چندی پیش در تارنمای امرداد فرتورهایی از یک آرامگاه ناشناخته‌ی ایرانی در کشور ترکیه، انتشار یافت و گفت‌وگوهایی را برانگیخت. آن فرتورها را یکی از دوستداران میراث فرهنگی در جاده‌ای که دو شهر ازمیر و فوجای ترکیه را به هم می‌رساند، گرفته و خواسته بود که پرس‌وجو شود تا بدانیم که آن آرامگاه بازمانده از کدام دوره‌ی تاریخی است؟ (تارنمای امرداد، 26 تیرماه 1401)
کوشش‌های ما برای به‌دست آوردن آگاهی‌‌ای تاریخی درباره‌ی آرامگاه یادشده به آگاهی روشنی نرسید. برخی آن را گوردخمه‌ای بازمانده از تمدن اورارتویی دانستند و برخی دیگر همانندی سازه را با آرامگاه کورورش بزرگ، نشانه‌ای از هخامنشی بودن سازه گرفتند.
این رویداد هر دوستدار میراث تاریخی ایران را با پرسش‌هایی رودررو می‌کند. این‌که چرا ما نسبت به آثار تاریخی‌مان در بیرون از مرزهای کنونی ایران بی‌اعتنا هستیم؟ چرا باستان‌شناسان ما درباره‌ی آن آثار پژوهش و جست‌وجو نمی‌کنند؟ چرا یک نهاد حقوقی ویژه (حقوق‌دان حوزه‌ی میراث‌فرهنگی) برای رسیدگی به یادمان‌های درون‌مرزی و بیرون از مرزهای کشور وجود ندارد یا اگر چنین نهاد حقوقی‌ای وجود دارد و ما از آن ناآگاهیم کاری بایسته در راستای حقوق‌بین‌المللی آثار برون‌مرزی به انجام نمی‌رساند؟ و مسوولان میراث فرهنگی کشور یا بنیادها و نهادهای باستان‌شناسی کشور در برابر آثار بازمانده‌ی نیاکانی و تاریخی ما که اکنون بیرون از مرزهای سیاسی ایران هستند، چه خویشکاری‌ای دارند؟
آثار تاریخی ایران بیرون از مرزهای کشور
در گذر ما از هزاره‌ها و سده‌های تاریخی، مرزهای سیاسی ایران پیوسته دچار دگرگونی شده است. آنچه اکنون به نام ایران شناخته می‌شود بسیار کوچک‌تر از مرزهای سیاسی ما در دوره‌های هخامنشی، ساسانی، صفوی و حتا افشاری است. جنگ‌های تاریخی و دست‌درازی‌های استعمارگران و بسیاری رخدادهای دیگر، سده به سده از گستردگی کشور ما کاسته است و روشن است که برخی از آثار کهن و تاریخی ما بیرون از مرزهای کنونی کشور هستند. نمونه‌ی بسیار آشنای آن آثار، ایوان کسرا در کشور عراق است. این سازه که از شگفتی‌های مهرازی جهان باستان به‌شمار می‌رود، در اختیار دولت عراق است و کشور ما از دید حقوقی چه‌بسا نمی‌تواند کنترلی بر آن داشته باشد، جز آن‌که همکاری‌هایی فرهنگی برای بازسازی و مرمت آن انجام دهیم؛ هر چند همین کار را هم نمی‌کنیم! در کشورهای ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، پاکستان و حتا مصر نیز بخشی از میراث تاریخی ما جای دارد. پرسشی که باید پیش کشید آن است که خویشکاری ما در برابر این آثار چیست؟ چرا شماری از این آثار (همانند سازه‌ی ایرانی در کشور ترکیه که از آن یاد کردیم) ناشناخته‌اند و آگاهی‌ها ما از آن‌ها جز حدس و گمان نیست؟
آنچه در بالا آمده است بخشی از گزارشی‌ست با عنوان «چه نهادی مسوول است» به خامه‌ی نگار جمشیدنژاد که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد به چاپ رسیده است.
متن کامل این گزارش را در رویه‌ی دوم (رویداد) شماره‌ی 458 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 458 از دوشنبه، دهم امردادماه، 14001 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی هفته‌نامه‌ی امرداد، شماره‌ی 458
