از شاهنشاهی اشکانی آثار اندک‌شماری به‌جا مانده است. از این‌رو هر اثر و یادمانی از آن دوره‌ی تاریخی ارزش بسیاری دارد. یک نمونه از یادبودهای اشکانی، سنگ‌نگاره‌ی «خونگ‌اژدر» است. افسوس که این اثر پُرارزش در آستانه‌ی ویرانی است!
خونگ‌اژدر را بومی‌ها تنگ نوروزی نیز می‌نامند. آن اثر بر روی تخته سنگی در 15 کیلومتری شهر ایذه، در استان خوزستان، جای دارد. خونگ‌اژدر، دو نقش‌برجسته است؛ یکی بازمانده از دوره‌ی ایلامی که شوربختانه کم‌وبیش پاک شده است و شناسایی آن بسیار دشوار است، دیگری اثری از اشکانیان که ارزش تاریخی فراوانی دارد. این یادمان باستانی را نخستین‌بار لویی واندنبرگ، خاورشناس بلژیکی (درگذشته به سال 1994 میلادی)، در سال 1339 خورشیدی شناسایی کرد. افسوس که از آن زمان تاکنون چندان بررسی و کار پژوهشی‌ای درباره‌ی سنگ‌نگاره‌ی خونگ‌اژدر انجام نگرفته است!از نقش کم‌رنگ نگاره ایلامی همین اندازه دریافته‌اند که تصویری از بار همگانی (بار عام) پادشاهی ایلامی است و کسانی که در برابر او ایستاده‌اند. اما نقش دوم (نقش اشکانی) نیم‌رُخ مردی نشسته بر اسب را نمایان می‌کند که چهار مرد روبه‌روی او ایستاده‌اند. برداشت پژوهندگان آن است که مرد سوارکار شاه اشکانی است (شاید مهرداد اشکانی) که دو پرنده (شاید کبوتر) بر بالای سر او نقش زده شده است. یکی از پرنده‌ها حلقه‌ای را که نشانه‌ی قدرت است، به همراه دارد. یکی از چهار مرد نیز روحانی‌ای است که در دستان او میوه‌ی کاج دیده می‌شود. سه تَن دیگر شاید نگاهبانان او باشند. سوارکار، شکوهی شاهانه دارد. این را از کلاه (تاج) او بهتر می‌توان دریافت. نخستین مرد روبه‌روی او دست چپ خود را بر روی شمشیری که به کمر بسته، گذاشته است.
یک گمان که پیش کشیده شده آن است که یکی از مردانی که در این نقش‌برجسته دیده می‌شود همان تندیس برنزی مرد یک‌دستی است که در موزه‌ی ایران باستان نگه‌داری می‌شود؛ یا طرح و شکلی همانند آن دارد.
وضعیت کنونی نقش‌برجسته‌ی خونگ‌اژدر
این یادمان باستانی که ارزش آن بسیار زیاد است و یادگار گران‌بها از شاهنشاهی اشکانی است، شوربختانه حال‌وروز خوشی ندارد. خبرگزاری ایسنا در گزارش 19 تیرماه 1398 خود از «تخریب» روز به روز آن یاد کرده و از زبان یکی از آگاهان بدین نکته پرداخته است که: «هنوز میراث فرهنگی ایذه در استان خوزستان، نسبت به این اتفاق واکنشی نشان نمی‌دهد.» هیچ کاری هم برای نگاهبانی آن انجام نمی‌گیرد و در سال‌های گذشته «شاهد فراموشی و تخریب بیشتر نقوش برجسته باستانی در مناطق ایذه بوده‌ایم… حتی در گذشته یکی از تکه سنگ‌هایی که روی نقشِ برجسته، وجود داشته، توسط سارقان برداشته شده است».
یک‌سال پس از آن نیز نقش‌برجسته‌ی خونگ‌اژدر همان وضعیت نابسامان را داشت. در هفدهم خرداد 1399 خبرگزاری ایلنا از انتشار فیلمی خبر داد که نشان از «سرقت، ویرانی و قیمت‌گذاری سنگ‌نگاره‌ی خونگ‌اژدر» می‌داد. خبرگزاری ایمنا نیز در گزارش 15 آذر 1399 خبر داده بود که این یادمان کهن «در معرض بلایای طبیعی از جمله برف و باران قرار دارد که به مرور زمان ممکن است نگاره‌های سنگ‌نگاره اشکانی را مانند نگاره‌ی ایلامی محو کند. با این حال میراث دوستان خوزستانی معتقدند که اداره‌کل میراث فرهنگی استان خوزستان در نگهبانی و پاسداری از این میراث بی‌توجهی می‌کند.» در ادامه گزارش آمده است: نقش اشکانی سنگ‌نگاره در وضعیت «بسیار بدی» بسر می‌بَرد و فرونشست‌ها نیز زمین را سست کرده است. سپس درخواست شده است که: «پیش از وقوع یک فاجعه (که تاکنون در تاریخ میراثی کشور کم نداشتیم) برای حفاظت از این سنگ‌نگاره کاری بشود».
همه‌ی آن گزارش‌ها و خبرها، این بیم را پدید می‌آورَد که یکی از آثار کهن ایران از دست برود. اگر به یاد بیاوریم که آثار اندکی از اشکانیان به‌جا مانده است، آن‌گاه بهتر درخواهیم یافت که از میان رفتن نگاره‌ی خونگ‌اژدر چه زیان بزرگی برای شناخت بخشی مهم از تاریخ ایران خواهد بود.
*یاری‌نامه: خبرگزاری‌های همشهری‌آنلاین؛ ایسنا؛ ایمنا و ایلنا.
با دیگر نگاره‌ها و نوشته‌های سنگی ایران باستان آشنا شوید:
