زردگاه؛ کویری با ویژگی‌هایی یگانه

کویر زردگاه، ویژگی‌ای یگانه دارد که سپس‌تر به آن اشاره خواهیم کرد. آن ویژگی سبب شده است که زردگاه با همه‌ی کویرهای ایران جدایی (تفاوت) داشته باشد. اما نخست باید مرزهای این کویر را شناخت.

پهنه‌ی کویر زردگاه در باختر و جنوب باختری استان خراسان جنوبی است. در نزدیکی آن روستایی به نام زردگاه آرمیده است که نام خود را به این گستره‌ی شن‌ و ماسه‌ای داده است. در همان نزدیکی، روستا و کوهی به نام ‌نایبند هست که به کویر زردگاه چشم‌اندازی دیگرسان داده است.
روستای زردگاه برخوردار از زیست‌بومی است که باید پیش از شناختن کویر آن، از طبیعت و ساختار روستایش سخن گفت. آنجا دهکده‌ای پلکانی است و همین هم سبب شگفتی هر بیننده و گردشگری خواهد شد؛ از آن‌رو که هیچ روستای کویری‌ای در ایران نمی‌شناسیم که مهرازی‌ (:معماری) پلکانی داشته باشد.
روستای زردگاه از بخش‌های شهرستان طبس است و با گستره‌ی حفاظت‌شده‌ی نا‌یبند، دوری چندانی ندارد. خانه‌های خشت‌وگِلی آن بسیار دیدنی است و در سنجش با دیگر روستاهای کویری برخوردار از آب‌وهوایی مناسب است. افسوس که چند سالی است که خشکسالی‌ها روستای زردگاه را خالی از باشنده (:ساکن) کرده است و در آنجا جز گذر بادهای کویری صدایی شنیده نمی‌شود. با این همه باغ‌ها و نخلستان‌هایی دارد که هنوز می‌توانند نشانه‌هایی از آبادانی را به آن روستای خالی‌شده ببخشند.
به‌سبب کوه‌ نایبند است که آن گستره از پوشش گیاهی درخور توجه و حیات وحش بسیاری برخوردار است. این‌که گفتیم کویر زردگاه با دیگر پهنه‌های کویری ایران تفاوت دارد، به همین ویژگی زیست‌بومی و پوشش گیاهی آن بازمی‌گردد. حتا هوای این کویر دل‌خواه است و تاب‌وتوان‌سوزی دیگر کویرهای ایران را ندارد. برخی کویر زردگاه را در شمار گستره‌های کوهستانی جای می‌دهند. اما این سخن بدان معنا نیست که در فصل‌های گرم سال می‌توان راهی زردگاه شد. این کویر همچون دیگر گستره‌های کویری در فصل تابستان گرم است؛ هرچند نه به گرمای دیگر کویرها.
کویر زردگاه دیدنی‌هایی دارد که کویرنوردان و گردشگران را به آن‌سو می‌کِشد. یکی از آن‌ها کوه نایبند است. این کوه بلندایی بیش از سه هزار متر دارد و بلندترین چکاد استان خراسان جنوبی شناخته می‌شود. به آن «بام بیرجند» هم می‌گویند. این کوه در شمال باختری کویر زردگاه قامت برافراشته است. رفتن به چکاد آن نیز چندان دشوار نیست و کوهنوردان حرفه‌ای و راه‌بلد به‌سادگی از پس ِ این کار برمی‌آیند. فراموش نکنیم که یک سبب زیبایی کوه نایبند چشم‌اندازی است که از فراز این کوه پیداست و دشتی را در برابر کوهنوردان قرار می‌دهد که هزار تماشایی دارد.
باغ‌ها و نخلستان‌های زردگاه نیز که اشاره‌وار از آن‌ها یاد کردیم، خود جلوه‌ی دیگر به آن بخش کویری خراسان جنوبی داده است. باغ‌های خرما، نارنگی، پرتقال، نارنج و لیمو در آنجا دیده می‌شود و گردشگران را به‌سوی خود می‌کِشد. افزون بر این که درختان زردگاه سایه‌گاه‌هایی هستند که تابش آفتاب کویری را می‌گیرند و فرصتی به کویرنوردان می‌دهند تا در آن سایه‌سار‌های دل‌پذیر ساعتی بنشینند و نفَسی تازه کنند!
پا گذاشتن در کویر دشوار است. راه ‌و چاه را باید شناخت و آماده‌ی رودررویی با پهنه‌ای را داشت که به‌سبب گرمای بسیار و وزش بادها و دگرگونی هر بارِ شکل تپه‌های شنی ‌و ماسه‌ای آن، دشوارگذر است. گاه باید راه‌بلدی همراه کویرنوردان باشد تا بی‌خطر از کویر بگذرند. با همه‌ی این سختی‌ها، کویرپیمایی هیجان و شادمانی‌ای دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید. شاید این هیجان و شادی، در کویر زردگاه بیش‌تر از دیگر گستره‌های کویری ایران باشد. از آن‌رو که طبیعت و زیست‌بومش ملایم‌تر است و در جاهایی سبز و بارآور. به هر روی، نباید فراموش کرد که با پشت سر گذاشتن باغ‌ها و نخلستان‌های زردگاه، کویر و خشکی آن نمایان می‌شود و کوه و صخره‌هایی پدیدار می‌شود که گذر از آن‌ها هوشیاری و دقت بسیار می‌خواهد.

* یاری‌نامه: تارنماهای اقتصادآنلاین؛ گلونی؛ لحظه‌ی آخر.