوش کودکان را ترک کرده و در صحنه‌های نمایشی استعاره و نمادی از زندگی آدمیان هستند و چه نیکو سروده حضرت خیام در رباعی اندیشه برانگیزش:
ما لعبتکانیم و فلک لعبت باز / از روی حقیقتی نه از روی مجاز
بازیچه همی کنیم بر نطع وجود / افتیم به صندوق عدم یک یک باز
عظیم‌پور ادامه داد: فضای امنی که این موجود رازآمیز برای کودکان در بازی‌های کودکانه ایجاد می‌کند و تاثیر شگفت‌انگیزش روی صحنه‌های نمایشی از او شخصیتی ساخته که همراز کودکی و همدم بزرگسالی است و در مراحل گوناگون زاده‌شدن (:تولد)، زندگی و مرگ در زندگی آدمی به نقش‌آفرینی پرداخته است. او الگوی نمونه‌وار (:مثال‌زدنی) و نماد حالت‌های گوناگون بشری است.
این استاد دانشگاه تهران با بیان این‌که حضور قدرتمند عروسک‌ها در خانه‌ها، موزه‌ها، صحنه‌های تیاتری، در تظاهرات سیاسی و اجتماعی، در آموزش و درمانگری و حتی سرگرمی بر کسی پوشیده نیست، گفت: در ایران هم عروسک‌ها اشیای رازآمیزی بودند و امروز دارای کارکردهای فرهنگی پرشماری هستند. در آیین‌ها نقش میانجی دارند، در بازی‌های کودکانه شعبده بازند و در نقش‌های تیاتری با توانمندی (:اقتدار) ظاهر می‌شوند و هر آنچه را که آدمیان نمی‌توانند بر زبان بیاورند یا انجام دهند قهرمانانه در پوشش هزل و هجو به نمایش می‌گذارند. به یاد بیاوریم عروسک محبوب «مبارک» را در خیمه شب‌بازی ایرانی که منتقدی است برای تمام دوران و همواره زبان حال آدمیان است و به نمایندگی از آن‌ها در درون خیمه نقد می کند و روشنگرانه به هر نادادگری می‌تازد.
او با بیان این‌که شمار چشمگیری از پیکره‌های یافت شده از کاوش‌های گوناگون در ایران زنانه هستند که اشاره‌ای به نماد باروری و زایش است و بیشتر جنبه‌ی آیینی و مذهبی دارند، افزود: بیشتر بلاگردان‌ها و نیز آرزوسازان عروسکی نیز در شکل «آروس» و همین‌گونه با ماهیتی زنانه هستند که جایگاه زنانگی را در محافظت، زایش و باروری تداعی می‌کنند.
این استاد دانشگاه در دنباله گفت: به گمان می‌رسد شکل‌گیری این پیکره‌ها در دوران مادرسالاری است و به همین سبب هم بیشتر عروسک‌بازیچه‌های ایرانی شکل و چهره‌ای زنانه دارند که اطلاق نام‌هایی مانند دخترکان کوچک و آروس‌های کوچک همچون «دُختُولوک»، «دوتوک»، «دُهتُولوک» و «گلین بالا» تاییدی بر این ادعاست. اروسک‌ها در آرامش هستند و راز نگه‌دار، سفیر آشتی، شادی‌ساز و خیال‌ساز هستند و معصوم و به واپسین سخن همچون آیینه تصویر پر از پیچیدگی (:اعوجاج) بشریت را به خودش می‌تابانند، پس هر جا با آن‌ها روبه‌رو می‌شوید با ارج و به چشم و گوش جان آن‌ها را ببینید و بشنوید.
احمد محیط طباطبایی، فرنشین (:رییس) ایکوم ایران (کمیته ملی موزه‌ها) هم در همین‌باره در سخنانی گفت: شناسه‌ی هر شهری حوزه‌ی فرهنگ آن است و شهر اِوَز با گشایش سه موزه توانسته خود را در سطح ملی معرفی کند. شاخص پیشرفت در هر دیاری کمیت و کیفیت موزه‌های آن است و شهر اِوَز با سه موزه توانسته برای خود یک نشان ملی ایجاد کند.
او همچنین بیان کرد: بهترین جایی که می‌توانیم فرهنگ انسان‌ها را معرفی کنیم موزه‌ها است و این مکان نماد روشنی از وضعیت فکری و زندگی مردم آن جامعه دارد.
طباطبایی ادامه داد: امروزه نزدیکی و دوری شهرها براساس مسافت نیست، بلکه بر مبنای شناخت افراد از شهرهاست و موزه در این زمینه نقش دارد. اِوَز نیز با این کارها نام خود را در فرهنگ کشور ماندگار کرده است.
رییس ایکوم همچنین گفت: عروسک‌ها پدیده‌ی ویژه‌ی فرهنگی هستند که ویژگی آن‌ها مدل‌سازی زندگی است، حتا فرهنگ شفاهی و ذهنی ما را نیز می‌توانند نمایندگی کنند. موزه‌ی عروسک‌ها فضای مناسبی برای هم‌اندیشی و گفت‌وگو فراهم می‌کنند.
فوزیه خضری، مدیر موزه عروسک‌های اِوَز نیز از روند آشنایی خود با عروسک‌ها گفت و این‌که چگونه در یک دهه با دیدن موزه‌ی عروسک‌های ملل، کمک خانواده و مدیران میراث فرهنگی توانسته این موزه را راه‌اندازی کند.
خضری با اشاره به پیام عروسک‌ها برای دامنه (:طیف)های گوناگون مردم گفت: با پژوهش درباره‌ی عروسک‌های ایران و ملت‌های گوناگون به این نتیجه رسیدم که هر عروسک آن اندازه ویژگی منحصر بفردی دارد که خودش یک تنه می‌تواند نماد فرهنگ و پیام‌آور آشتی باشد.
انسیه گلابی، بخشدار اِوَز نیز عروسک‌ها را نماد گوناگونی فرهنگی قوم‌های گوناگون دانست و گفت: امیدوارم با راه‌اندازی موزه عروسک‌های اِوَز این شتاب جهانی برای مدرنیته شدن و یکسان‌سازی کمتر شود.
او از ویژگی‌های فرهنگی اِوَز و رتبه‌های موزه‌ی فرهنگ‌شناسی این شهر سخن گفت و و افزود: موزه‌ی عروسک‌ها می‌تواند نوجوانان و خانواده‌ها را با فرهنگ ایران و ملل آشنا کند و از بنیادگذاران موزه و مهمانان سپاسگزاری کرد.
مهدی نجفی، مدیر موزه‌های استان فارس، نیز گوناگونی و شمار موزه‌ها را نشان توسعه‌ی پایدار دانست و با بیان این‌که عروسک‌ها در دوره‌ی ساسانی به داد جانوران رسیدند، گفت: آن زمان در برخی آیین‌ها، اسب‌ها را قربانی می‌کردند، اما بسیاری از انسان‌های نواندیش با طراحی پیکرک اسب توانستند این حیوان را رهایی دهند.
رییس موزه‌های استان فارس خود را پشتیبان بخش خصوصی در راه‌اندازی موزه و موزه‌داری دانست و گفت: در ۱۰ سال گذشته ۲۵ مجموعه‌دار خصوصی پروانه (:مجوز) گرفته‌اند و چهل هزار اثر این مجموعه‌دارها ثبت شده است.
شریف بازرگانی، مدیر موزه‌ی مردم‌شناسی اِوَز، با اشاره به پیشکش سه کتاب خطی به این موزه، درباره‌ی این آثار توضیح داد: کتاب روضه‌الاحباب تاریخ صدر اسلام که ۴۳۰ سال پیش نوشته شده و از سوی شیخ عبدالقادر فقیهی به موزه مردم‌شناسی پیشکش شد. کتاب دیگر از تائب اوزی است که به همت شیخ عبدالقادر فقیهی و با پیگیری عنایت‌الله نامور پیشکش شد و کتاب یوسف و زلیخا عبدالرحمن جامی، با خط عبدالغفور، فرزند محمد امین بلغانی از سوی ثریا شریف‌زاده به این موزه پیشکش شد. عبدالله مرادی نیز آثاری همچون نیزه، تبر، خنجر و گدازه با دیرینگی سه هزار سال به موزه مردم‌شناسی اِوَز پیشکش کرده است. البته همه‌ی این کتاب‌ها و آثار باید مرمت شوند.
مدیر موزه‌ی مردم‌شناسی اِوَز ادامه داد: در جنوب فارس تنها شهری که دارای سه موزه است، «اِوَز» است. موزه افزون‌بر کار فرهنگی می‌تواند گردشگر به شهر بیاورد و شهر به مرکز پژوهشی و درآمدزایی نیز تبدیل شود.
گفتنی‌ست اِوَز شهری در جنوب استان فارس و مرکز شهرستان اِوَز است. اِوَز در ۳۴۰ کیلومتری جنوب خاوری شیراز در دشتی میان دو رشته کوه از دنباله‌ی کوه‌های زاگرس جنوبی جای دارد.
