چمن تاریخی و طبیعی 700 ساله‌ی سلطانیه زنجان به شوند (:دلیل) برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و کاهش بارندگی‌ها در خطر نابودی جای دارد و برای زندهسازی دوباره چشم‌براه برآیند پژوهش‌های دانشگاه زنجان است.
به گزارش خبرگزاری مهر، چمن سلطانیه از ۷۰۰ سال پیش بهگونهی طبیعی در شهر سلطانیه وجود داشته است و فضایی بیش از ۷۰۰ هکتار را در بر می‌گیرد و جای دل‌خواهی برای گذران زمان فراغت شهروندان به شمار می‌رود. از آنجا که این گستره از ارزش بسیاری برخوردار بوده در فهرست آثار طبیعی ایران جای گرفته است. این گستره در فاصله ۶ کیلومتری از شهر سلطانیه جای دارد و چشم‌انداز زیبایی به سوی گنبد سلطانیه دارد.
شوند وجود این چمن‌ها این است که گفته می‌شود در ژرفای ۲۰ متری این گستره خاکِ سفید وجود دارد که مانع از نفوذ آب به ژرفای زمین می‌شود و از این‌رو آبیاری چمن به گونه‌ای طبیعی و پیوسته انجام می‌گیرد. افزون‌بر این در نزدیکی این چمن طبیعی نزدیک‌به ۴۰ چاه و قنات وجود دارد که آن را بهگونهی طبیعی آبیاری می‌کنند.
بیم برهم خوردن اکوسیستم با خشک شدن چمن سلطانیه
محمدرضا یافتیان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان، زنده بودن چمن سلطانیه را برای زیست‌بوم (:اکوسیستم) منطقه حیاتی خواند و گفت: خشک شدن این چمن خطرهای زیست‌بومی به همراه خواهد داشت و کاهش بارندگی، دگرگونی اقلیم و کم‌شدن نم (:رطوبت) زمین این منطقه را به یکی از کانون‌های ریزگرد تبدیل می‌کند.
یافتیان افزود: چمن سلطانیه استراحتگاه پرندگان کوچنده (:مهاجری) است که در فصل‌های گوناگون سال از این منطقه گذر می‌کنند و اگر این طبیعت از میان برود دیگر این پرندگان را نخواهیم دید و چرخه‌ی زیست‌بومی دگرگون می‌شود و تأثیرگذاری منفی در یک اکوسیستم را به دنبال خواهد داشت.
وی در ادامه گفت: افزون‌بر این جوندگانی در این منطقه هستند که خوراک‌یابی آن‌ها از گیاهان چمن سلطانیه است و اگر این گستره خشک شود به سمت کشتزارهای مردم یورش می‌آورند و تبدیل به آفت می‌شوند. مبارزه با آفت خود آسیب دیگری به محیط زیست وارد می‌کند. یعنی چنانچه زیستگاه، جای خوراک و جمعیت یک گونه‌ی جانوری را تغییر دهیم، ممکن است باعث کاهش یا افزایش گونه‌ای در جای دیگر شود و چرخه‌ی طبیعت برهم می‌خورد.
یافتیان با اشاره به اینکه برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی گستره‌ی چمن طبیعی سلطانیه شوند آسیب دیدن این گستره است، افزود: برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه از منابع آبی باعث افت کیفیت و ویرانی گسترده‌ی چمن طبیعی سلطانیه شده است.
وی یادآور شد: با ادامه‌ی روند موجود در زمینه‌ی برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی و دگرگونی کاربری‌ها، تا چهار یا پنج سال آینده اثری از چمن طبیعی سلطانیه برجای نخواهد ماند.
کاهش سالانه ۷۰ سانتی‌متر سطح آب زیرزمینی در گستره‌ی چمن سلطانیه
مدیرکل محیط زیست استان زنجان با یادآوری اینکه مواردی همچون تاثیر بر روند کوچ جانوران منطقه، حیات وحش و کشاورزی منطقه، در نامه‌ی این اداره کل به سازمان بازرسی گنجانده شده است، می‌گوید: سرپرست (:متولی) چمن سلطانیه محیط زیست نیست و برابر با ماده ۲ قانون حفاظت و بهره‌برداری جنگل‌ها و مراتع در حوزه‌ی اراضی ملی، سرپرست اداره کل منابع طبیعی و در حوزه اراضی کشاورزی نیز سرپرست جهاد کشاورزی است. هم‌اکنون دگرگونی‌های کاربری‌ها در چمن طبیعی سلطانیه دیده می‌شود و باید یادآور شد مهم‌ترین چالشی که در گستره‌ی چمن سلطانیه داریم برداشت بدون پروانه (:غیرمجاز) و بی‌رویه آب است و در برخی چاه‌ها که دارای پروانه هستند هم بیش از استاندارد، برداشت صورت می‌گیرد که باید پیگیری شود.
وی با اشاره به اینکه سالانه نزدیک‌به ۷۰ سانتی‌متر سطح آب‌های زیرزمینی منطقه چمن طبیعی سلطانیه افت پیدا می‌کند، ادامه داد: آبخوان گستره‌ی سلطانیه به صورت قیفی‌شکل است و مرکز این قیف در جهت پایین و به سوی خیرآباد و سلطانیه بوده که در آن منطقه افت آب داریم.
مدیرکل محیط زیست استان زنجان با یادآوری اینکه چشمه‌های طبیعی موجود در این گستره در حال خشک‌شدن هستند افزود: در بالادست چمن طبیعی سلطانیه، چشمه شاه بلاغی وجود دارد که در سنجش با سال‌های گذشته دبی آب این چشمه کم شده است.
یافتیان به نبود پژوهش درست زیست‌بومی درباره‌ی ساخت سد بوئین در بالادست چمن سلطانیه اشاره کرد و گفت: پژوهش درست و ریزبینانه درباره‌ی این آب‌بند (:سد) انجام نگرفته و محیط زیست برای احداث سد بوئین پروانه‌ی بایسته را نداده و استعلامی از سوی محیط زیست نشده است و باید در این‌باره ارزیابی زیست‌بومی صورت می‌گرفت.
وی ادامه داد: دو موضوع تغییر اقلیم و کمبود بارندگی‌ها و برداشت غیر مجاز و عدم رعایت حق آبه جز دلایل مهم وضعیت ناخوشایند چمن سلطانیه است.
احیای چمن سلطانیه وابسته به برآیند پژوهش‌ها است
خلیل آقاجانلو، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان نیز با اشاره به اینکه حیات چمن سلطانیه به آب وابسته است، گفت: برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و دشت‌های استان نم سطح خاک را کاهش داده است و از سوی دیگر به شوند کاهش بارندگی، میزان روان‌آب‌هایی که وارد چمن می‌شد نیز به میزان چشمگیری کم شده و آب بسنده (:کافی) برای رشد گیاهان نمانده است.
خلیل آقاجانلو با بیان اینکه در مورد شوندهای خشک شدن چمن سلطانیه و راهکارهای زندهسازی آن در اکنون نمی‌توان بی‌چون‌و‌چرا (:قاطعانه) نظر داد، گفت: این کار وابسته به انجام پژوهش‌های ریزبینانه است و در همین راستا دانشگاه زنجان سرگرم پژوهش این موضوع است و پس از روشن شدن شوندهای اصلی بهگونهی به‌درستی می‌توان در مورد آن نظر داد.
وی با اشاره به اینکه پوشش گیاهی مراتع وابسته به وجود منابع آبی است، افزود: هنگامی‌‌که با ترسالی روبه‌رو هستیم، پوشش گیاهی بهتری در آن منطقه داریم و هرچقدر میزان بارندگی از حالت نرمال کمتر شود، در رشد گیاهان نیز تاثیر منفی می‌گذارد و موجب خشکسالی در منطقه می‌شود.
آقاجانلو درباره‌ی اینکه مسوولان بومی خواستار فنس‌کشی برای جلوگیری از ورود دام به چمن سلطانیه شده‌اند، گفت: با توجه به اینکه این منطقه به شهر سلطانیه نزدیک است، هر ساله قُرُق می‌شود و فکر نمی‌کنم چرای دام تاثیر چندانی در خشک شدن چمن داشته باشد.
پیش‌بینی اعتبارآغازین ۳۰۰ میلیون تومانی برای پروژه‌ی پژوهشی چمن سلطانیه
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان با اشاره به اینکه حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی تاثیر چشمگیری بر دشت‌ها دارد، یادآوری کرد: با توجه به اینکه با کاهش بارندگی اکثر آب‌راه‌های فصلی و سیلابی خشک شده است و حق‌آبه‌ای به سمت پایین نمی‌آید، برای زندهسازی چمن باید دگرگونی‌هایی در برداشت منابع آب زیرزمینی ایجاد کنیم.
وی در مورد استفاده از روش‌های نوین آبیاری سطحی با کم‌ترین مصرف آب یادآور شد: روش‌های اجرایی برای زندهسازی چمن بستگی به این دارد که عوامل اصلی تاثیرگذار بر خشک‌شدن پوشش گیاهی این منطقه را شناسایی کنیم و توانمندی‌های منطقه را بسنجیم و با توجه به این عوامل آب مورد نیاز آن را فراهم کنیم.
آقاجانلو با اشاره به اینکه نگرانی برای از میان رفتن گونه‌های گیاهی این منطقه وجود ندارد، یادآوری کرد: بانک بذر از گیاهان این منطقه وجود دارد و پیچیدگی اصلی مربوط به فراهم‌کردن آب و مدیریت منابع آبی است و چنانچه آب مورد نیاز فراهم شود پوشش گیاهی به مرور زمان خود را پیدا می‌کند.
وی با بیان اینکه برای پروژه‌ی پژوهشی چمن سلطانیه مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است، گفت: به گمان می‌رسد تا پایان بهار سال آینده فاز پژوهشی به پایان برسد و پس از آن برنامه‌ی اجرایی برای احیای چمن پیاده‌سازی شود.
