سازه‌های تاریخی و باغ‌های ایرانی کهن‌شهر نیشابور هر روز به بهانه‌های گوناگون مانند گسترش فضای شهری، قربانی بی‌مهری مسوولان می‌شوند و رو به ویرانی می‌نهند.
در گوشه‌گوشه شهر نیشابور خانه‌های قدیمی و عمارت‌های تاریخی زیبایی جا خوش کرده‌اند. شهری که به دلیل داشتن کوچه‌باغ‌های رویایی و باغ‌های بی‌مانندش مانند باغ عطار، باغ قدمگاه، باغ محروق و چندین باغ دیگر و خانه‌های تاریخی‌اش برای بسیاری از ایرانیان و گردشگران خارجی شهری خاص به‌شمار می‌رود اما مدت‌هاست مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
خانه‌هایی که میراث فرهنگی و تاریخی کشور به شمار می‌روند اما سایه‌ی شوم بی‌مهری و ویرانی و بی‌توجهی گریبان آن را گرفته است؛ به‌گونه‌ای که از ۷۰ خانه‌ی کهن و تاریخی نیشابور، اینک نیمی از آن‌ها پابرجاست و با رویه‌ی کنونی همان‌ها هم دیر یا زود از دم تیغ ویرانی خواهند گذشت؛ همانطور که در ماه‌های گذشته عمارت امین اسلامی این شهر گرفتار آن شد.
برابر اسناد تاریخی، نیشابور از شهرهای بسیار کهن با دیرینگی چند هزار ساله در خراسان رضوی است که برپایه‌ی اسناد تاریخی در دوره‌ی ساسانیان، در دهه‌های میانی سده سوم میلادی به دستور شاپور یکم ساسانی بنیادگذاری شده و تاکنون بیش از ۴۰۰ سازه، تپه، محوطه و اثر تاریخی در این شهرستان شناسایی شده که از این شمار بیش از ۱۰۰ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
نیشابور در آغاز ورود اسلام به «ابرشهر» آوازه داشت و در سکه‌های دوره‌های اموی و عباسی به همین نام آمده است. آن را «ایران‌شهر» هم می‌نامیدند که شاید عنوانی افتخاری برای این شهر بوده باشد. البته چون یکی از چهار شهر کرسی‌نشین خراسان بود، فرنام (:لقب) ام‌البلاد را هم برای خود به دست آورده است.
گفتار فردوسی دیرینگی نیشابور را به دوران‌های باستان می‌برد و شعر وی گواه بر وجود این شهر در اساتیر ملی ایران است؛ به طوری که درباره به سلطنت رسیدن کیکاوس می‌گوید:
بیامد سوی پارس کاووس کی / جهانی به شادی نو افکند پی
فرستاد هر سو یکی پهلوان / جهان‌دار و بیدار و روشن‌روان
به مرو و نشابور و بلخ و هری / فرستاد هر سو یکی لشکری
میراث‌کشی در نیشابور
شهر نیشابور با وجود آرامگاه‌های شعرای نامداری چون خیام و عطار، به یک شهر فرهنگی تبدیل شده است که دوستداران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند و همین جایگاه آن را در رتبه‌ی نخست هفت شهر هدف گردشگری در خراسان رضوی جای داده است.
به گزارش ایسنا، به‌گفته‌ی حبیب‌الله متحدین کارشناس حوزه آثار تاریخی و میراث فرهنگی: همه‌ی اداره‌های دولتی و قوه قضاییه وظیفه دارند از آثار تاریخی ثبتی پشتیبانی کنند.
حبیب‌الله متحدین با بیان اینکه آثار تاریخی به عنوان یک دایرة‌المعارف، از همه‌ی علوم در آن نهفته است و سرمایه‌ی معنوی و مادی یک کشور به‌شمار می‌رود، گفت: میدان امام تا میدان خیام نیشابور یک محور تاریخی و گردشگری است.
وی با بیان اینکه جداره‌سازی ۴۰ درصد این محور تاریخی، فرهنگی و گردشگری برپایه‌ی معماری بومی کار شده، یادآوری کرد: هیچ خودرویی نباید در این خیابان تردد داشته باشد زیرا ده‌ها اثر ثبتی مانند بازار، مسجد، رباط، کاروانسرا خانه و آب‌انبار در آن وجود دارد.
این کارشناس حوزه‌ی آثار تاریخی و میراث فرهنگی افزود: با توجه به بافت تاریخی این منطقه، از ۲ دهه پیش مدام می‌گوییم که نباید در این خیابان خودرو تردد داشته باشد و از خیابان‌های موازی باید استفاده شود ولی مسوولان شهری به این موضوع توجهی ندارند. تمام بار ترافیکی شهر نیشابور روی همین خیابان گردشگری و تاریخی و فرهنگی نیشابور است و اکنون خودروها از درون باغی ایرانی تردد دارند.
متحدین با اشاره به اینکه قرار نیست هر کاری که به سادگی انجام می‌شود را انجام دهیم و هیچ توجهی به آثار تاریخی نداشته باشیم، گفت: به روشنی می‌گویم در شهری که عضو اتحادیه شهرهای تاریخی جهان است، فاجعه‌ای در حال رخ دادن است.
در سازمان یونسکو شهر نیشابور به همراه اصفهان و شیراز از شهرهای پایدار است و ملاحظات شهر پایدار باید در آن‌ها اجرا شود اما شاهد ساخت و سازهای چندین طبقه و بدون ضابطه پیرامون خانه‌های تاریخی و ایرانی شهر نیشابور هستیم.
وی از نیشابور به‌عنوان شهر باغ‌های ایرانی نام برد و عنوان کرد: اگرچه برپایه‌ی سند ۱۴۰۴ نیشابور باید جذب میلیونی گردشگران خارجی را داشته باشد ولی با این وضعیت که هر روز اثری تاریخی را ویران می‌کنیم، به این خواسته دست نخواهیم یافت.
متحدین افزود: در شهر تاریخی نیشابور میراث‌کشی رخ داده و فرهنگ، هنر، تمدن، اقتصاد و همه از میان رفته است؛ به‌گونه‌ای که در گذشته به جای بازار تاریخی مجتمع‌های تجاری ساختند و به جای باغ ایرانی پارک‌ها جایگزین شد. به این ترتیب از داشته‌ها استفاده نکرده‌ایم.
وی با بیان اینکه در محور خیابان امام نیشابور تا خیام که یک کیلومتر هم نمی‌شود، بیش از ۱۲ اثر ثبت شده داریم، افزود: این محور یک گنج و سرمایه‌ی معنوی و مادی به شمار می‌رود.
این کارشناس آثار تاریخی یادآوری کرد: میراث‌کشی در این شهر بی‌درنگ ادامه دارد؛ به‌گونه‌ای که مسجد جامع را هم سنگ کرده‌اند. ویران‌کردذن تنها به این معنا نیست که کلنگ برداریم و به جان اثر بیفتیم بلکه با برخی کارهای غیر کارشناسی تیشه به ریشه‌ی آثار تاریخی می‌زنیم.
مسوولان درک درستی از آثار تاریخی ندارند
احمد همت‌آبادی، عضو شورای شهر نیشابور هم با پافشاری بر اینکه باغ و عمارت‌های این شهرستان به هرگونه که شدنی‌ست باید نگاهداری شوند، گفت: شوربختانه در ماه‌های گذشته بخشی از گستره‌ی یکی از همین سازه‌ها به بهانه روان‌سازی ترافیک ویران شد.
همت‌آبادی یادآوری کرد: شهرهای همتراز نیشابور مانند یزد، کاشان و … خانه‌های تاریخی خود را همانند یک گنج نگاه‌داشته‌اند و وقف گردشگری کرده‌اند و از آن تولید سرمایه می‌کنند اما ما در نیشابور این میراث فرهنگی و اصیل را نابود می‌کنیم. شوربختانه سال‌های گذشته هم شاهد ویران کردن آثار تاریخی مانند خانه‌ی استاد مشکاتیان، عمارت رییس‌التجار و… بوده‌ایم. احساس می‌شود برخی مسوولان در نیشابور درک درستی از مفاهیم ارزشمند تاریخی، فرهنگی و میراثی ندارند.
این هموند شورای شهر افزود: زمانی در این شهر بیش از ۷۰ تا ۸۰ عمارت تاریخی بی‌مانند وجود داشت که می‌شد از تک‌تک آن به سود نیشابور بهره برد اما بسیاری از باغ‌ها و عمارت‌های تاریخی نابود شده‌اند و امروز کمتر از ۳۰ باغ برجای مانده است. اگرچه بافت تاریخی نیشابور عرصه‌ی وسیعی است و برای توسعه و اجرای برخی پروژه‌ها با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم اما این مشکل باید در جای خود حل شود و عمارت، باغ‌ها و خانه‌های تاریخی فدای اختلافات نشود و این میراث را برای آیندگان نگاه داریم. اگر ادعا می‌کنیم شهر تاریخی هستیم و در چشم‌انداز ۲۰ ساله مقصد گردشگری تعریف شده‌ایم، بر پایه‌ی همین داشته‌هایی که هست، باید از آن پاسداری کنیم.
