گیلک‌ها در کنار جشن نوروز آیین کهن دیگری دارند که آن هم شکل دگرگون‌شده‌ای از نوروز است و به آن «نوروز بَل» می‌گویند. اما این جشن و شادمانی در میانه‌ی تابستان، در امردادماه، گیلانی‌ها را گِردهم می‌آورد.
واژه‌ی «بَل» در زبان گیلکی به معنای شعله‌ی آتش است. پس نوروز بَل جشنی برای فروزان نگه داشتن نوروزی است که در تابستان برپا می‌شود. این نوروز برپایه‌ی سالنمای کهن کشاورزان گیلانی، تدارک دیده شده است که خود به آن «گالش‌شومار» یا همان سالنمای گالشی می‌گویند. نوروز بَل را در نیمه‌ی امردادماه هر سال (از سیزدهم تا هفدهم ماه) درست در میانه‌ی روزهای گرم تابستانی، باشکوه و دل‌افروز برپا می‌دارند. این زمانِ ویژه برای آن است که جشن نوروز بَل نویدبخش پایان سختی و گرمای تابستانی و خُنک و ملایم‌شدن آرام‌آرام هوا است. با نوروز بَل گیلک‌ها به خود مژده می‌دهند که گرما را پشت سر گذاشته‌اند و درازای روز رو به کاستی می‌گذارد. افزون بر این‌که زمان آسودن از فراهم‌آوردن نیازهای دامی و علوفی هم هست. در چنین هنگامی، پس از چندماه دشواری کار، رو به جشن‌ها می‌آورند؛ جشن‌هایی چون نوروز بَل، خرمن‌کوبی، جشن عروسی و نمونه‌های پُرشمار دیگر که در فرهنگ گیلک‌ها ماندگار است.
در گذشته‌ها، آغاز نوروز بَل همراه با برافروختن آتش به دست‌یاری چوپانان گالشی در بلندی کوه‌ها بود. آن‌ها با دام‌ها و چهارپایان خود در مرتع‌ها و دامنه‌ی کوه‌ها به‌سر می‌بُردند. زمانی که با رسیدن به میانه‌ی تابستان از شدت گرما کاسته می‌شد، چوپانان گالشی جامه‌ای پاکیزه و بلند می‌پوشیدند و کلاهی نمدی بر سر می‌گذاشتند و گروهی بر فراز کوه می‌رفتند و با برافروختن آتش، خبر آغاز جشن شادمانه‌ی نوروز بَل را به همگان، از دور و نزدیک، می‌رساندند. جنگل‌نشینان گیلانی با دیدن شعله‌های سرکش آتش، خود را آماده می‌کردند تا با شکوه بسیار جشن نوروز بَل را گرامی بدارند و آغازگر روزهایی باشند که هوا ملایم‌تر و سختی کار کمتر است. در این آیین آن‌چه بیش از همه به آن نگریسته و توجه می‌شد، پاکیزگی و نو بودن و جامه‌ی رنگین و شاد بر تَن داشتن بود.
گفتیم که نوروز بَل یک آیین چوپانی (شبانی) و برپایه‌ی گاه‌شمار گیلکی است. در افسانه‌های تالشی‌ها، از فرشته‌ای یاد می‌شود که در روزهای برفی به کمک چوپانان می‌آید. گویا جشن نوروز بَل با این فرشته پیوند دارد. اما افروختن آتش در نوروز بَل، این آیین را با جشن سده همانند می‌کند. چرخیدن گرداگرد آتش در سده و نوروز بَل چنان همسانی‌ای را آشکارتر می‌سازد. در هر دو جشن، آتش نمادین است و ریشه در باورهای باستانی دارد.
نوروز بَل را گونه‌ای دگرگونی یا انقلاب تابستانی هم می‌دانند که کوهپایه‌نشیان گیلان را برای دگرگون‌شدن فصل آماده می‌سازد. هر جشنی خبر از پایان یک زمان و آغاز زمانی نو می‌دهد. نوروز بَل نیز چنین کارکردی دارد.
نوروز بَل جشنی برای همه‌ی روستانشینان گیلان است. این جشن در مازندران نیز برگزار می‌شود و همسانی‌های بسیار با نوروز بَل گیلکی‌ها دارد. در کنار این جشن زیبا، جشن‌های دیگری را نیز نام بردیم. به آن‌ها جشن دوشاب، جشن انار، جشن زیتون و نمونه‌های دیگر را هم باید افزود تا پیوند زندگی و شادی و کار را در نزد مردمان شادورز گیلکی دریافت.
*یاری‌نامه: تارنماهای همشهری‌آنلاین؛ ایرنا.
دیگر آیین‌های ایرانی را در پست زیر دنبال کنید:
